|
| |
| |
| |
| |
Overzigten van verschenen werken.
Aen sommigen heeft de door ons aengenomene wyze ran letterkundige werken te beoordeelen, mishaegd. Eenigen hebben gezegd dat wy de Dichters al te straf behandelden en dat onze bemerkingen eerder eene hekeling dan wel een overzigt mogten genoemd worden. Anderen zyn verder gegaen en hebben niet geaerzeld ons een hatelyk gedacht van afgunst en lastering toetewerpen. Onze stilzwygenheid alleen zal dezen laetsten ten antwoord verstrekken. Voor de anderen slechts willen wy onze gevoelens ter goeder trouwe bloot leggen.
De Poëzy bestaet, volgens ons, uit twee gronddeelen: gedacht en uitdrukking.
Het eerste is eene hoofdvereischte zonder dewelke ons den naem van dichter niet kan of mag toegeeigend worden.
Hy, wie slechts het tweede bezit, kan niet dan met den naem van rymelaer begroet worden.
En hy, die de twee deelen onder zyn gebied heeft is een volmaekt dichter.
Het innig gevoel des gedachts, maekt den dichter, en de uitdrukking, of de rym zoo men wil, is niet dan een gevolg van het gevoel. - Wanneer het gevoel diep, treffend en ontroerend is, moet de uitdrukking ongetwyfeld hetzelve volgenen van de gewoone spraek afwyken om de ongewoone verhevenheid van het gedacht, zóó als men het gevoelt, uittedrukken. By den waren dichter volgt de uitdrukking het gedacht; by den rymelaer doet de uitdrukking min of meer het gedacht volgen.
- Er is meer dan een schryver welk voor een tamelyk verzenmaker gerekend wordt en wien het onmogelyk zoude zyn ee- | |
| |
nige bladen onrym te schryven, waer geene plompe ongerymdheden zouden in voorkomen; voor hem is de rym van het grootste nut, voor hem is hy alles; want hy verschaft hem gedachten welke hem anders nooit uit het brein zouden vallen. Maer hem ook mag den naem van dichter niet toegeschreven worden; want nooit heeft het scheppingsvuer in zynen boezem gebrand; nooit heeft hy zich door zynen geest aengeprikkeld en als gedwongen gevoeld zyne gedachten op het papier te doen nedervloeyen, en dit hetgeen hy zoo diep gewaer werd ontsterflyk aftemalen. Neen! hy is slechts eene klinkende bel welke van hare welluidenheid onbewust blyft, en den aenhoorderen zonder indruk of gewaerwordingen in de ooren bruist, en doof en walgachtig maekt. Niet dan onregtiglyk kan hem den naem van dichter toegeeigend worden.
Doch staven wy onze gezegden door eenige voorbeelden.
Vendome wenkt, en de Etna schynt ontbonden;
Het moordbrons schiet met opgesparde monden,
Een vuerstroom uit, die op haer muren wrokt.
De veste beeft, 't zwerk davert, de aerde schokt,
De zee ontvlucht de sidderende stranden;
De burger - staet: hy grypt naer stael en lont,
En plant het vaendel met getrouwe handen,
En zendt het bronsgebrul de wallen rond.
Hoe dien storm te keeren?
Dit noemen wy rymelary, enkel bombast, aeneenschakeling van vergezochte en ontoepasselyke woorden welkeniets zeggen, en slechts dienen om den dichter belachelyk te maken. - Geheel anders is het met de hiernavolgende verzen van Vondel gelegen, welke wy als eene proeve van ware poëzy durven voor- | |
| |
dragen. Hier ook vinden wy groote, hoogdravende woorden; doch hier zyn zy geen bombast, geene rymelary, mits de verhevenheid des voorwerps hetzelve vereischt. Men oordeele:
(Lucifer zweert zich liever aen alles bloottestellen dan voor de Almagt te zwichten.)
Nu zweer ick by myn kroon het al op een te zetten,
Te heffen mynen stoel in aller Heemlen trans,
Door alle kreitsen hene, en starrelichten glans.
Der Heemlen Hemel zal my een palais verstrekken,
De regenboogh een troon, 't gestarente bedeckken
Myn' zalen, de aertkloot blyft myn steun en voetschabel.
