De Noordstar. Jaargang 1
(1840)– [tijdschrift] Noordstar, De–
Auteursrechtvrij
[pagina 273]
| |
 | |
Overzigten van verschenen werken.Leerboek van de voornaemste regels der Nederduitsche Versificatie en Dichtkunst; gestaefd door voorbeelden uit de beste schryvers, en byzonder geschikt voor het openbaer onderwys. Met een voorwoord van J.F. Willems. - Te Turnhout, by Glénisson en Van Genechten. -Onze schryver zegt in zyn voorberigt: ‘Menigeen zoo by zekere voorvallen of familiefeesten, zelf in staet zyn een toepasselyk dichtstuk te vervaerdigen ontbrak hier toe de noodige opleiding niet.’ Verder zegt hy: ‘En, ofschoon Bilderdyk stelt, dat het onmogelyk is, indien men van genie ontbloot is met al de regels der kunst iets voort te brengen dat oorspronkelyk en op zich zelf waerlyk schoon is, zegt hy tevens, dat het gevaerlyk is, zonder eene grondige theorie, zich aen de weligheid van het genie overtegeven. Hy beweert ook, dat, zoo de natuer iemand tot dichter gevormd heeft, het toch altyd door bykomst van de kunst en de oefening is, dat men een groot dichter zal worden, en, zoo het eene of andere ontbreekt, men altoos gebrekkig zal blyven.’ Hier uit volgt, ons dunkens, dat er eene verhandeling over de dichtkunst kan gemaekt worden, voor twee verschillende soorten van persoonen: voor waerlyke dichters, of voor die welke willen leeren verzen maken. Onze schryver heeft dit niet in acht genomen, en heeft te gelyk voor verzemakers (versificatie) en voor dichters (dichtkunst) willen schryven. Dit heeft hem, gelooven wy, van zyn doelwit doen afwyken. Zoo wy zyne verhandeling beschouwen als voor ware dichters geschikt zynde, | |
[pagina 274]
| |
is het zeker dat zy niet wydvoerig genoeg is uitgewerkt; dat zy veel meer analytische en kritische bemerkingen zou moeten bevatten, en veel wysgeeriger zyn. Indien zy slechts voor de verzenfabrikanten bestemd ware, is het zeker dat zy al te langdradig, al te uitgestrekt is, en dingen besluit welk het brein eens verzenwevers toch niet kan bevatten. Wy hadden dan liever onze schryver een beknopt leerboek van Versificatie zien maken; of wel eene uitgestrekte, filosofische verhandeling over de poëzy, waer men den grond van alles zoude in aengetast hebben, zien willen uitgeven. Wy twyfelen niet of de kundigheden en het regt oordeel welk wy hem toekennen, zouden hem in staet gesteld hebben zulkdanige onderwerpen meesterlyk te behandelen. Doch laten wy de algemeene bemerkingen en nemen wy het leerboek zoo als het bestaet. Het is byzonder geschikt, zoo als de schryver ons doet verstaen, om in handen van jonge leerlingen gesteld te worden, en om als klassisch boek in de scholen te worden gebruikt. In deze hoedanigheid nog, gelooven wy, dat het leerboek al te lang al te veel uitgebreid is. Het onderwys onzer moedertael is nog niet wyd genoeg gevorderd, om de leerlingen zoo lang met eenen enkelen tak der letterkunde bezig te houden. Doch hierin kan voorzien worden, vermits het slechts van den onderwyzer afhangt de byzonderste punten uittekiezen en dezelve aen zyne leerlingen voortedragen. Wy gaen verder. - Wy denken dat onze schryver wat nauw op de stemrust (pauza) is. (Men zie hoofdstuk IV.) De menigvuldige uitzonderingen welke hy voordraegt, doen, om zoo te zeggen, den regel te niet. Verzen kunnen heel dichterlyk zyn, schoon zy aen stemrust mank gaen, en de voorbeelden welke onze schryver aenhaelt, zyn niet voldoende genoeg om hier eene wet vasttestellen. God gave dat de dichtstukken van vele onzer hedendaegsche dichters welkers verzen goed op hunne beenen staen, ook zoo dichterlyk waren! Het VII hoofdstuk is overladen met voorbeelden. Waerom zoo veel voorbeelden van de beurtelings staende of slepende verzen? Waerom zulke overmaet van ‘voorbeelden, getrokken uit schry- | |
