Logo DBNL
Noordnederlandse Historiebijbel (1998)

Noordnederlandse Historiebijbel

(1998)–Anoniem Noordnederlandse Historiebijbel–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Van Matatyas ende van Judas Machabeus mit sinen broederen

[Tekst]

Doe onse Here God sach dat sijn vrienden dus gepijnt ende geplaecht worden, doe woude hise vertroesten. Ende int lant van

van Meden daer waren noch joden wonende gebleven. Onder al so was daer een pape van Levijs geslacht ende hiet Matatyas. Ende hi hadde vijf sonen: Judas Machabeus, Jonatas, Symeon, Jan ende Eleazarus. Doe si dat verdriet hoerden dat in Judeen was, doe togen si malc een haer an ende weenden van rouwen.

Ende doe quamen des conincs boden van Cyrien ende setteden afgoden in Judeen, ende geboet dat men alle die joden die afgoden soude doen anbeden. Doe geboet die prins van der stede dat Matatias mit sinen kinderen die afgode souden anbeden. Doe seide Matatias: "Ic noch mijn kinderen en sellen nymmermeer die wet Gods afterlaten."

Doe quam daer een out jode ende serrede Matatias voir sijn aensicht. Dat en conde Matatias niet liden, dat men Gods wet verdructe. Hi sloech den oude jode doot ende oec mede des conincs bode. Ende hi brac dat outaer ende seide totten gemenen joden die daer woenden: "Die Gode toehoren, die volgen mi na." Ende hi streec in der woestinen mit sinen kinderen ende mit sinen geslacht ende mit haren viven. Ende si lieten alle haer guet ende haer rijcheit after. Ende si aten liever cruyt in der wildernisse, dan si die wet Gods gelaten hadden.

Doe geboet die coninc dat men alle die joden dootslaen souden, die in dien lan\de

waren. Doe wisten die heydenen wel dat die joden des saterdaechs niet en vochten. Doe worden daer voel joden verslegen. Ende voel scolenre in husen, in winkelen ende in boemgaerde ende in coren. Ende die quamen al tot Matatias in der wildernisse. Ende si coren hem tot enen here. Doe seide Matatias: "Comen onse vianden een saterdage op ons te striden, laet ons hem wederstaen, want daermede en breken wi die wet niet."

Daerna wort Matatias versocht op enen saterdage. Hi sette hem ter weer ende versloech voel van sinen vianden. Ende hi brac die afgoden; die outaren destrueerden si. Aldus was Matatias een jaer voecht over die joden. Doe naectet sinen doot. Doe ontboet hi sinen kinderen voir hem ende seide: "Doet alle na Symeons, uwes brueders, raet. Ende Judas sel u leitsman wesen. Ende ic seg u: sterf willichlic voir die wet Gods, want u loen sel daer groet voir wesen ende lange dueren." Doe starf Matatias.

Doe toech Judas Machabeus mit sinen vrienden tot Judeen waert. Dat vernam die hertoech van Samarien, die hiet Appolonus. Die vergaderde

sijn volc ende quam jegen Judas Machabeus te stride. Ende Judas die wan den strijt mit luttel volcs ende nam Appolonus swaert, daer hi daerna manlic mede vacht.

Doe quam noch een hertoech, hiet Seron, jegen Judas te stride. Judas troestede sijn volc ende seide: "Die hulpe Gods waer machtiger dan al die heydenen." Ende Judas wan noch den strijt ende volchde sijn vianden ende versloechse ende verjaechdese. Ende die guede joden die daer int lant waren, die vielen mit Judas an, sodat Judas den heydenen grote scade dede.

Doe vernam dat die coninc van Egipten Epyfanus. Die vergaderde sijn volc. Ende hi huerde soudenyers, sodat hem gelts gebrac. Ende doe beval hi dat heer enen ridder, die hiet Lysyas. Ende oec beval hi hem dat lant ende sinen soen te bewaren. Ende hi toech selve in Percen om scat die soudenyers mede te betalen.

Doe koes Lysyas tot hem 3 hoeftheren: Tholomeus, Nycanor ende Gorgyas. Ende sy hadden 40.000 man te voet ende 7.000 te paerde. Ende Judas lach in sijn tent mit luttel volcs. Ende hi bad Gode dat hi hem vertroesten ende helpen woude tegen al dat volc.

