|
| |
| |
| |
| |
Eene zeden schets.
I.
De bloem in de heide.
Wanneer men de lachende boorden der Schelde verlaet om zich naer de noorder grenzen van Belgiën te begeven, kan men zich moeyelyk verbeelden hoe het mogelyk zy dat de natuer zoo verschillig in hare werkingen is, en hoe gewillig zy den eenen grond hare weldaden schenkt, terwyl zy den anderen allen bystand schynt te weigeren. Hier heeft zy alles verleend wat het gezigt, den reuk en den smaek kan voldoen; daer heeft zy, ondanks de pogingen des yverigen landmans, alle hulp ontzegd. En dit kan men byzonder op de groote baen van Antwerpen naer Turnhout aentreffen. Nauwlyks heeft men de welige omstreken onzer stad verlaten of reeds schynt de natuer een geheel ander kleedsel aentetrekken. De bloeyende velden, de mollige grasbeemden zyn verdwenen, en het oog ontwaert niets meer dan eene reeks van eeuwig groene mastbosschen of eene uitgestrekte vlakte van heidegrond. Edoch, hoe eenzaem deze baen ook zy, is zy nog niet te verge- | |
| |
lyken by degene van Turnhout op Gheel en wel voornamelyk wanneer men het dorp Casterlee is uitgetrokken. Dan ontmoet men niets meer dan een onmeetbaer plein, waerop men, te vergeefs, eene hut, een boschje, iets wat de eentoonigheid des tafereels zou onderbreken, zoekt te ontdekken. Langs alle zyden omringt u een onvruchtbare heigrond; uwe stappen vestigen zich als op eene zee van zand, die de wind u soms met geheele wolken in het aengezigt zendt, en zoo gy niet wist in Belgiën te zyn, zoudt gy ligt kunnen gelooven op eens in de woestenyen van Arabiën of in de wildernissen der nieuwe wereld vervoerd te wezen.
Het was op deze eenzame baen dat zich een jong reiziger, gedurende een namiddag der maend Maert 1828 bevond. Drie ure sloeg op de torenklok van Casterlee, wanneer hy dit dorp uittrok; en, ofschoon een ligte mist de lucht min of meer verduisterde, deed hem niets verhoeden dat hy zyne reize zoude hebben moeten staken. Nogtans had de mist spoedig toegenomen, en de duisternis over de aerde verspreidt vroeger dan men het in dit jaergety had mogen verwachten. Hoe onaengenaem en hoe onvoorzigtig het ook ware in dien toestand den weg te vervorderen, kon onze reiziger het besluit niet nemen op zyne stappen terug te keeren; daerenboven bezat hy genoeg verwaendheid om op zyne gelukstar te betrouwen, doch ditmael werd zyne verwachting te leur gesteld. Ofschoon hy den gang een weinig vertraegd hadde en met meer omzigtigheid voortging, was het hem niet gelukt het spoor te behouden, en reeds had hy meer dan eene halve myl afgelegd voor dat hy zulks gewaer wierd.
| |
| |
‘By den duivel, - sprak hy, eensklaps stilhoudende, - dat ziet er net uit! Verdoold loopen in het midden der heide.... en geen sterveling die zich opdoet om my op den weg te helpen.... Zulke ongevallen komen niemand als my voor! Hoe dwaes was ik ook niet in het midden der maend Maert, alleen en te voet, eene reize in deze streken te gaen doen.... en uit welk inzigt, nog al?.... Om een hoop gekken of zinneloozen te gaen zien! Nu, deze zyn dan toch gelukkiger dan ik, want, ten minsten, zullen zy een bed vinden om op te rusten, en een dak dat hen van het slecht weder zal bevryden, terwyl ik de kans loop van onder den wyden hemel te moeten vernachten, en van koude te verstyven. En wat zouden myne vrienden zeggen zoo zy eens in de nieuwsbladeren konden lezen dat het doode lichaem van hunnen getrouwen August van Aelst in eene afschuwelyke heide gevonden was?.....
Doch neen! deze pyn wil ik hun nog niet aendoen: trachten wy liever uit de verlegenheid te geraken, en verheffen wy eens de stem; zoo er eene levende ziel in de omstreken is, zal zy my welligt antwoorden, en dan worden wy verlost.’
Zoo haest August dezen heerlyken inval gekregen had, bragt hy beide zyne handen aen den mond, en schreeuwdde dan uit geheel zyne kracht; maer niets antwoordde aen zyne stem dan alleen de echo die zyne woorden deed weêrgalmen. Mistroostig, maer niet wanhopig over den slechten uitval zyner poging, stapte hy moedig voort, en herhaelde, by poozen, zyn geschreeuw.
Eensklaps hield hy stil. Het scheen hem dat hy in de
| |
| |
verte, het geblaf eens honds had gehoord. Met meerder aendacht luisterde hy dan, en erkende welhaest dat hy zich niet bedrogen had. Nu wist hy dat hy niet meer alleen in deze eenzaemheid was; zelf verbeelde hy zich in de nabyheid eener wooning te zyn, en dit gedacht deed een weinig blydschap in zyn hart herboren worden.
Hy ging dan, meer gerust, den weg voort, en hield niet op zyne stem te doen hooren, waerop de hond, telkens antwoordende, hem de rigting aenduidde welke hy houden moest. Na nog gedurende eenige oogenblikken rondgedwaeld te hebben, was onze reiziger eindelyk op eenen heuvel geraekt, van waer hy, slechts op weinigen afstand, eene wooning ontdekte waervan verscheidene vensters verlicht waren.
‘God zy geloofd, - riep hy in vervoering uit; - nu zal myn lyden een einde gaen nemen!’ en waerlyk hy had zulks van noode, want de koude die hem bevangen had en de hinderpalen die hy alle oogenblikken onder zyne voeten had ontmoet, hadden hem dermate afgemat dat, zoo de hoop van uit dien afgryselyken toestand te geraken hem niet ondersteund had, hy voorzeker zoude bezweken zyn. Het was dan met de zelfde vreugde die de drenkeling gevoeld wanneer hy van eenen wissen dood verlost wordt, dat August het dak dat hem dien nacht eene schuilplaets moest aenbieden, had ontdekt. Met een opgeruimd gemoed trad hy tot by de poort des gebouws, niet zonder, nogtans, de waekzaemheid des honds te beproeven, want deze had, by zyne aenkomst, dusdanig zyn geblaf verdubbeld dat zulks de oplettenheid der inwoonders had opge- | |
| |
wekt. Een dienstbode was op het gerucht uitgekomen en ontwaerde den vreemdeling. Deze legde hem in weinige woorden zynen toestand uit, en vroeg de gunst om aldaer te mogen vernachten.