[pagina 275]
| |
vers, welke, althans veel hunner met roem den Parnas bestegen en daerdoor in het oog van letterminnende kunstregters groote verdiensten behaelden?Ga naar voetnoot(*)’ Is het mogelyk om eenige namen te doen figureren en eenige letterkundige vriendschappelykheid te vleyen? Er zyn personen welke daer veel aen hechten. Het XI hoofdstuk is van dezelfde overvloedigheid van voorbeelden vergeven. Waerom niet eerder eenige voorbeelden bewaerd voor de laetste hoofdstukken waer men meer van het schoone, van het waerlyk dichterlyke spreekt? XII hoofdstuk: over het heldendicht. Heel klaer en wydloopig heeft onze schryver hier over gesproken; en dit moest hy doen, vermits hy geene nieuwe invoeringen inbrengt en slechts over het geene bestaet en aengenomen is, handelt en in een geheel voorbrengt. Ook willen wy hier onzen schryver in het minste niet laken, wanneer wy zullen vragen, of het wel wys is aen de gedichten zoo eenen styven naem te geven en zulke onveranderlyke en ingekrompene beteekenis aen de verschillende vormen van gedichten vasttehechten? De regels des Heldendichts zyn gemaekt na dat er een goed Heldendicht bestond. Men heeft gezien dat dit bestaende gedicht schoon was, en men heeft willen zeggen waerin die schoonheid gelegen was. Men heeft dan het geraemte, de ongekleede vorm nagezien en men heeft gedacht het model te vinden waer op men andere meesterstukken konde maken. Stelt dit alles geene navolging daer? Komt het niet op hetzelfden uit dat men eenige volzinnen of wel eenen geheelen samenhang navolge! Het ware goed dat die oude klassische gedachten eenigzins uit onze letterkunde verbannen wierden. Niets is belachelyker als alle die kortzigtige regels te zien welke men voor de verschillende vormen van gedichten voorschryft. ‘In een leerdicht by voorbeeld: (men zie bladz. 144 van onzen schryver) moet men eerst de voorstelling van het onderwerp doen; dan eenige Godheid aenroepen, of wel zyn werk aen eenen vorst op vriend opdragen, en dan overgaen tot de behandeling der stof zoo als zy zich van zelf aenbiedt en zonder dat zulks | |
[pagina 276]
| |
veel kunst verraedt. Evenwel (voegt er onze schryver spottend by) stelle hy byv: den dood eens helds niet vóór zyne geboorte.’ Onze schryver, zoo men ziet, hoe statig hy ook zy, kan zelf zyn lach niet bedwingen wanneer hy zulke styve, zotte regels moet voorstellen. Wy zyn er hem onze erkentenis voor schuldig; en wy wenschten ook wel dat hy zich een weinig tegen al die oude modeversjes, en kunstsprongen had verzet, welke voorkomen onder den naem van madrigal, rondeel, naemdicht, jaerdicht, klaegzang, jagtlied, triolet, lettervers, kreeftdicht, kettingdicht, knieverzen enz: Wat nu het overige des leerboeks aengaet zullen wy zeggen dat het boekdeel, zeer bescheiden en met veel smaek geschreven is, dat de styl zuiver, geleerd en toch eenvoudig en gemakkelyk, is, en dat onze schryver met geweten zyne taek vervuld heeft. Ook twyfelen wy niet of zyn werk zal den besten byval genieten en zal ligt anderen aensporen om zyne stappen optevolgen, en zich der tael en vaderlandsche letterkunde waerdig te maken, en mede tot het algemeen nut te werken. | |
Het burgslot van Zomergem,
| |
[pagina 277]
| |
