De Noordstar. Jaargang 2

[p. 49]

Reisherrinneringen.^(*)
I.

Stockholm.

Wanneer men van het zuiderlyk gedeelte van Zweden naer Stockholm, hetzy door het inlandsch kanael, hetzy langs de groote baen reist, wordt men als by betoovering de verschilligheid van breedte^(**) gewaer; de bergen vermeerderen in getal, verdubbelen in hoogte en worden hoe langer hoe meer naekt; de bosschen zyn nog onregelmatiger, zy schynen nog ouder te wezen en worden door meer wild bewoond; alles tot de eekhoornen toe, die alhier sneeuwwit zyn, duidt den reiziger aen dat hy tot den noorder-poolkring nadert.

(*) Deze en de achtervolgende opstellen welke men onder denzelfden tytel lezen zal, zyn getrokken uit het dagboek van den heer Karel Van Geert, die, om wetenschappelyke belangen, in de laetste helft van 1840 eene reize in Zweden, Noorwegen, Denemarken en het noorderlyke deel van Duitschland, gedaen heeft. Wy bedanken hier den jeugdigen en vernuftigen opmerker, om de welwillendheid met welke hy ons de belangrykste en de bezonderste zyner aenteekeningen, heeft medegedeeld.
nota der redactie.

(**) Breedte, is in aerdryks-kunde de afstand in graden van eene plaets tot de linie der zon, of evennachtslyn.

[p. 50]

Het was in de maend September 1840, en wy vaerden door het beroemd Gotha-Kanael, waerin de waters van uit het Meer-Wiken tot aen de Baltische-zee 308 voeten dalen, en de vaertuigen van middelbare grootte, by middel van sluizen, eenen gemakkelyken doorgang bekomen. De zon rees iederen dag klaer en heerlyk uit het oosten, en ofschoon haer loopkring laeg en kort was, verheugde zy evenwel de gansche natuer, des te meer, daer zy gedurende vele dagen door ongenadige wolken aen het gezigt dezes lands verdoken had geweest. - Alles was stil, de reizigers zelfs waren roerloos op het dek gezeten, doch deels door het gewoonlyk zien der wilde schoonheden der natuer, deels door ontevredenheid over de langdurigheid der reize, was hunne stilte eene onaendachtige diepzinnigheid. Het schoon weder en de bekwaemheid onzer stuerluiden, vergemakkelykten evenwel onzen togt en weldra bevonden wy ons in de Baltische-zee.

Op deze plaets verheugde zich het gansche gezelschap want men was nu uit den engen doorgang des kanaels gekomen, de landschappen namen eenen anderen toon aen, en de wiegende beweging die ons vaertuig op het zeewater bekwam, werkte sterk mede om alle de reizigers uit hunne sluimerigheid te trekken.

De ingang der Baltische-zee aen Slotbacken is ver van aen onze eigene zeekusten te gelyken; de ontelbare menigte met groenbewassene eilanden die het uitzigt op de vlakte beletten, nemen allerhande vormen aen; soms komen zy de verbeelding als punten van bergen voor, die voor eeuwig in den afgrond bedolven liggen, soms als korven met groen die op de oppervlakte des

[p. 51]

waters dryven; dan weder zyn het geene eilanden meer, het zyn naekte klippen die hare gryze hoofden het water uitsteken, aen gedrochten gelyken, of aen de fabelhaftige Scylla en Carybde doen denken.

Deze poëtische uitzigten, betooveren den reiziger eene ruime dagreis, tot dat zyne aendacht op eens door het voorkomen van geschied- en natuerkundige merkweerdigheden, herlevendigd wordt.

Aen de regte zyde des vaertuigs, dáér waer de Baltische-zee eenen harer armen het land inschiet, bevindt zich op een eiland een half-vervallen slot, van verbazende sterkte en uit graniten^(*) gebouwd die nu door oudheid gansch grys geworden zyn. Dit slot heet Stegeborg en was voorheen een der sleutels van Zweden, het wierd na zyne verwoesting, in 1318 door de nazaten van Erik weder opgebouwd en later omtrent het midden der 16^de eeuw door den grooten Waza^(**) voor de laetste mael hersticht. De dikke stomptoren dezes ouden gebouws is nog niet gansch uit het oog verdwenen, wanneer zich een natuerkundig verschynsel aen de op-

(*) Graniten. - Het graniet is eene soort van marmer, dat uit kleine steenachtige korlen bestaet, die samengehecht zyn door eene soort van zachteren steen. Deze korlen, kunnen nogtans niet als het marmer, door het vuer tot kalk gebragt worden, ook niet tot glas gesmolten als het kwartz

(**) Gustaf Waza. - Wanneer Zweden door de wapens der Denen en de opperheerschappy der katholyke bischoppen onder het harde juk van Christian II gebragt was, vormde de zweedsche edelman Waza het voornemen zyn vaderland te wreken en te verlossen. Gustaf Waza, verraderlyk door Christian II gevangen, wist zich aen zyne gevangenschap te ontrekken, en door de hulp der Dälicarliaensche boeren, den byval eeniger edellieden en den onderstand der vrye stad Lubeck, zyn vaderland van de uitheemsche dwingelanden te zuiveren, en de geestelyke magt, door het invoeren des lutheraenschen eeredienst, te vernietigen.