- ‘Treed binnen, Mynheer, - was het antwoord, - ik zal u by myne meesters gaen aendienen en ik twyfel niet of zy zullen uw verzoek inwilligen. Kom, zet u intusschen by het vuer neder, want gy zult noodig hebben u te verwarmen.’
August deed wat hem gezegd wierd, en gevoelde welhaest hoe heilzaem deze raed was, want de warmte tot in het binnenst zyner verstramde lidmaten doordringende, deed hem geheel herleven en bragt de vrolykheid op zyn gelaet terug.
De knecht die tamelyk lang was weggebleven, kwam eindelyk terug, en melde den jongeling dat niet alleen zyn verzoek was toegestaen geworden, maer dat zelfs zyne meesters verlangden hem te zien.
August schikte zich, in allerhaest, een weinig op, en volgdde zyn' leidsman die hem in een ruim en wel verlicht vertrek bragt, in hetwelk de eigenaer des huizes en deszelfs gemalin zich bevonden. Onze jongeling begon met hun zynen dank te betuigen, en verschoonde zich over den last welken hy hun ging aendoen.
- ‘Het is waer dat wy zelden een bezoek ontvangen, - antwoordde de heer, aen wie wy den naem van Van Heemskerke zullen geven, - nogtans zullen wy het ons altoos eenen pligt maken den verdwaelden reiziger eene plaets aen onze haerdstèe te verleenen. Echter spyt het my, Mynheer, zeer weinig te kunnen bybrengen om u het verblyf aengenaem te maken. Sedert lang
| |
| |
kwelt my eene pynlyke ziekte, en in deze gesteltenis van geest is men weinig geneigd zich aen eenige vermaken overteleveren. Verschoon my dan zoo.....’
- ‘Ik ben al te gelukkig, Mynheer, uwe wooning ontmoet te hebben, anders zou ik myne vermetelheid duer hebben moeten betalen. Kon het toeval my niet in eene arme boeren hut brengen, waer ik niets zou gevonden hebben dan eene bussel stroo om den nacht op doortebrengen in het gezelschap van eenige plompe, onbeschaefde menschen?...... Neen! ik mag met regt het lot danken dat my de gunst verschaft uwe kennis te maken; ik hoop dat het my ook zal toelaten u een' dag, ten mynent te ontvangen, en u dan te doen zien hoe ik uw gul onthael weet te waerderen.’
De jongeling had tot alsdan byzonder het woord tot den heere Van Heemskerke gestuerd, meer zelfs dan het de hoffelykheid toeliet; maer nu begon de jonge vrouw aen het gesprek deel te nemen, en deze tusschenpozing liet aen August den tyd zich een weinig te herkennen en eenige opmerkingen te maken.
Van Heemskerke was een man van omstreeks 45 jaer. Zyn mager en bleek gelaet droeg de kenteekens der smartelyke ziekte waeraen hy onderworpen was. Hy was, digt hy het vuer, in eenen leuningstoel neêrgezeten, en zyne beenen rusteden op een dik zyden kussen. Integendeel scheen zyne gemalin nog geene 22 jaren bereikt te hebben, en wat al milde gaven de natuer aen eene vrouw kan uitreiken, waren haer ten deel gevallen. In Antwerpen, waer zoo menigvuldige schoone en beminnelyke vrouwen gevonden worden, had August er nooit eene kunnen aentreffen wier schoon- | |
| |
heid by degene van Mevrouw Van Heemskerke kon vergeleken worden. Zy scheen hem eene maegd te zyn aen Rafaëls tafereelen ontstolen, en welke de Godheid met eenen aerdschen vorm had omkleed. Doch op het zien van zoo veel bevalligheid kon August zich niet onthouden eenige bedenkingen te maken, die de menschenkennis welke hy bezat, hem inboezemde. Op het aengezigt van de jonge vrouw had de jeugd reeds hare levendige kleuren afgevaegd, en er eene tint van weemoedigheid en stille droefheid op gelaten, die men had kunnen uitleggen door het verdriet dat zy over het lyden hares echtgenoots moest gevoelen, maer aenwelke de jongeling eene andere oorzaek dierf toeschryven. Sabina, - zoo was haer naem; - Sabina beminde haren echtgenoot niet, - dit durfde hy zich voorstellen; en hoe kon het anders zyn? Was het verschil van ouderdom niet te groot tusschen hen beide; moest zy geen walg gevoelen voor den man die niet dan met klagten aen hare liefkozingen kon antwoorden; was het misschien niet uit minnenyd dat hy zich met haer in eene woesteny was komen begraven, om haer aen het gezigt van eenieder te onttrekken, en moest hare fierheid daer door niet geschokt zyn; zy die het sieraed van alle feesten, de godin van alle gezelschappen kon zyn?........
Alle deze gedachten hadden zich aen des jongelings geest opgedaen in minder tyd dan wy noodig gehad hebben dezelve te beschryven, ook had hy niet opgehouden aen het gesprek deel te nemen: doch telkens dat hy Sabina aenschouwde, voelde hy zyn hart door mededoogen bewogen, en kon hy niet nalaten de arme vrouw te beklagen. In zyne oogen scheen zy eene
| |
| |
roos van haren stengel ontrukt of eene kostbare bloem uit eene vruchtbare aerde in eenen dorren grond verplant, waer zy, door gebrek aen zorg, moest kwynen en vergaen. - Intusschen was het avondmael opgediend geworden, en August, die door den weg welken hy afgelegd had, zyn eetlust had voelen ontsteken, bleef niet nalatig aen het geregt eer te doen: nogtans werd zyn voorbeeld niet gevolgd, en daer het gesprek allengs verzwakt was, deed hy alle moeite om hetzelve staende te houden:
‘Ik had dikwyls van Gheel hooren spreken, en van het groot getal zinneloozen die aldaer, zoo niet de gezondheid ten minste een gerust verblyf komen zoeken; - zegde hy, - en daer het my niet aen tyd mangelt om eenige uitstappen te doen, had ik nog zoohaest dit gedacht niet opgevat of reeds bevond ik my op weg. Dewyl ik als een opmerker daerheen wilde gaen, besloot ik een omweg te maken, en een gedeelte des wegs te voet afteleggen, doch voor het eerste mael myns levens dat my zulks overkomt, ben ik ongelukkig genoeg geweest van het spoor te dwalen, en ben misschien in eene heele andere rigting dan degene die ik volgen moet.’