lang de letterkunde enkele liefhebbery blyft, wy nimmer groote stappen doen zullen; en dat wy nooit met regt onze herborene moedertael, als algemeene vlaemsche volkstael, zullen kunnen voorstellen, zoo lang wy geene hedendaegsche deftige schryvers bezitten die waerlyk verstaen welken pligt hun te vervullen blyft. Zy verstaen genoeg dat zoo de oude rederykers de tael slechts bewaerd hebben, zy dezelve ook wel op eenen hoogen trap zouden hebben kunnen brengen indien zy met meer geweten gewerkt hadden en het heilig erfdeel hunner voorvaderen niet in den grond begraven en zonder vrucht hadden gelaten. Dit weten zy, ja, en in dit gedacht verheugen zy zich. Of hunne wenschen zullen vervuld blyven, zal ons de toekomst het beste leeren. Wat ons betreft, onze wil staet vast en wy zullen onze taek tot het einde toe volbrengen. De lastertael moge het hoofd opsteken en haren vergiftigden adem op ons uitblazen. Men moge ons hoonende woorden toestieren, dit alles zal ons niet van gedacht doen veranderen. De zinspreuk: Onpartydigheid, welke op onze banier gedrukt staet, zal ongeschonden bewaerd worden, en nooit zullen wy die maetschappige vlyery navolgen welke het zich tot eenen pligt maekt over alles roozen te strooyen, en in de minstgeurige bloemen eenen aengenamen reuk te ontdekken. En toch, wy bedriegen ons niet: onze taek is lastig en moet ons voorzeker de tegenheid verwerven van diegenen welke geene rede genoeg bezitten om onderscheid tusschen het letterkundig karakter en den maetschappelyken mensch te maken. Maer wat geeft ons de achting of misachting van zulkdanigen? Wy zullen hier deze bemerking staken welke eene treurige gewaerwordiging in ons onlangs heeft doen ontstaen; want wy zien dat het veld ons al te breed zou worden en het is hier de plaets niet om de zaek grondiglyk en in alle hare deelen te kunnen nasporen. Te meer, wy hebben haest om tot onze voorgestelde stof overtestappen, daer wy met genoegen voorzien dat dit mael de blaem het minste gedeelte zal vereisschen en den voorstap aen eenen welverdienden lof zal moeten geven. Wy gelooven niet te zullen dwalen, met te zeggen dat van | |
[pagina 278]
| |
alle onze hedendaegsche vlaemsche dichters de H. Ledeganck de eenigste is welke met vrucht de werken van Beets gelezen heeft. Hy alleen heeft de stappen van dien gevoelvollen schryver weten optesporen, zonder hem nogtans slaeflyk natevolgen. Hy alleen heeft verstaen dat buiten de nauwkeurige afschilderingen en den analytischen vorm, ons volk, ons karakter nog meer werking en leven vereischt. En dit heeft hy in zyn dichtstuk in acht genomen en dit maekt de grootste weerde deszelfs uit. Of nu de H. Ledeganck zoo goed aen andere hoofdvereischten voldaen heeft, zullen wy niet bevestigend beantwoorden, en tot staving zullen wy een weinig het geschiedkundige en de leiding des dichtstuks nagaen. Iets dat volgens ons eene grondfeil is, en dat wy in het stuk van den H. Ledeganck ontdekken, is dat men zich voor geene enkele personagie ingenomen gevoeld, dat men voor niemand echte liefde en medelyden gewaer wordt. Alle zyn min of meer verachtelyk. Clara verraedt haren eigen vader en levert zyn slot aen zynen vyand over, zonder op het vaderhart eene enkele poging ten voordeele harer liefde gedaen te hebben; het gene genoeg blykt uit de woorden des vaders zelf: ‘....... Ja zoo verwaten
Is die basterd, en zoo stout
Dat hy op uw hart vertrouwt;
Als hadt ge ooyt, by schaersche ontmoeting,
Zonder blozen hem beschouwd!’
De vader, zoo men ziet, heeft de ontsteltenis zyner dochter, by het ontmoeten haers minnaers slecht verstaen en is in het gedacht dat zy eenen afschrik voor hem heeft. De inborst des vaders nogtans is niets minder als prysbaer. Zonder gevoel, stuersch en barsch van aert, schynt hy met zyne dochter te spotten, welke hem dunkt in droeve gedachten verzonken te zyn. Hy zegt: ‘Treurt gy weder om uw moeder?