Des avonts doe nam

Gorgyas vijf 1.000 mannen om Judas des nachts te bestriden. Mer Judas vernam dat ende maecte voel vuers in sijn tent, recht of sijn volc daerin waer. Ende hi leide een lage buten. Des nachts quam Gorgyas in die tent ende vant daer nyement. Doe seide hi: si waren alle gevlogen int gebercht. Doe rusteden sy daer des nachts. Des morgens in der dageraet doe quam Judas ende hadde omtrent 3.000 mannen ende sloech sijn vianden, want hi vantse sonder weer. Daer wan hi enen groten roef. Ende doe vielen hem die joden an, dat hi wel 10.000 man hadde.

Daerna doe quam Lysyas ende bestreet Judas. Ende Judas scicte hem ter weer ende maecte Lysyas vluchtich ende sloech hem wel 1.000 man of.

Lysyas sach dat die joden liever storven dan si haer wet ofgingen. Doe toech Lysias in Antiochien ende vergaderde meer volcs om stercker jegens Judas te comen. Ende Judas Machabeus toech in Jherusalem mit sinen volc. Daer vant hi den tempel woest. Ende omtrent den tempel wiesen boemen ende cruut in, want in Jherusalem en woende nyement die die wet Gods hielt om der Griecken willen, die Epyfanus op Davids huys geleyt hadde. Ende hi settede wachters voir die Griecken die op den toorn lagen,

dat si hem niet scaden en mochten.

Doe suverde Judas Machabeus den tempel Gods die 3 jaer woest gelegen hadde. Ende hi brocht daer nyeuwe gulden vaten, tafelen ende candelaren ende een costelic outaer ende duerbaer gordinen. Die mueren die vervallen waren, die maecte hi weder. Ende doe wyede hi den tempel weder opten 26sten dach in decembar. Ende hi maecte vaste toornen om Jherusalem.

Ende die landen die daeromtrent laghen, die benyden dat, dat Judas Jherusalem also vastmaecte. Hi toech uut ende vacht jegen die Ammoniten ende op die Moabiten ende op die Ydumeen, ende wan hem of lant ende steden ende verloste die gevangen joden. Ende die steden die hi wan, die besettede hi mit joden. Doe toech hi striden jegen Tymotheus ende wan hem of een stede, hiet Yaser.

Doe vloech Tymotheus vandaen ende belach een stede, hiet Theman, die die joden hielden. Doe quam Judas die boetscap dat Theman belegen was. Ende hem quam noch een ander boetscap: dat die van Saeyet die joden belegen hadden in Galileen. Judas die sende daer sijn broeder Symon in Galileen mit 1.000 man. Ende hi hielt Jonatas, sijn brueder, bi hem mit 8.000 man. Ende

sijn ander twee brueders die bewaerden Jherusalem. Symon die quam in Galileen ende verjaechde die heydenen ende versloechse ende nam hem enen groten roef ende ontjaechde hem al die gevangen, die si hadden.

Ende Judas ende Jonatas die togen tot Tymotheus ende ontsetten die in Theman lagen. Doe vloech Thymotheus, doe hi Judas vernam. Ende Judas volchde hem ende versloech der vianden wel 8.000. Daerna doe toech hi hem na over die Jordaen ende jaechdese in een maras. Ende daer versloech hise alle ende wan lant, luden ende steden ende voerde alle die gevangen joden mit wiven ende mit kinderen in Judeen. Ende daer hadde hi groet goet gewonnen. Des dancte hy Gode ende offerde Gode grote gaven in den tempel.

Doe quam die coninc Epyfanus te lande. Ende doe hi vernam dat Judas Machabeeus voel lants, steden ende sloten gewonnen hadde, doe wort hi toornich ende vermat hem hovaerdelic te comen in Jherusalem. Ende hem docht dat hi alle die werelt mocht gebieden na sinen wille. Ende rechtevoert so toechde God sijn mogentheit over hem. Ende hem wort so wee in sinen lichaem, dat hem

sijn gesin van sinen wagen hieven ende drogen gins ende weder om rust. Mer ten bate hem niet, want uut sinen live cropen wormen. Ende sinen lichaem stanc dat al sijn heer daer verdriet of hadde. Doe seide hi: "Het is recht dat dit den sterfliken knecht gesciet die Gode niet onderdaen en woude wesen." Doe lovede hi Gode dat hi die joden vry soude maken ende hemselven doen besnyden ende predicken ende leren dat der joden God almachtich was in den hemel ende in der aerden. Mer van groter pinen soe viel hi in wanhoep ende starf daer int gebercht.

Doe Lysyas die mare vernam dat Ephifanus doot was, doe maecte hi Antyochus, die Antypater hiet, coninc van Egipten. Ende doe Judas Machabeus vernam dat Epyfanus doot was, doe maecte hi engyen ende reescap om Davids toorn te bestriden, die in Jherusalem stont, daer die Griecken op waren ende oec quade joden.