- ‘Het is waer dat gy tamelyk verre van den regten weg afgeweken zyt, echter kunt gy gemakkelyk op anderhalf uer u van hier naer Gheel begeven, antwoordde de heer Van Heemskerke; doch vergeef my, Mynheer, zoo ik u doe opmerken dat het ten minste eene onbezonnenheid was, gedurende den winter eene dergelyke reize te ondernemen.’
- ‘Ik beken het, Mynheer; maer wat wilt gy? Wanneer men niets te verrigten heeft, en dat een zekere
| |
| |
woelgeest u dryft, dan is het moeilyk te wederstaen. Daerenboven was myne nieuwsgierigheid ten hoogsten opgewekt om die ongelukkigen te gaen zien......’
- ‘Noem ze niet aldus, Mynheer, - viel Sabina in, - want zy die hun ongeluk niet kunnen beseffen, mogen geene aenspraek op dien naem maken: aen hen alleen komt hem toe, aen hen die den onheilskelk tot op den grond moeten ledigen zonder dat iets hunne pynen komt lenigen.’
De jonge vrouw had deze woorden met zulke droefgeestigheid uitgesproken dat August het niet dorst ondernemen haer te antwoorden. Haer gemael wierp een straffen blik op haer en scheen haer de klagt, die zy haren mond had laten ontglippen, te verwyten.
De jongeling voelde zich een traen in de oogen komen, en, om zyne aendoening te verbergen, stond hy op, en na afscheid genomen te hebben, deed hy zich de kamer aenwyzen die voor hem bestemd was. Doch lang bleef hy nog in gedachten het vertrek doorwandelen, en wanneer de slaep hem kwam dwingen zich ter rust te begeven, had hy het besluit gevormd de geheimen dezes huisgezins zoeken te doorgronden, en, zoo het mogelyk ware, het lyden van Sabina te doen ophouden.
| |
| |
| |
II.
August en Sabina.
Des anderendaegs was de lucht helder en zuiver, en sedert lang schitterde de zon aen den blauwen hemel wanneer August ontwaekte. Zyn eerste gedacht bragt hem het gesprek van den vorigen avond te binnen, en hoe meer hy de woorden van Sabina overwoog, hoe grooter ook zyne overtuiging werd dat hare ziel sterk moest gefolterd wezen, en dat zy in het huwelyk geene der vreugden had mogen rapen die het aen andere vrouwen gegeven is te genieten. Hoe groot zyne begeerte ook was dit geheim te doorgronden, kon hy zich echter niet verbergen dat de tyd hem te kort zou geweest zyn om tot zyn doelwit te geraken. Trouwens, de welvoeglykheid liet hem niet toe zyn vertrek langer uittestellen, en, hoezeer het hem kostte, was hy gedwongen aen deze eerste wet der samenleving te voldoen. Nogtans trachtte hy den middel te vinden, haer die zyn medelyden en tevens zyne nieuwsgierigheid had opgewekt, later te kunnen wederzien; en vol van deze gedachten trad hy naer beneden alwaer hy reeds Sabina bezig vond met hare bevelen aen de twee eenige dienstboden die met hen het huis bewoonden, uittedeelen. August naderde haer, en vroeg op een' heuschen
| |
| |
toon of zy dien nacht eene goede rust had kunnen genieten.
- ‘Zulks is my onmogelyk geweest, Mynheer; - antwoordde zy, - myn man heeft bitter moeten lyden en dit heeft my belet de oogen te sluiten; echter durf ik verhopen dat gy gelukkiger geweest zyt?’
- ‘Volkomen, Mevrouw.’
- ‘Thans - ging zy voort, - is het aen myn gemael gelukt een weinig in te sluimeren, en deze slaep zal hem denkelyk voordeelig zyn.
- Dan zal het my niet geöorlofd zyn van hem afscheid te nemen?’
- ‘Hoe, Mynheer, - sprak Sabina, - denkt gy reeds te vertrekken? Het gebeurt ons zoo zelden iemand tenonzent te ontvangen, daerom had ik my gevleid u hier eenige dagen te zien vertoeven.’
Hoe zeer dit verlangen met hetgene van den jongeling overeenstemde, geloofde hy echter daeraen niet te mogen voldoen; doch daer hy zich den middel wilde verschaffen een vryen toegang in den huize te verkrygen, antwoordde hy dat het hem niet toegelaten was een langer verblyf te maken; doch daer hy voornemens was gedurende eenigen tyd de omstreken te doorloopen, verzocht hy de gunst soms een bezoek te mogen afleggen.
Sabina kon dit niet weigeren: ‘oh! ja; kom, Mynheer, kom, - zegde zy; - uwe tegenwoordigheid zal onze eenzaemheid een weinig komen verlevendigen, en dit is een vermaek dat ik zoo schaers geniete.’
- ‘Ontvangt gy dan nooit geene vrienden, geene verwanten,’ vroeg August.
| |
| |
- ‘Sedert ons huwelyk, - en dit is nu byna drie jaren, zyn wy slechts eens door de moeder mynes echtsgenoots bezocht geworden, en, behalve de oude doktor van een naburig dorp, ontvangen wy nooit iemand.’
- ‘Oh! dit leven moet ondraeglyk zyn!...... Doch waerom is uw echtgenoot zich in dezen afgelegen streek gaen opsluiten? Zou hy in de stad geene geschiktere middelen vinden om zyne ziekte te bestryden? Waerom heeft hy u aen de vermaken die de stad oplevert, onttrokken, wanneer uw jongheid u regt geeft aen dezelve deel te nemen, en dat uwe bekoorlykheid u het schoonste sieraed dier feesten zou maken?.....’
Sabina zuchtte, doch antwoordde aen geene dezer vragen.