Och! haer loopbaen was volbragt.
Zie! 't is dezen zelfden nacht
Twintig jaer sints ik haer schaekte
Uit haers trotschen vaders magt!’
| |
[pagina 279]
| |
‘ô Hoe knersde hy de tanden
Toen hy uit zyn torentrans,
By den heldren maneglans,
Op myn ros haer kleed zag wayen,
Nevens my en myne lans!’
By die woorden zweefde een grimlach
Op graef Siegfried's ruw gezicht; enz.
Wat nu Koenraed betreft, deze is een volmaekte schelm: hy martelt zyn schoonvader op de baerbaerste wyze, bedriegt zyne minnares en brengt al het manschap van het burgslot om het leven. ‘Is 't volvoerd wat ik gebood?
“Eedle ridder”, was het antwoord,
't Slot is u, en - alles dood’.
Een ander hoofdgebrek nog van het stuk van den H. Ledeganck, is dat, om het met volle genoegen te lezen en er alle de gewaerwordigingen van te verstaen, men hetzelve tweemael lezen moet. Dit is echter niets min dan verdrietig; doch dit toont ons dat, schoon de algemeene gang van het stuk heel logisch zy, de mindere gebeurtenissen nogtans niet regelmatig genoeg worden blootgelegd. Mogelyk heeft onze schryver aldus gehandeld om meer effekt in zyn gedicht te brengen; doch zoo het hem gelukt is den lezer nu en dan te verbazen, heeft hy welzeker by het gevoel verloren. Had, byvoorbeeld, de eerste paragraf niet veel schooner geweest, wanneer de lezer van eerst af geweten hadde dat de persoon tot wie de graef spreekt en welke hy voor zyne dochter neemt, niets minder is dan de ridder Koenraed zelf? Het is waer dat het laetste vers alsdan veel van zyn effekt zou verloren hebben. Doch, het dichtstuk van den heer Ledeganck moet eerder in zyne verschillende tafereelen, dan wel in zyn geheel beschouwd worden, en dit is ook, gelooven wy, hetgene waeraen de schryver het meest gehecht heeft, en waerin hy uitstekend wel geslagen is. Volgen wy de verschillende paragraffen: De aenhef van het stuk is zoo eenvoudig en tevens zoo schoon en uitdrukkelyk dat men zich waent in eens in de riddertyden | |
[pagina 280]
| |
herplaetst te zyn en in het vertrek met graef Siegfried voor de groote, breede haerdstee te staen: ‘Clara! zyn de sleutelbossen
Van het burgslot hier gebragt?
Ik vertrouw die aen geen wacht.
ô 't Zyn tyden van verwoesting
En 't zal stormen dezen nacht!’
....................
Nog geen lamp of waslicht gloorde:
Slechts een smeulend mutserdvuer,
Vlammen schietend kort van duer,
Blikkerde uit de breede haerdsteê,
Soms als weêrlicht op den muer.
En graef Siegfrieds lange schaduw,
Die by elke vlam ontstond,
Danste dan de muren rond;
Daer hy, met gevouwen armen,
In het vuer te blikken stond.
Iets onnatuerlyk denken wy nogtans in de volgende verzen, bladz: 33, te ontdekken: Siegfried stapte tot den sluier
En bleef digt er voren staen,
Doch hy roerde den niet aen,
Want hy vreesde zyne dochter,
Als zy wegsmolt in getraen.
Of dit wel goed met het karakter van graef Siegfried overeenkomt, laten wy aen anderen ter beslissing. - Hoe waer en hoe trotsch is toch de naervolgende schildering niet, wanneer Koenraed den veroverden graef onder zyn voet heeft liggen! (bladz: 39.) En nu stond hy daer in 't pantser
Gansch door yzer als omschorst;
En hy drukte fier en dreigend
Eenen voet op 's graven borst,
En hy zag op d'overraste
Als een zegepralend vorst.