Ick wil op een karros van wolcken, hoog en snel
Gevoert door lucht en licht, met blixemstrael en donder
Verbryzelen tot stof, wat boven, of van onder
Zich tegens ons verzet, alwaer 't den veltheer zelf:
Ja eerwe zwichten, zal dit hemelschblauw gewelf,
Zoo trots, zoo vast gebouwt, met zyn doorluchte bogen
Te bersten springen, en verstuiven voor onze oogen;
't Gerabraeckt aertryck zien als een wanschapen romp;
Dit wonderlyck heelal in zynen mengelklomp,
En wilde woestheid weêr verwarren, en verkeeren.
Laet zien wie Lucifer durft trotsen en braveeren.
Vondel. Lucifer, treurspel, 2de bedryf.
Nu eene proeve van waer dichterlyk gedacht zonder gezochte uitdrukkingen, in het treurspel: Ines de Castro, van Feith.
(Pedro de hand op het hoofd der gemoorde Ines
leggende, zweert haer te wreken.)
Ik zweer op u, myn voet zal hier geen rust genieten,
Voor dat ik 't eerloos bloed uws moordenaers zie vlieten!
Geen priester neem den vloek des meineeds van my af,
Voor dat ik aen uw schim geregte wraak verschaf!
En stond een ryk hem by, ik zal dat ryk verdelgen;
Het aardryk zal het bloed van zyn bewoners zwelgen;
Tot dat hy voor zyn wraak 't gemarteld lichaam buig!
En ik op zynen romp voor 't eerst van vreugd weêr juich!
ô Zoo door zyn gekerm myn ziel ooit wierd bewogen,
Zweef dan vermoorde deugd! zweef ylings voor myne oogen!
Toon my deze open borst, dit heilig bloed dan aan,
En 'k zal op nieuw natuur, de menschlykheid versmaân!
| |
| |
'k Zal nog met meer genot, meer wellust dan te voren,
Zyn pesen knarsen, ha! zyn beendren kraken hooren,
Zyn tong hem kaauwen zien, en zoo ik dan nog ly',
't Zal zyn, dat, met zyn kracht, zyn smart niet eeuwig zy!
Ik zwoer een feller wraak stond dit in myn vermogen -
En nu, nu bloed, nu bloed - ja, 'k voel myn tranen droogen!
Feith. Ines de Castro. 4de bedryf.
Misschien zou men ons kunnen opmerken dat er rymelaren gevonden worden die hier en daer eenige verzen opleveren, welke de hoedanigheden bezitten die vereischt worden om grooten dichter te zyn? Om deze opmerking te beantwoorden zullen wy zeggen dat de bygebragte voorbeelden in het geheel werk, het geheel leven eens dichters moeten doorstralen, en dat wy hier geene enkele stukjes, geene enkele volzinnen in het oog hebben. Om verder de tegenwoordigheid dier in het stof begravene bloempjes uitteleggen, zullen wy den lezer tot Bilderdyks fabel verzenden, welke met deze versjes eindigt:
‘Een ezel weet van spelen!’
Komen wy nu tot het wederleggen der optyging welke men ons gedaen heeft de dichters te straf te behandelen.
Hebben die welke ons deze beschuldiging toewerpen wel ooit nagegaen het gedacht welk een dier boekdeelen, welke zy dichtbundels of mengelpoezy noemen, in den geest eens verstandigen lezers moet laten? Hebben zy wel ooit verstaen dat zoo men volgens die werken onze herborene letterkunde beoordeelt er niets dan een klein gedacht kan uit voortspruiten: gedacht dat den lezeren eene onbetwistbare waerheid moet toeschynen wanneer zy dusdanige werken in de dagbladen en tydschriften aengepreekt en met loftuitingen beladen zien. Deze loftuitingen zyn der vriendschap meestyds te danken; doch dat men het wel wete: zoo veel er aengelegen is vereeniging tusschen de letterkundigen te vormen en te onderhouden zoo veel is er ook aengelegen de maetschap uit hun midden te verbannen, en geen voortzet te geven aen dien hoogmoed welken den gemeinen schryver zoo driftig aenvalt en zyne opgeblazenheid ten top doet stygen.
| |
| |
Eene andere bemerking welke ons natuerlyk moet voorkomen, is de verdooving van den leeslust welke uit het lezen van dergelyke werken onmiddelyk moet voortspruiten. Het publiek verstaet slechts twee soorten van poëzy: het plat boertige of het ware verhevene; en ongelukkig, genomen zelfs dat het poëzy is, bekleeden onze meeste hedendaegsche rymwerken het midden punt dier twee hoofdsoorten en kunnen dus weinige lezers aengenaem voorkomen. Integendeel, zy benemen hun den drift tot lezen, maken hun de poëzy verdrietig en laeg, en beletten aen groote dichters welke mogelyk nog geenen stap in de letterbaen gesteld hebben, van eens dezelve gemaklyk geopend en effen te vinden.