- ‘Gy antwoordt niet, Mevrouw, - ging August voort, - ô ja; ik begryp u! Ik heb het regt niet u uwe geheimen te vragen; doch eens zult gy my misschien beter kennen, en dan zult gy oordeelen of ik uw vertrouwen waerdig ben.’
Oh! wat was Sabina ontroerd en hoe zeer voelde zy baer harte kloppen! Voor het eerste mael van haer leven hoorde zy eene vriendenstem; voor het eerste mael ontmoette zy een mensch die in hare ziel kon lezen en die medelyden met haer had; - zy was dan niet van eenieder verlaten; zy vond dan een vriend by wien zy troost kon vinden wanneer haer lyden te groot zou geworden zyn; - oh! deze overtuiging deed haer goed! Sints lang was dit de gelukkigste stond die zy beleefd had, en haer hart werd met eene warme erkentenis ontsteken voor hem die haer zulke troostende woorden had doen hooren. Hare zeedbaerheid deed haer nogtans
| |
| |
gevoelen dat het onbetamelyk ware geweest haer te vertrouwen aen een persoon die zy pas kende; en, hoe zeer zy aen zyne opregtheid geloofde, had zy noodig sterkere bewyzen zyner verknochtheid te hebben.
August zag den stryd die er in haer omging, en denkelyk begreep hy er de oorzaek van, want eensklaps stond hy op, en na Sabina over haer gul onthael bedankt te hebben, nam hy van haer afscheid.
- ‘Hoe! gy vertrekt reeds, Mynheer? - vroeg zy, - vergeet dan toch de belofte niet welke gy my gedaen hebt.’
- ‘Het zal my eene aengename pligt zyn daeraen te voldoen. Vaerwel, Mevrouw, vaerwel! en dat God u het geluk verleene dat ik u toewensche.’
- ‘Vaerwel, - of liever tot wederziens,’ lispelde zy zachtjes; doch reeds had August het vertrek verlaten en konden deze woorden niet meer tot by hem doordringen.
August die zich door een der dienstboden den weg had doen aenwyzen, had zich op nieuw op reis begeven, en stapte langzaem over de eenzame baen. In zyn' geest overwoog hy tot de minste woorden welke hy Sabina had hooren uitspreken; hare beeldtenis zweefde gedurig voor zyne oogen, en hoe meer hy zich hare schoonheid, hare beminnelyke hoedanigheden herrinnerde, hoe grooter ook het medelyden werd dat hy in zyn hart voor haer gevoelde. Wist hy dan niet dat er tusschen deze gewaerwording en de liefde slechts één stap is en dat deze stap zoo ligt kan overtreden worden? Wist hy zelf wat liefde was en had hy ooit dit gevoel gekend? Op deze vraeg zouden wy niet aerzelen eene ontken- | |
| |
nende antwoord te geven; en hoe kon dit anders zyn?.. Op zyn 18e jaer had de dood zyner ouders hem meester van een groot vermogen gelaten, en sints dit oogenblik had hy niet eens den tyd gehad aen liefde te denken, ten minst aen die liefde welke in 's menschen harte met ongestuimigheid woedt en hem het lot der hemellingen kan doen smaken. Daeraen had de jongeling nooit gedacht: eene losse vryheid te genieten, zonder zich met iets te bekreunen, was altoos zyn grootst geluk geweest; gedurig heen en weêrwaerts reizen was voor hem byna eene noodzakelykheid, en dit kon hy doen zonder aen iemand over zyn gedrag rekening te moeten geven. Maer nu dat hy Sabina had leeren kennen, scheen er zich een geheel andere kring voor hem te openen; hy begreep dat het huwelyk eene reeks van gelukkige dagen kon opleveren, wanneer het karakter, de denkwyze en de ouderdom van de gehuwden overeenstemden; en wanneer hy aen dit alles dacht, begon hy zich de zoetste droomen voortehouden en liet hy zyne inbeelding in het oneindige ronddwalen.
In deze geestgesteltenis kwam hy op zyne bestemming aen. Doch thans had hy den wil niet meer aen het oogmerk zyner reize te denken, noch eenige opmerkingen te maken; neen! inlichtingen bekomen over het gezin van Van Heemskerke, was zyne eenigste begeerte, zyn eenigst verlangen, - want had hy niet aen Sabina beloofd dat hy haer een beschermer, een vertrooster zou worden? Op welke wyze, dit wist hy nog niet, echter scheen het hem dat daertoe geene middelen moesten onbreken, en geene moeyelykheden waren in staet hem van zyn voornemen te doen afwyken. Hy
| |
| |
ondervroeg dan zorgvuldiglyk de weerdinne bywelke hy zyn intrek genomen had, en vond zich gelukkig dit gedacht gekregen te hebben, want niet alleen kende zy Sabina en haren gemael, maer zelfs was het by haer dat hunne dienstboden zich van kruidenieryen en andere waren kwamen voorzien. ‘Oh! welk eene brave vrouw is Mevrouw Van Heemskerke, - sprak de weerdin; - met regt mag zy een engel van verduldigheid genoemd worden! Zoo al twee jaren met een' zieken man op den hals zitten!.... En zoo gy wist, Mynheer, wat zy in den winter gedaen heeft...... gedurende de strengste koude doorliep zy de armste hutten der omstreken om hare aelmoessen uittedeelen of wel om de behoeftige van kleederen en deksel te voorzien; ook is er geen enkel huisje waer men niet haren lof hoort uitspraken en haer' naem met dankbaerheid noemen.’
- ‘Oh! welk een engel!’ riep August, in verrukking uit.
- ‘Ja, Mynheer; dit is zy; en nogtans is zy in het geheel niet fier. Oh! gy moet haer des zondags zien wanneer zy naer de kerk komt. Dan, wanneer zy my ziet, spreekt zy my altoos aen. “- Dag, moeder Michiels, - zegt zy dan: - hoe gaet het met de gezondheid? Hoe is het met de kinderen” en nog zoo veel andere dingen dat, wanneer ik er aen denk, ik een traen in myne oogen voel komen.....’