Niet onaerdig heeft de H. Ledeganck den dyn gebruikt, doch slechts op eene onvolledige wyze: Bladz. 40. ‘Ha! hardnekkige! al te lang is 't
Dat ik dynen hoon verkrop;’
| |
[pagina 281]
| |
(Dus snauwt Koenraed hem in de ooren)
‘Spreek, wat geeft gy (du?) liefst thans op,
Uw (dyn'?) door my aenbeden dochter,
Of dyn' hatelyken kop?’ enz.
Met genoegen zouden wy den du (doe) en den dyn hun oud burgerregt zien herkrygen. De welluidenheid der tael zou er niet weinig by winnen. Hoe schoon en treffend is de volgende afschildering van de in smart en onrust verslondene Clara toch niet. Bladz. 47. Zoo schynt zy een geknakte bloeme,
Zy die daer in den leunstoel ligt,
Nog flus zoo frisch en schoon en bloeyend,
Nog flus de wang van roozen gloeyend
En thans de doodwade op 't gezicht!
Zulke schoonheden treft men in overvloed aen. Wy zouden byna alles moeten aenhalen, zoo overvloedig is het dichstuk met treffende gedachten, schoone afschilderingen en diep gevoelen overladen. Een schoon voorbeeld van navolging van legende trant bevindt zich op bladzyde 52. Het paragraf IV. De Bruiloft, is merkwaerdig voor de zachte schilderingen en de aengename verwisseling van tafereelen en gedachten. Het gehuil dat den wachthond wordt toegeschreven, en dat op elk oogenblik de vreugde stooren komt, en de bruid doet verschrikken, is van eene gelukkige vinding. Het is de stem des gewetens die zich elken stond opdoet en den ridder zyn schelmstuk komt verwyten: Ziet hy voert ze ten altare;
Ziet zyn hand omvat de hare;
Ziet.... maer welk een hol geklag
Ryst van onder de aerd naer boven?
Huilt de wachthond dus by dag?
...................
Naer oudvaderlyke zede
Zegt men voor den disch een bede,
En dien stond is alles stil.......
Maer daer huilt alweer de wachthond
Of van waer dat hol gegil;
..................
| |
[pagina 282]
| |
En de bruid barst los in weenen:
‘'t Is of hier iets aekligs schuilt,’
Zegt zy, Koenraeds arm omvattend,
‘Hoort gy hoe die hond weêr huilt?’
Het paragraf V. lydt ook geen gebrek aen schoone verzen: En waerom ging de ridder henen,
Waerom liet hy zyn gade in pyn?
ô! Weet gy niet dat Frankryks benden
Alweer op Vlaendrens bodem zyn?
Voor hunne woede is niets beveiligd,
Voor hunne wraek is niets geheiligd,
In vlammen vliegt de schrik hen voor,
Vernieling merkt in bloed hun spoor.
En deze woorden welke Koenraed zyne vrouw toestiert: ‘Ik ga waer 't vaderland zyn zonen
Waer my de roep der eere daegt,
Ik ga opdat van 't erf der vaedren
Het vreemd gespuis wordt weggevaegd!
Op dat ons Vlaendren in de wereld
Met d'ouden eernaem blyv' bepereld;
Ik ga. Gy ziet welhaest my weêr
Met roem en zege, of - nimmermeer!’
Al te gering en te weinig in getal zyn de kleine opmerkingen welke wy hier en daer op een vers zouden kunnen maken, om ze hier eene plaets te verleenen; en toch deze kleinigheden zouden niet de minste inbreuk op ons oordeel kunnen doen. Wy besluiten dan met te zeggen dat zoo het dichtstuk van den H. Ledeganck in zynen algemeenen omvang iets te wenschen laet, het in zyne mindere verdeelingen en tafereelen van eene uitstekende schoonheid is. Slechts een wensch uiten wy en dit is, dat onze schryver weldra, volgens belofte, een werk van nog langeren adem in het licht geve. De byval van dees is onbetwistbaer. Dat onze dichters het Burgslot van Zomergem in handen nemen en wy verzekeren hen dat zy het niet zonder vrucht zullen gelezen hebben. Het is een dier werken welke waerlyk den naem van letterkundig verdienen en dichterlyk mogen genoemd worden.
de bestierder, p.f. van kerckhoven. |