Hebben wy dan regt of niet onze stem te doen klinken en den zangeren onophoudelyk toeteroepen hunne vleugelen te verheffen, zoo hunne spieren het toelaten, ofwel de letterbaen uittestappen en de plaetsen welke aen anderen beschikt zyn niet onregtveerdiglyk intenemen? - Dat men dan ook de klagt op geenen zoo hoogen toon stelle; dat men ons dan van geene kwaedaerdige strengheid beschuldige; er zyn waerlyk geene redens toe en wy zyn nog zeer wyd van de geheele naekte waerheid te zeggen. - Een voorbeeld:
Geen minder kunst straelt door in Kortryks tafellaken.
Hoe kan het weefgetouw tot die volmaektheid raken?
Zie daer het lachend veld, zyn akkers, zyn geboomt',
Zyn beemden waer een beekje in bogten henen stroomt,
Hier graest de logge koe, daer hupt het vlugge veulen;
Ginds vliedt de bange haes, vervolgd door zyne beulen.
Zie daer een minnaer naest zyn jonge hartvriendin;
Zy rusten op het gras en aêmen zaelge min.
En ik, met honger eerst ter tafel aengezeten,
Bewonder, voel, ontvlam en heb de spys vergeten.
't Is geestbetoovring, ja, maer veel beteekent zy:
Geen loftael pryst zoo zeer ons linnenwevery.
Die eenige verzen zouden wy in onze gewoone recensien met de byvoeglyke naemwoorden flauw en onbeduidend doen doorstryken, en den lezer vragen of dit poëzy is. Indien wy echter
| |
| |
bytend wilden zyn, konden wy op het Kortryks tafellaken zoo nogal wat opdisschen. Verbeeld u eens, lieve lezer, dat gy onzen dichter voor eene lekkere, spysryke tafel te Kortryk ziet zitten: het hoofd ontdekt, de eetwapens in de hand en gereed om den levensverlengenden slag aentevangen. Maer, zie, hy slaet zyne oogen op het gewevene kleed, dat over de tafel gespreid ligt, en in eens voelt hy zyn dichterlyk vuer ontwaken. Zyne hand blyft plotselings staen; zyn geest alleen is aendachtig; hy is door zyne verbeelding als weggevoerd en hy ziet de velden, de akkers, de beemden, de koeën, het veulen, den haes met zyne beulen, de minnaer met zyne hartvriendin die zaelge min aêmen, en hy (de Dichter) zie eens lieve lezer, de magt der dichterlyke verbeelding: hy bewondert (de spys?) voelt (de spys?) ontvlamt (de spys?) en heeft de spys vergeten!.......
‘'t Is geestbetoovring. ja! maer veel beteekent zy!’
Wy raden aen alle dichterlyke hoofden, welke er aen houden om zuinige maeltyden te doen, zich met eene kortryksche servette doen opdienen. - Doch laten wy de beknibbeling. Zy zou ons te verre brengen. Er is echter zoo nog al wat besprekelyks in zoo als de akkers van het veld, enz:
Gaen wy tot onze gewoonlyke wyze van recenseren over.
| |
Mengelpoëzy van F.J. Blieck. Lid der Maetschappy van Rhetorica te Wervick - Kortryk, Boekdrukkery van Jaspin. 1839.
Het eerste stukje dat wy in het boekdeel aentreffen is getyteld: De Belgen, beminnaers van kunsten en wetenschappen. Dichtstuk met den gouden eereprys der Brugsche maetschappy van tooneel en letterkunde, onder kenspreuk yver en broedermin, in den jare 1835 bekroond.