Nog lang zou de praetzieke vrouw voortgegaen zyn zoo de jongeling haer had willen aenhooren, maer reeds wist hy genoeg, en verrukt, ging hy zich in zyn vertrek opsluiten, om aldaer, in de eenzaemheid aen haer te kunnen denken.
| |
| |
De volgende morgen was August zoo zeer gepraemd by Sabina een bezoek te gaen afleggen dat hy niet langer aen deze begeerte kon weêrstaen. Hy deed zich een paerd zadelen en nam, met drift, den weg die naer hare wooning leidde; doch hoe digter hy by dezelve genaekte, hoe trager hy zyn ros liet voortstappen.
Een dag was het slechts geleden dat hy, als vreemdeling, dit huis was binnen getreden en reeds durfde hy er zich weder aenbieden; kon iets deze vryheid wettigen? Dit was eene vraeg welke hy zich voorhield en waeraen hy geene voordeelige oplossing durfde geven, doch vóór dat hy eene beslissing genomen had werd het hem onmogelyk achteruittetreden: Sabina had hem gezien en kwam het hek des hofs openen: ‘Hoe, Mynheer, - sprak zy, - gy hebt dan den weg onzer kluis nog niet vergeten? Gy hebt u den armen zieken herrinnerd?..’
- ‘Neen, Mevrouw, - antwoordde August die van zyn paerd gestegen was en het met den toom aen eenen stronk had vastgebonden, - neen! dien weg zal ik nimmer vergeten, want hy zal my altoost een der zaligste stonden myns levens doen herrinneren....’
- ‘Wat wilt gy zeggen, Mynheer;’ - vroeg de jonge vrouw.
- ‘Is het niet den weg die by u leidt?....’
Sabina voelde zich het rood op de wangen komen: De stem van August was zoo zacht en zoo zoetluidend, zy streelde zoo aengenaem hare ooren dat zy haer het harte voelde bewegen zonder zich eene rede te kunnen maken van hare gewaerwording. Zy luisterde, zy luisterde met gretigheid, en schoon geen woord des jongelings mond meer ontglipte, scheen zy er nog altoos den
| |
| |
klank van te hooren. August was in opgetogenheid verrukt. Met strakke blikken aenschouwde hy den engel die dáér voor hem stond, en met wellust genoot hy het geluk dier zalige oogenblikken.
Er is eene waerheid die alomme bekend is, dat de liefde in het aenzien en in den galm der stem is vóór dat zy in de spraek geuit wordt, en wanneer Sabina het hoofd opligtte, ontdekte zy deze kenteekens op des jongelings wezenstrekken. Nogtans begon deze toestand voor haer eene pyniging te worden waeraen zy zich wilde onttrekken. Nu eerst scheen zy gewaer te worden dat zy zich nog in den hof bevonden en dat zy niet eens aen August aengeboden had in huis te komen. ‘Waer staen myne gedachten, - zegde zy, - dat ik u hier in de koude late.....’
- ‘Oh! vertoef nog een oogenblik, laet my nog een oogenblik by u?.....’
- Sabina deed of zy niet gehoord had en begon den weg des huizes inteslaen.
- ‘Vaerwel, dan, Mevrouw; vaerwel!’ riep August, en ylings sprong hy te paerd en vlood weg; doch wanneer hy op eenigen afstand was, keerde hy het hoofd nog eens om, en dan zag hy de jonge vrouw nog altoos op dezelfde plaets staen waer hy haer verlaten had. Een oogenblik kreeg hy lust van weêromtegaen, doch hy bedwong dit gedacht, en keerde, over zichzelf te vreden, naer zyne woonst terug.
Eene groote verandering had zich in den geest van August opgedaen. Hy zelf kon zich niet ontveinzen dat de vriendschap welke hy Sabina toegezegd had in een ander gevoel verkeerd was, en daer hy nooit opregt
| |
| |
bemind had, moest deze drift des te sterker in hem woelen, en met hevige kracht in zyne borst gloeyen. Gedurig kwam hem de naem der welbeminde op de lippen zweven en zoo hy nu, by toeval, een vriend ontmoet hadde, zou hy hem zeker tot vertrouweling genomen hebben; want als het harte vol is, kan de tong niet stilzwygen. Soms echter kwam de rede hem van zinneloosheid overtuigen, en dan vroeg hy zich welk gevolg zyne dwaze liefde zou gehad hebben en of hy misschien niet eene reeks ongelukken op het hoofd van Sabina zou verzameld hebben, hy die voor haer een beschermer wilde zyn. Oh! wanneer hy daer aen dacht, kon hy niet nalaten zich by die gekken te vergelyken die de maetschappy als ballingen uit haren schoot werpt, en die hy alle oogenblikken voorby zyne vensters zag gaen.
Deze gepeinzen konden echter niet lang zynen geest overmeesteren, weldra nam de liefde de overhand, en dan besloot hy zich blindelings aen het lot overtegeven en de gebeurtenissen die zich zouden hebben kunnen opdoen, met gerustheid aftewachten.
Intusschen hield hy niet op zyne bezoeken voorttezetten en dagelyks zich naer Sabina's wooning te begeven. Gedurende de eerste dagen had hy slechts eenige oogenblikken by haer willen vertoeven, doch allengs had hy middel gevonden deze te verlengen, en eindelyk was hy zoo verre gekomen dat hy geheele uren aen de zyde zyner beminde doorbragt. Sedert den dag op welken August voor het eerste mael in den huize getreden was, had de heer Van Heemskerke zyn vertrek niet verlaten: een nieuwe aenval zyner ziekte was hem
| |
| |
komen kwellen, en deze omstandigheid liet zyne gemalin toe eenige gelukkige stonden te smaken. Zoo zy in de wereld geleefd had, en zoo zy harer wetten, haren gebruiken niet onkundig geweest ware, zou zy misschien gevoeld hebben dat zy deze lange gesprekken niet mogt dulden, maer van eenieder was zy afgescheiden en hare dienstboden alleen zouden haer gedrag hebben kunnen laken, zoo zy niet te zeer aen hunne meesteresse waren verknocht geweest, om over haer een slecht gedacht optevatten.
Ook, - hoe vreemd dit moge voorkomen, - was nooit het woord liefde hun uit den mond gevallen; en ofschoon Sabina zoowel als August dezen drift in het hart gevoelden, en dat zy van elkanders wederliefde overtuigd waren, scheen het dat zy onderling het besluit genomen hadden daer over nooit te spreken.