[p. 52]

merkzaemheid des reizende opdoet. Op het einde des zeearms, alwaer het kanael Slotbacken het stockholmsche meer met de Baltische-zee vereenigd, bevindt zich de tesamenkomst van twee verschillige waters. Het eene dat uit het inlandsche meer vloeit is zoet en van eene geelachtige kleur, het andere uit de zee komende, is zoet en donkergroen; by stil weder wordt deze tesamenkomst door eene regte lyn gekenmerkt, die dwars over het kanael liggende, als tot hinderpael aen den doortogt der vaertuigen schynt te strekken, en die tusschen de twee waters zoo symetrisch geteekend is, als eene lyn ciment die twee zuilen van verschillend marmer van elkander scheidt. Deze lyn voorbygevaren, wordt het kanael smal en smaller tot dat men zich weder nauw tusschen hooge en style rotsen bevindt.

Doch nauwlyks is men de kleine stad Södertelje voorby gevaren, of men bevindt zich weder tusschen nieuwe landschappen, nog schooner, nog aengenamer dan die der Baltische-zee. Dit is het uitgestrekte Meer-Malaren met deszelfs dertien-honderd eilanden, welke alle zoo verschillig van grootte, van hoogte, van gedaente en van afstand zyn; alle zoo lieflyk en zoo verscheiden door de natuer met boomen beplant, dat het aen de verbeelding voorkomt als een onbeperkte hof, waervan het zoete water de voetpaden zyn, en de eilanden zoo vele perken met groene looveren bedekt, schooner dan tropische bloemen.

Onze ziel is nog gansch met de schoonheden dezes landschaps vervuld, wanneer eensklaps het geschut onzer kannonen aenduidt, dat de hoofdstad van Zweden in het gezigt is gekomen. Alle oogen vestigen zich om

[p. 53]

't eerst naer de aengewezene plaets; het vaertuig zelfs schynt de aentrekkelykheid der koninglyke verblyfplaets te gevoelen, het verdubbelt zyne dampkracht, en reeds komen de stadsgebouwen gezamentlyk en in alle hunne breedte ons in het oog.

De verbaesdheid aller tegenwoordige vreemdelingen is onuitsprekelyk, want, het voorgevoel van ouderwetschheid en van onregelmatigheid dat ons door het wilde land en door de zeden der inwooners was ingeboezemd, bevond zich in eens bedrogen en verydeld. Wy bevonden ons in eenen uitgestrekten waterplas, eene verlenging des Meers-Malaren welker waters in eene grondelooze diepte zelfs doorschynend en spiegelend blyven en waervan de beide boorden met donker groene pyramiedswyze masten begroeid zyn. Op het einde des waters, dat daer nog eene breedte van vele honderde voeten heeft, en op eenen afstand van een vierde myls van ons, verhief zich Stockholm heerlyk en glansryk boven den gezigteinder. Het was als of een tweede Orpheus deze stad eensklaps voor onze oogen getooverd had. Het koninglyke slot, hoog boven de andere gebouwen verheven, van eene verbazende grootte en in een hedendaegsche styl gebouwd, gafbewys harer heerschappy, terwyl zeven hoogverheven torens van verschillige gedaenten hare godvrucht bewezen. Duizende schoone huizen tusschen de kerken en de paleizen, en trapsgewys op de beide hellende kanten des waters geplaetst, deden ons met eens Stockholm als de schoonste stad Europa's beoordeelen.

Daerenboven hoe meer wy de stad naderden, hoe schooner wy alle de gebouwen in het vlakke en klare

[p. 54]

water als in eenen spiegel wedergekaetst zagen. By nauwkeuriger bemerking ontwaerden wy ook dat eene der byzonderste en meestverhevene torens, die der Riddarholm'skerk, gansch van gegoten yzer was en als meesterstuk van zweedschen arbeid mag aengeteekend worden. Dezelve is in eenen verfynden gotischen styl gebouwd en heeft eene spitsachtige, langworpige gedaente, hy is daer en boven gansch hol en van beneden tot boven met grieksche doorzigtbare versiersels uitgesneden.

Terwyl wy deze bemerking maekten had ons dampschip reeds de stockholmsche kade geraekt en het was omtrent den middag by een hel en klaer Septemberweder dat wy aen land stapten.

Stockholm is op de 59 ⅓ graed breedte gelegen, dat is 8 2/15 graden verder van de linie der zon dan Antwerpen. Haer naem schynt van het oude Kimbrische, waer de Scandinavische talen van afgestamd zyn, voorts te komen; Stock, timmerhout en holm, klein eiland, duiden genoeg aen dat deze stad zich allereerst op een klein eiland bevond. Inderdaed, het eiland bestaet nog en bevat het oudste deel der stad, zoo als men in Parys la cité en in Londen the city bevindt.