Vyf bekroonde stukken ontmoeten wy in den dichtbundel. Allen zyn die verhevene eer waerdig. Het is waerlyk beklagensweerdig wanneer men de dichtkunst op zulke wyze ziet verla- | |
| |
gen en gelykstellen met de eene of andere min of meer aengename bezigheid, zoo als boogschieten, duivenkweekery, enz. waer men ook gouden of zilveren medaliën van uitdeelt. Waer is toch de echte dichter welke zyne hooge zending verstaet, welke waerlyk begrypt en voelt wat de poëzy is, die zyn dichtvuer zal kunnen doen ontgloeyen, om in eenen pryskamp medetedingen. En wat pryskamp, groote God!.... Is het mogelyk zoo als eertyds Sofokles in de olympische spelen zyne stem tegen die van Eschylus deed opgalmen, om in de tegenwoordigheid van geheel Griekenland zich den lauwerkrans op het hoofd te zien drukken? Is het om eene eer te behalen waer de gansche wereld zal van getuigen, en welke mogelyk voor de grootmoedige en heerschzuchtige ziel eens grooten dichters vleyend zou kunnen toeschynen? ô, Neen!...... Het is om in eene kleine stad of in een gering dorp en voor een kleintallig en meestal ongeletterd publiek zich eene zilveren of gouden medalie zien toetewerpen, zoo als men den leerlingen in lagere scholen doet; het is om een deel gapende monden voor zich te zien staen, en onder elkaer te hooren mommelen: ‘het is een poeet.’ Het is om dat men van zich zou kunnen doen schryven:
Wie kan den man naer waerde malen?
Wat talloos tal van eermetalen.
Het is om zich eenige plompe begroetingen hooren toetepassen en zich, voor onkundigen, als een man van bekwaemheid doen doortegaen. ô Laegheid! En men durft zich dichter noemen, om dat men mogelyk een aental van die eerteekens bekomen heeft! ô Gy bedriegt u - gy zyt geen dichter; want dan zoude u die eer doen glimlachen en met hartscheurend leed zoudt gy eenen blik op de poëzy slaen welke in de pryskampen, die wy de kweekschool en het lokaes der verzenwevers zullen noemen, onteerd en bespot wordt. Doch gy schat de eer volgens de maet en de uitgestrektheid uws geestes; genoeg dat er iemand u toejuiche; het is eender wie het ook zy; zyne loftuitingen zyn u zoo veel waerd als de krooning van Petrarca en de bestemde
| |
| |
triomf van Torquato. Maer blyf dan ook niet langer in de rei der ware dichters; zoek niet u in hunne rangen te dringen en aen de wereld te doen gelooven dat gy een der uitverkorenen zyt.
Dit zy slechts in het voorbygaen en in het algemeen gezegd. Wy willen hier geene persoonen bedoelen. - Gaen wy tot de waerde der bekroonde stukken van onzen schryver, over.
De aenhef des dichtstuks de Belgen beminnaers van Kunsten en Wetenschappen, is eene schoone rhetorikale aenhef.
Beziel my, blaes my aen, en geef myn zangen zwier. Is waerdig van aengemerkt te worden, als afstainmende van die oude nutte rhetoryken, welkers nut misschien een weinig betwistbaer geworden is. - Van het Kortryks tafellaken waerover in dit gedicht gesproken wordt, hebben wy reeds melding gemaekt. Verders is het een gedicht zoo als er reeds vele over die stof gemaekt zyn: ongespierd. -
De heilige Dympna, bekroond dichstuk is eene niet onaerdige ballade; zoo men er eenige uitdrukkingen uitzondert, is het redelyk wel. - Een weinig duister zyn de volgende versjes:
Slechts hier en ginder een verslaefde
Miskende 't licht en Gods orakel,
Verblind en doof doet zich heel twyfelachtig
De knagingen van een boos geweten, bekroond dichtstuk, is als dusdanig redelyk wel behandeld. De afschildering van den ongerusten slaep des goddeloozen is treffend geschreven. De volgende verzen nogtans schynen ons lage gedachten te bezitten.
Bladz: 76 - Schoon op zyn boezem star en ordeteeken pryk,
Stelt hy zich met het schuim der maetschappy gelyk,
Dat door den arm van 't regt met keetnen is beladen,
Of van een schelmenkop beroofd....................
Van wanneer hebben de ordeteekens de ziel des mans toch veredeld en hem belet schelmstukken te begaen? De ordetee- | |
| |
kens maken zoo weinig eerlyke en grootmoedige mannen als de medaliën goede dichters.