Deze toestand kon echter niet lang duren. Beide zaten zy als op een' vuerberg waeraen slechts een genster behoorde te raken om hen te doen uitborsten, en deze ontploffing moest door de komst van een derde persoon verhaest worden.
| |
| |
| |
III.
Eene moeder.
De persoon welkers komst wy in het voorgaende kapittel gemeld hebben, was anders niet dan de moeder van Van Heemskerke. Ofschoon zy hare kinderen gansch scheen vergeten te hebben, had Sabina, wanneer de ziekte hares echtgenoots toegenomen had, niet kunnen nalaten zyne moeder daervan te onderrigten, doch deze die eene reize in Vlaenderen was gaen doen, vond slechts by hare terugkomst den brief die haer deze droevige tyding meldde, en vol angst en vrees was zy spoedig toegeloopen. De jonge vrouw die haer niet meer verwachtte, vond zich jammerlyk te leur gesteld, want haer lang vertoeven had Sabina doen hopen dat zy, zoo als te voren, zich weinig over hen zou bekreund hebben; maer nu, nu dat zy dáér was, vreesde Sabina dat hare tegenwoordigheid een hinderpael aen hare byeenkomsten met August zou geweest zyn. Het onthael dat zy dan aen hare schoonmoeder deed, moest zeker hare achterdocht veraden, nogtans scheen deze er geene acht op te geven en betoonde zy haer de hartelykste vriendschap.
De toestand waerin Mevrouw Van Heemskerke haren zoon bevond, hoewel zy denzelven niet zeer gevaerlyk
| |
| |
oordeelde, prikkelde haer nogtans aen eenigen tyd by hem te vertoeven. Zy hoopte dat hare tegenwoordigheid, en nog meer hare zorgen, eenen voordeeligen invloed op zyne gezondheid zouden gehad hebben; en daer het haer om het even was op welke plaets zy verbleef, kon zy zich ligt van dezen pligt kwyten. Wanneer zy dit besluit aen Sabina mededeelde, kon deze moeilyk hare ontevredenheid verbergen. Zy had zich eene gewoonte gemaekt dagelyks het bezoek van August te ontvangen; gedurende de oogenblikken die zy te samen doorbragten, had zy in zyne ziel leeren lezen, zyne goede hoedanigheden kunnen waerderen, en wanneer zy zyne handelwyze by degene van haren gemael opwoog dan bleef zeker het voordeel aen Augustes zyde; - zyne tegenwoordigheid alleen had haer opgebeurd en haer drie rampvolle jaren doen vergeten, en nu zou dit geluk een einde moeten nemen! Oh! daervoor was zy bevreesd, en haer voorgevoel bedroog haer niet; want als August den volgenden dag, als naer gewoonte zyn bezoek kwam afleggen, verliet de oude vrouw niet eens het vertrek.
De dwang die voor hun daer uit ontsproot, is ligt te beseffen en kon niet dan eenen onvoordeeligen invloed op het gesprek hebben. De oude vrouw gevoelde zulks, en daer zy gedurig August en Sabina de oogen naer elkander zag wenden, begreep zy dat een tederer gevoel dan enkele vriendschap hun moest bezielen. Zy kon zich ook niet wel de tegenwoordigheid uitleggen van een persoon die door zyne kleeding, zyne uitdrukking en zyne hoofsche manieren aen eene geheele andere wereld scheen toetehooren dan wel degene welke
| |
| |
men te midden der heide kan aentreffen, en dit verdubbelde hare achterdocht. Zy verstond dat, zoo zy zich niet bedrogen had, het bezoek van zulk een mensch gevaerlyk voor de eer van haren zoon kon worden en besloot een wakend oog op het jonge paer te houden ten einde dit ongeluk te voorkomen, zoo het niet reeds te laet was.
De oude vrouwen hebben doorgaens eene doorzigtigheid en eene menschenkennis die zy dikwyls ten koste van hun geluk verkregen hebben, maer die haer dan toelaet der jongere vrouwen behulpzaem te zyn en haer voor een misstap te behoeden. Zoo was het met Mevrouw Van Heemskerke. Het gesprek was niet geëindigd of reeds was zy overtuigd dat August's tegenwoordigheid hoogst gevaerlyk was en dat hy ten allen koste moest verwyderd worden. Zy vreesde echter dat zy zulks niet zou verkregen hebben zoo zy openlyk hare meening te kennen gaf, en wilde derhalven met list te werk gaen, daerom begon zy, zoo haest de jongeling vertrokken was, als met onverschilligheid Sabina over hem te onderhouden. De jonge vrouw liet zich nogtans door deze geveinsdheid niet bedriegen en begreep terstond waer hare schoonmoeder heen wilde. Het gedacht van steeds onder hare bewaking, onder hare voogdy te staen, stoorde Sabina zoodanig dat zy hare gramschap niet langer kon verbergen en met barschheid antwoordde. Deze bejegening waeraen de oude vrouw zich niet verwachtte, deed haer de omzigtigheid die zy zich voorgeschreven had, vergeten; regtstreeks dan tot haer doel gaende, sprak zy: ‘Sabina, gy bemint dien vreemdeling, en deze min is eene misdaed!’
| |
| |
Ontsteld van het geheim dat zy zoo wel in haer hart verborgen geloofde, ontdekt te zien, stond Sabina daer voor hare moeder ten prooi aen duizend folteringen. Ja, ja; zy minde August, zy minde hem uit alle hare krachten, en nogtans zy die zich niets anders dan deze liefde te verwyten had, die aen geene andere pligten, haer door het huwelyk opgelegd, was te kort gebleven, stond daer onder den last van deze beschuldiging zonder een woord tot haer verdediging te vinden.
- ‘Gy antwoordt niet, Sabina; - ging de oude vrouw voort; - oh! kind, laet de stem der rede tot in uw hart doorgaen; gedenk dat gy voor het altaer aen uw' echtgenoot liefde en getrouwheid gezworen hebt en dat gy uwe eer, zynen naem niet moogt bezoedelen, dat gy aen uwe eeden niet moogt ontrouw zyn. Geloof, ô meisje, geloof de woorden uwer oude moeder: wanneer eene vrouw hare pligten met de voeten stoot, opent zich voor haer een' afgrond, waerin zy al het geluk laet vallen dat zy gedroomd had. Oh! begeef u op dezen weg niet, houd op eer gy in den afgrond valt; sluit voortaen uwe wooning aen hem die er de onrust ingebragt heeft; keer tot uwen gemael terug: uwe zorgen zullen hem de gezondheid wedergeven; verberg u op zyne borst, dáér zult gy eene schuilplaets tegen de verleidingen vinden, want daer alleen is het dat gy stille vreugde en ongestoorde rust kunt genieten!.......’