Dit eiland gelegen in het midden des waters dat het Meer-Malaren met de Baltische-zee te samen brengt, is sedert lang aen de beide oevers door bruggen gehecht en deze oevers, voorheen twee afhellende naekte rotsen, zyn met gebouwen bedekt geworden die op eene amphitheatralische wyze achter elkanderen staen en de byzonderste gedeelten der stad uitmaken. Het eene wordt het zuiderlyke en het andere het noorderlyke genoemd.

[p. 55]

Stockholm bezat voorheen den byzondersten koophandel van Zweden. Nu echter telt men in hare haven welke van een zeer gevaerlyken inkoom is, zoo veel schepen niet meer als in die van Gotheborg, deze laetste stad zynde van voordeeligere aenkomst. De vaertuigen hoeven hier noch het stormachtige Kattegat, noch de stroomende Sund door te varen, en sedert eenige jaren dat het Gotha-Kanael deze twee steden midden door het land in verband heeft gebragt, wordt eene groote menigte waren langs dien weg naer Stockholm gevoerd.

Over ongeveer eene halve eeuw was het grootste deel der huizen te Stockholm in hout getimmerd; ook ontstond 'er onophoudelyk brand, doch heden is men dit onheil door steenen gebouwen byna gansch ontkomen. Het was ook naer eenen brand dat de yzeren Riddarholm's toren eenen houten, van dezelfde gedaente, vervangen heeft.

Ofschoon men, door eene vroege toelegging op bouwkunde, gelukt is, huizen te bouwen welkers regelmatigheid en grootschheid van styl die der beschaefdste natien Europa's evenaren, bemerkt men evenwel by het inkomen en het doorgaen der stad, dat de kunst van goede steenwegen te maken er niet veel voortgang heeft gedaen, wyl de straten alle ongelyk van steenen, en bygevolg onzuiver, zyn. Deze zwarigheid zoude 's reiziger's enthusiasmus grootelyks verkoelen, indien denzelven niet by elken tred door de menigvuldige gebouwen opgewekt wierd.

De eerste stap die men in de stad doet, brengt den reiziger voor het bronzen standbeeld des grooten Gustaf

[p. 56]

Waza's. Met eens komen zyne heldendaden, zoo nauw door de pen van Vertot geschreven, aen de verbeelding voor, en men herkent in des standbeeld's trekken, den grooten man die alleen zyn gansche vaderland van het juk der overheerschers en de dwinglandy der geestlykheid heeft verlost. Achter dit gedenkbeeld, bevindt zich het Ridder'shuis, Riddarhuset genaemd van eenen grootaertigen bouwtrant, voorheen de vergaderplaets der hooge àristocratie en nu de zitplaets des volkssenaets.

Aen de andere zyde bevindt zich de Riddarholmenkerk eene der byzonderste tempels van Stockholm, aen den lutheraenschen eeredienst toegewyd en merkweerdig om hare kostelyke versierselen en haren yzeren toren, waervan wy hier voren gesproken hebben.

By het dieper intreden der stad ontwaert men aen de linker zyde twee gebouwen niet min merkweerdig door hunne grootte en hunnen bouwstyl, het Borgerskapet-eukhus en de koninglyke munt; dit laetste gebouw is evenwel niet zoo aentrekkelyk voor het oog omdat het op eene onregelmatige vierkante vlakte gebouwd is.

Van het plein dat zich voor de munt bevindt, kan men het koninglyke slot ontwaren en ofschoon op eenen tamelyken afstand, kan het oog dit uitgestrekt gebouw niet in eens omvatten; want hoog is het boven de rest der stad verheven, en deszelfs breedte mag omtrent op vier honderd voet gerekend worden. Het middendeel, hooger verheven en van vier verdiepingen, telt 83 vensteren, en heeft boven eene platte vlakte (plate-forme) op de italiaensche wyze ingerigt, en rondom met eene

[p. 57]

balustrade omvangen; de kolommen dezer balustrade, dienen terzelfder tyd voor schouwen, zoo dat aen dit trotsche gebouw niets onbetamelyk te vinden is. Gedurende den tyd van inwendigen vrede, mag dit Paleis door het volk tot eenen doorgang gebruikt worden; evenwel bemerkt men in de opene plaets die zich midden in 't gebouw bevindt, dat deze toestemming niet met volkomen trouw door Karel Johan XIV, de voormalige Bernadotte, gegeven is. Drie stukken kanon, regt voor de poort geplaetst, bevinden zich daer immer in gereedheid, sedert den oproer die voor weinige jaren in Stockholm ontstond en waerin Karl Johan het fransche gezegde ‘fusillez la canaille’ uitsprak, welke woorden hem den haet van menig warmen vaderlander op zich hebben doen halen.

Regt voor het hof des konings, dat op het eiland is gelegen, ligt eene schoone brugge in steen gebouwd, naer het noordelyke deel der stad. Verscheidene openbare tempels en standbeelden versieren dit gedeelte; het Operahuis, door Gustaf III gebouwd, met een tegenovergestelde gebouw van dezelfde gedaente doen zich by het inkomen dezer wyk voornamelyk bemerken. Schoone, lange straten hier en daer door openbare gestichten verheerlykt, maken dit gedeelte tot het vrolykste der stad.

p. karel van geert.

(Het vervolg hier na.)