Ende die somme van den quaden joden ende van den quaden Griecken die stalen hem heymelic van den toorn ende quamen totten coninc Antipater ende claechden over Judas ende seiden: "Wy hebben uwen vader trouwelic gedient. Daerom ontset uwe vrienden." Doe wort die coninc gram. Ende hi vergaderde 100.000 man te voet ende 20.000 te paerde ende 22

olyfanten, daer scutters op die toornen waren. Ende Judas vergaderde sijn volc ende toech jegen den coninc te stride. Ende die coninc scicte die olyfanten voer ende toechde hem voir haren ogen wijndruven ende moerbeyen. Ende als si die sien, so ist haer natuer dat si vechten willen. Judas die reet cloeclic in dat heer ende versloech 600 man.

Eleazarus, sijn brueder, die versach enen groten olyfante. Ende hi meende dat die coninc daerop was. Hi vacht doer die vianden ende quam onder den olyfant ende stacken doer sijn buyc, dat hi ter aerden viel. Ende Eleasarus viel daeronder doot.

Doe weken die joden in Jherusalem. Ende die coninc volchde hem ende belach Jherusalem. Doe waren die joden in vresen, want si en hadden niet voel spisen.

Ende doe vernam Lysias dat Philips, coninc van Persen, quam om Antypater te verdriven. Doe maecten si paeys ende bestant mit Jherusalem ende togen daerof. Doe Antipater te Antyochien quam, doe hadde Phillips die stat gewonnen. Ende die jaechde hi weder vandaen.

In die tijt dat die twee coningen onderlinghe streden, doe quam Demetrius van Romen, die coninc Celeucius soen was, doe hi hoerde dat Epyfanus doot was, sijn oem, die hem verdreven hadde. Ende hi wort daer in Cyrien in voel steden ontfangen ende gehult. Doe dat gemeen volc dat vernamen dat Demetrius haer

lant ende haer steden hadde, doe vingen si Antipater, den coninc, ende Lisias, sinen raet, ende brochtense voir Demetrius. Mer Demetrius en woudse niet sien. Ende doe worden si dootgeslegen. Aldus besat Demetrius sijns vaders conincrijc van Cyryen.

Doe quamen daer somme van Ysrahels geslacht die haer wet ofgegaen waren ende claechden over Judas Machabeus, dat hi sijn vrienden ende sijn lant gedestrueert hadde. Ende twee die overste die waren van Aarons geslacht. Die een hiet Alchinus ende die ander Bachides. Demetrius gaf Alchinus dat bisdom van Jherusalem. Ende Bachydes die gaf hi voel volcs mit hem, omdat hi Alchinus helpen soude. Dese Bachides die quam mit voel volc voer Jherusalem ende ontboet Judas Machabeus vrede. Mer Judas en geloefde hem niet. Mer daer ghingen voel joden uut tot hem, omdat hi een jode was. Mer doe hise machtich was, doe sloech hi 40 van den machtichsten doot. Dese Alchinus, die quade jode, dede meer scade in Judeen dan enich heiden. Ende Judas Machabeus die toech jegen hem te striden ende jaechde hem uut Judeen. Doe toech Alchynus tot Demetrius ende claechde over Judas Machabeus. Doe sende Demetrius die coninc Nycanor int lant van Judeen ende hiet hem dat hi dat lant destrueren soude ende dat volc verslaen.

Doe toech Nycanor te Jherusalem ende sprac scoen smeken\de

woerden tot Judas. Mer Judas en geloefde sijn woerden niet, mer toech jegen hem te stride. Ende Judas was verlaecht ende weec in Davids stat.

Doe quamen die papen tot Nycanor ende seiden hem den dienst die men in den tempel plach te doen. Daer hielt Nycanor sijn spot mede. Ende hi leide sijn hant op sijn hoeft ende hi swoer: Worde hem Judas Machabeeus niet gegeven als hi wederquaem, hi soude die stat van Jherusalem verbarnen. Doe thoech Nycanor ende vergaderde een groet heer ende Judas woude hi bestriden op enen saterdach. Mer die joden die bi hem waren, die verbadent hem ende seiden dat hi den dach eren soude, want God hadde dat geboden. Doe vraechde Nycanor of Hi een groet God was in den hemel. Doe seiden die joden: "Hi ist diet al regiert." Doe seide Nycanor: "Ben ic oec niet een groet here in aertrijc? Ic gebiede u allen dat gi wapenen andoet ende scict u te stri den." Judas hadde daer omtrent 3.000 man. Hi wapende sijn volc meer mitten troest van Gode dan mit harnas. Ende Judas sach doe in der nacht den gueden Onyas, die sijn hant ophielt ende voir die joden bad. Oec sach hi daer een eerbaer oude staen. Dat was Jhere\myas,