Sabina had sprakeloos hare schoonmoeder aenhoord en derzelver woorden hadden niet nagelaten op haer gemoed indruk te maken; nogtans wanneer zy van haren gemael hoorde spreken, kwam haer de herrinnering van al haer lyden te binnen, en vond zy tevens
| |
| |
de spraek weder. ‘By uw' zoon, by.... myn gemael, zal ik rust en vreugde vinden, - zegt gy, Mevrouw; oh! ja, gy hebt gelyk! Steeds, zoo als te voren, aen zyne sponde zitten, hem als ziekedienster oppassen, alle zyne luimen met geduld uitstaen, dit zal het geluk zyn dat my zal ten deele vallen, want dit is het eenigst dat ik sedert drie jaren genoten hebbe. En is het niet aen u dat ik dit heil te danken heb, Mevrouw?... Zyt gy het niet die gebruik gemaekt hebt van den invloed die de vriendschap u op het hart myner moeder gaf, om dit huwelyk te vormen welk nu voor my een juk geworden is?... Jong en onkundig als ik was, aenvaerde ik den man dien men my aenbood. Ofschoon onze jaren zoo zeer verschilden, hoopte ik by hem het geluk te vinden waertoe ik meende regt te hebben. Onnoozele als ik was! Nauwlyks waren wy vereend of ik werd van myne moeder gescheiden, en wanneer zy den geest gaf, wanneer zy stierf, was ik niet daer om haer de oogen te sluiten, om haer laetst vaerwel te ontvangen. De plaets waer ik geboren werd, waer myne jeugd zoo zoet en zoo kommerloos was voorbygegaen, die door alle de persoonen die ik liefhad, bewoond werd, moest ik verlaten om mynen echtgenoot te volgen te midden dezer woesteny waer alles een afschrik inboezemt. Oh! zoo my het geluk had verleend geweest van moeder te worden, zoude ik my niet beklaegd hebben; in de liefkozingen myner kinderen zou ik de vergeting myner smarten gevonden hebben.... maer neen! dit heil mogt ik niet genieten!.. en nu, dat ik in August een vriend, een waren vriend gevonden heb, die my al het uitgestane leed heeft doen vergeten, nu wilt gy dat ik hem ver- | |
| |
stoote, dat ik my zyne tegenwoordigheid ontzegge; - oh neen! deze eisch is te groot, Mevrouw, daerin kan ik niet toestemmen.’
- ‘Het moet nogtans zoo, Sabina; uwe eer, het geluk van mynen zoon eischen zyn vertrek.’
- ‘Nooit, nooit, - riep Sabina met nadruk uit, - nooit, - want ik bemin hem!......’
- ‘Het is te laet!’ zuchtte de oude vrouw, welke het hoofd bukte onder het gewigt harer gewaerwordingen. Wanneer zy eenige oogenblikken later uit hare gepeinzen ontwaekte, was Sabina verdwenen. Myne eerste pooging is mislukt, - zegde de goede moeder, - zien wy of het hart van August voor verhevene gevoelens vatbaer is, en sparen wy geene moeite om tot ons doelwit te geraken. Om de rust hares zoons te verzorgen, mag eene moeder geene middelen verzuimen, en wanneer zy voor de zaek der goede zeden strydt, is de hemel haer den zege verschuldigd.’
Des anderendaegs, reeds vroeg in den morgen had de oude moeder de paerden aen het rytuig doen spannen en zich naer Gheel doen voeren, om, zonder vertoef, haer ontwerp ten uit voer te brengen. Eene zaek van zulk een aenbelang mogt geen uitstel lyden, - dacht zy, - en des jongelings aftogt kon niet spoedig genoeg verhaest worden.
Groot was Sabina's verwondering wanneer zy by hare ontwaking deze tyding vernam, maer nog grooter was degene van August wanneer hy Mevrouw Van Heemskerke by hem zag binnentreden. ‘Wat gelukkig toeval verschaft my de eer u ten mynent te ontvangen, Mevrouw?’ - sprak hy, haer een stoel aenbiedende.
| |
| |
- ‘Ter zake, Mynheer, - antwoordde zy, - en laten wy de pligtplegingen daer. Myne tegenwoordigheid op deze plaets moet u genoeg overtuigen dat eene gewigtige rede my by u roept: laet ons dan den tyd niet onnoodig verkwisten.’
- ‘Spreek Mevrouw; ik ben bereid u te aenhooren.’
- ‘Daer ik overtuigd ben aen een man van eer te spreken, zal ik u, ongeveinsd, myne gedachten bekend maken: gy mint myne schoondochter.....’
- ‘Mevrouw!’ - viel haer August in de rede, terwyl de verlegenheid hem het rood op de wangen bragt.
- ‘Ontken het niet, Mynheer,’ - ging de oude vrouw voort; - ik heb slechts eenige oogenblikken de eer gehad u te zien, en het is u niet mogelyk geweest deze liefde aen myne oogen te verbergen.’
De jongeling kon zich niet genoeg over de scherpzienigheid van Sabina's schoonmoeder verwonderen. Zy moest wel eene groote kennis van 's menschen harte hebben om er zoo ras in te kunnen lezen, - en daer hy een vyand van het veinzen was, besloot hy met dezelfde opregtheid te werk te gaen als degene welke Mevrouw Van Heemskerke hem betoond had. ‘Gy hebt myne openhartigheid ingeroepen, Mevrouw; - sprak hy, - ik wil aen dit vertrouwen niet te kort blyven. Ik zal u dan niet ontkennen dat de schoonheid, de beminnelyke hoedanigheden, en misschien nog meer de innerlyke smarten die Sabina moet lyden, eenen diepen indruk op myn hart gemaekt hebben. Het toeval leerde my haer kennen en deed my haer beminnen.’