Op het afsterven van den heer J.B.J. Hofman, dichtstuk bekroond met eene vergulden medalie, is waerlyk een stuk geschikt voor eenen pryskamp.
- Van het stuk: Triomf van 's lands onafhankelykheid zullen wy zeggen dat het met den tweeden eereprys bekroond is geweest. - Gaen wy tot de Romance en losse stukjes over.
Edward en Bertha is zeer zachtjes behandeld. Wy zullen nogtans opmerken, (en deze opmerking kan in het algemeen aen den heer Blieck gedaen worden) dat het stukje opgepropt is met deelwoorden welke de verzen niet dan stroef kunnen maken. Men oordeele over de volgende versjes in het: Boetende Landmeisje voorkomende.
Bladz: 45 - Wie is zy die den ingang duchtend,
Verkleumend voor de tempelpoort,
Elks aenblik schuwend, knielend, zuchtend,
Verdiept. enz...................
- Melizeus zucht, vaerwel en opbeuring zyn in den idylschen vorm behandeld en, als dusdanige, redelyk zacht geschetst. - Met genoegen slaen wy eenen blik op het stuk getyteld: Aen mynen jongsten broeder Hendrik Blieck, ter gelegenheid zyner wyding tot onderdiaken. Men ziet gemakkelyk dat dit stuk onder eene oogenblikkelyke gewaerwordiging geschreven is. Een innig en diep gevoel straelt er overal in door:
Myn broeder, zal uw moed zich in 't gevaer verkloeken?
Bestand zyn in 't gemis van 't schittrend aerdsch geluk?
Bestand in 't zielsgety, dat hevig hartverzoeken?
Lacht u de zege toe wat vyand tegenruk'?
Meer yver dan beleid heeft vaek den mensch bedrogen,
En hem het naweestael ten boezem ingepland.
Myn broeder, droegt ge uw juk met vredeveinzende oogen
En een verscheurde borst..... Wat gruwbre folterstand!
Niet moeilyk is het te zien dat een zuivrer en edeler gevoel, als dit van eenen pryskamp, het leven aen deze verzen geschon- | |
| |
ken heeft. - Het stukje: Aen myne jongste zuster is insgelyks wel behandeld.
- De Geneesheer te Kosma is van eene schoone vinding en uitdrukkelyk getoetst. Wy gelooven dat de heer Blieck zeer wel in dergelyke poëzy zou gelukken. - Aen mynen hooggeachten kunstvriend Pr. Van Duyse bezit eenige ware dichterlyke uitdrukkingen en zuivere gevoelens. - Niet zoo zullen wy van een ander stukje aen denzelfden dichter opgedragen, oordeelen. In zyn Huldebloemtje, welk ons sterk als eene spotterny voorkomt, noemt hy den heer Van Duyze eene kunstkolos waervan de zwierige arendvederbos mag als een palm ter wolken wapperen. Aen zyne Citer geeft hy den naem van Windharp. Dan doet hy hem als een adelaer opstygen, en in de zonnestralen leven. Wy hopen dat dit slechts bombast zy en overdrevenheid, mogelyk onder de treffende gewaerwording van den sottegemschen kampstryd geschreven. Zoo niet, zou het den heere Blieck tot geene eer verstrekken.
De bundel bevat verder nog eenige losse stukjes welke met min of meer gevoel en zachtheid behandeld zyn.
Eindigen wy met eenige algemeene bemerkingen over den heer Blieck. Wy gelooven niet te zullen dwalen wanneer wy zeggen dat onze schryver tot de Rhetorikale klasse behoort. Niet uit rede dat zyn geest niet dichterlyk genoeg is om eene hoogere vlugt te nemen, niet dat hy geene genoeg toereikende inbeelding heeft om zich in hoogere sferen te verheffen. Neen! Deze bestemming is alleenlyk, gelooven wy, eener eerste ongelukkige wending te danken; want op meer dan eene plaets vinden wy trekken welken het aen geene verbeelding of dichterlyke uitdrukking onbreekt. Dat er de Heer Blieck eens ernstig aendenke en ongetwyfeld zal hy zich van onze gezegden overtuigen, en eenen breederen weg inslaen en zoo een goede dichter meer aen onze nederduitsche letterkunde schenken. Dit is onze wensch.
de bestierder, p.f. van kerckhoven.
|
|
Auteursrechtvrij