- ‘En hebt gy nooit gedacht dat de liefde welke zy
| |
| |
voor u voedde aen een ander moest onttrokken worden, dat zy u niet kon beminnen zonder aen hare godheiligste pligten te ontbreken?.... Oh! neen, dit hebt gy nooit overwogen, want dan zoudt gy medelyden met haren armen echtgenoot gehad hebben, dan zoudt gy u verwyderd hebben, - en nu, nu dat zyne oude moeder u deze gunst komt afsmeeken, zult gy aen hare bede niet weêrstaen.......’
- ‘Wat eischt gy, Mevrouw! dat ik vertrekke, dat ik dit oord verlate waer ik de ware liefde leerde kennen, dat ik my van Sabina scheide op het oogenblik dat ik uit uwen mond verneem dat zy in myne liefde deelt! oh! neen, dit is onmogelyk! God is my getuige dat zoo zy vry was, geene andere dan zy myne echtgenote zou worden; en nu dat ik haer eenigst geluk, haer eenigsten troost uitmaek, wilt gy dat ik my verwydere, dat ik al dit heil verzake!..... Oh! neen, neen, dit kan ik niet, daervoor is myne liefde te groot!!’
- ‘En het is uit naem dezer liefde dat ik deze verwydering vrage, - hernam de oude vrouw; - tot nu is uwe min zuiver en onbevlekt gebleven, - daeraen twyfel ik geenszins; doch zullen uwe gevoelens altoos even rein zyn; zullen uwe hartstogten u nooit zoo verre brengen dat gy aen dezelve niet meer zult kunnen wederstaen; en wanneer Sabina zal gevallen zyn, zult gy haer dan niet verachten? - houdt de liefde niet op wanneer men de vrouw die ze inboezemde niet meer kan eerbiedigen?..... Oh! luister naer myne stemme, Mynheer, en laet my toe uw hart te bewegen! Spaer u eene wroeging en blyft uwer en harer waerdig, dan zal het u, misschien, eens vergund zyn haer als echt- | |
| |
genote te bezitten; want ik kan het my niet ontveinzen: sedert lang is de gezondheid myns zoons zeer verzwakt en alles doet my vreezen dat hem geen langen levensloop zal vergund zyn. Wacht tot daer, Mynheer, en hoop, - maer geef hem nu de rust, het geluk weder, - dat is het wat eene moeder voor hem aen uwe knien komt afsmeeken en dat gy aen hare tranen niet zult weigeren!.......’
Gedurende deze aenspraek hadden de gewaerwordingen van August zich zienlyk op zyn gelaet afgeschetst. Hy bezat eene dier gevoelige zielen welke voor grootsche en verhevene denkbeelden vatbaer zyn, en by wien de gedachten soms tot de overdrevenheid kunnen opklimmen. Zyn hart was door de dringende bede der oude vrouw bewogen geworden; en wanneer hy ze voor zyne knien zag zitten, wanneer hy zyne handen door hare tranen voelde besproeyen, dan kon hy zich niet langer bedwingen. ‘Sta op, sta op, Mevrouw, - zegde hy, - langer kan ik niet weêrstaen! wat het my ook koste, - ik zal vertrekken!’
- ‘Oh! dank, dank zy u, Mynheer, - riep de goede moeder in verrukking uit; - ik ken de uitgestrektheid uwer opoffering en kan geene woorden genoeg vinden om er u myne erkentenis over te betuigen.’
- ‘Zal het my vergund zyn; Mevrouw, - vroeg de jongeling met eene bevende stem, - zal het my vergund zyn.... van haer te komen afscheid nemen?....’
- ‘Dit is eene gunst welke ik u niet mag toestaen, - antwoordde de oude vrouw; - ik wil u beide een hartscheurend oogenblik sparen.’
- ‘Gy hebt gelyk, - zuchtte hy; - bied haer dan
| |
| |
alleenlyk myne verschooningen en myn vaerwel aen; en, zoo als gy het gezegd hebt, Mevrouw, zal ik - aen haer denkend, - hopen en wachten!........................................................’
Nog denzelfden dag keerde August naer Antwerpen terug; doch voor zyn vertrek had hy zyne weerdin, moeder Michiels, met een briefje belast welk zy in het geheim aen Sabina moest bestellen. Deszelfs inhoud luidde aldus:
Sabina,
‘Ik bemin u, - en ik ga vertrekken. Beschuldig my niet, ô engel, want dit vertrek was voor uwe rust noodzakelyk, en alles, zelf het geluk van by u te zyn, moet ik aen uwe rust opofferen... Heb hoop en moed, myne beminde; - want de hoop ondersteunt de liefde, en de moed zal ons kracht geven om den gelukkigen dag aftewachten op welken wy op nieuw vereend zullen zyn om nimmer te scheiden. Vaerwel, Sabina, vaerwel! Vergeet my niet, - nooit zal ik ophouden aen u te denken!
August.
Byna dertien jaren zyn er voorbygeloopen sedert dat de gebeurtenis, welke wy verhaeld hebben, is voorgevallen en sedert ongeveer tien jaren is August de gelukkige echtgenoot van Sabina.
Nog twee jaren was de jonge vrouw aen Van Heemskerke's zyde gekettend geweest, nogtans was haer lot
| |
| |
tamelyk verzacht geworden. De oude moeder, die by hen haren intrek had genomen, had niets gespaerd om haer het leven min zwaer te maken; en wanneer de dood eenen band was komen breken die voor Sabina niets dan een last geweest was, aerzelde hare schoonmoeder niet eens haer het gedrag van August te leeren kennen. Aen dezen verheven blyk van eerbied en ware liefde kon zy niet weêrstaen, en zoo haest haren rouw geëindigd was, reikte zy hare hand aen hem die ze zoo wel had weten te verdienen.
Sedert dit oogenblik heeft de hemel hun huwelyk gezegend, en twee lieve kinderen, die reeds de bevalligheid en de goede hoedanigheden hunner ouders bezitten, zyn hen komen beloonen over al het leed dat de liefde hun had veroorzaekt.
- ‘En al dit geluk zoude ik nooit gevonden hebben, - zegde ons onlangs August, wanneer hy ons zyne lotgevallen verhaelde, - zoo Mevrouw Van Heemskerke my niet overtuigd hadde dat de liefde ophoudt, wanneer men de vrouw die ze inboezemt, niet meer kan eerbiedigen.’
s. blereau.
|
|
Auteursrechtvrij