die propheet. Die gaf Judas Machabeus een vergulden swaert in sijn hant ende seide: "Dat swaert sent u God om u vianden mede te verslaen." Doe bestreet hi sine vianden. Ende Nycanor was eerst verslegen. Ende Judas sloech mit 3.000 wel 30.000 man doot. Ende die daer vlogen, die worpen haer wapen van hem. Mer die joden volchden hem ende slogense, sodatter niet voel en ontginc. Ende Nycanors hoeft ende sijn rechter hant ende sijn tonge, daer hi mede swoer, dat sneet men hem al of. Ende men hinct buten Jherusalem.

Hierna doe vernam Judas dat die van Romen sterc waren ende sende daer sijn boden om vrientscap mit enen brief, aldus inhoudende: "Judas Machabeus seint u saluyt ende gruet mit sinen broederen ende mitten Romeynen ende geert vrientscap an u, opdat gi die Grieken uut haren lande wilt helpen keren." Dat genoechde den Romeynen wel. Ende sy screven desen vrede in coperen tafelen ende sendense te Jherusalem. Ende waert dat enich van hem beiden te doen hadde, sy souden die een den anderen helpen sonder soudye. Doe screven die van Romen an Demetrius: Waert dat hi meer oerlochde op die joden,

si souden hem helpen ende in staden staen.

Mer doe Demetrius hoerde dat Nycanor doot was, doe sende hi die valsche joden, Alchinus ende Bachides, mit een groet heer int lant van Judeen. Doe dat Judas vernam, doe nam hi 3.000 man ende toech daer jegen hem te striden. Ende doe sijn volc so voel vianden sagen, doe worden si versaecht ende ontreden Judas, sodat hi niet en hilt dan 800 man. Oec begonde Judas doe te twivelen.

Doe seiden sy die bi hem waren: "Dit volc en mogen wi niet wederstaen. Het is beter dat wi tot onsen bruederen keren ende levende bliven ende vergaderen meer volcs." Doe seide Judas: "Neen, dat en willen wi niet doen. Laet ons liever eerliken dootvechten dan wi scandeliken vlogen." Die heydenen sceerden haer heer an tween. Ende Judas reet int stercste scaer ende sloecher voel doot. Mer die ander scaer quam van afteren ende vacht op Judas, sodat hi daer al vechtende dootbleef. Doe dat sijn volc sach dat haer heer ende haer troest doot was, die wiken mochten, die weken.

Doe Symon ende Jonatas vernamen dat haer brueder doot was, doe coften si dat dode lichaem jegen die heyden ende begruevent in Meden, daer sijn ouders lagen.

Doe waren daer voel quader joden die nu hem selven openbaerden ende quamen tot Bachides ende deden Judas vrienden voel quaets. Doe coren die joden Jonatas in Judas stede, want

hi was hertoech ende biscop 3 jaer. Doe Jonatas heerscappie over die joden hadde ende dat Bachydes vernam, doe vervolchde hi hem. Mer Jonatas vloech in een woestijn.

Doe seinde hi Jan, sinen brueder, om sijn harnas. Dien slogen die van Tambry doot ende namen hem al dat hi hadde. Doe dat Jonatas, sinen brueder, vernam, doe was hi bedroeft om sinen brueder. Ende Symon, sijn brueder, leide lagen voir Tambry. Ende doe hadden si een bruyt ende waren seer blide. Mer Jonatas quam mit sinen brueder ende versloech al dat volc van Tambry. Also wraken si haren brueder. Doe toech Jonatas mit sinen volc ter Jordanen.

Ende Bachydes die quam hem jegen mit sinen volc. Doe seide Jonatas tot den sinen: "An die een syde is die Jordaen ende an die ander side is een meras. Roept God an ende laet ons vechten." Doe ghingen si te stride ende Bachides begonde te vlyen ende quam in Jherusalem. Jonatas sloech hem wel 1.000 man of. Doe Bachydes in Jherusalem was, doe nam hi al die rijcste kinderen die in die stede waren ende leidse te gysel in Davids toorn. Ende hi besettede al die poorten van sijnre hant.

Doe was daer die valsche jode Alchynus. Die hiet dat men den tempel des Heren breken soude ende die mueren nederworpen. Doe hi dat begonde, doe quam hem een gicht in sijn leden. Ende hi bleef mit groter pinen doot.

Ende Bachydes besettede Jherusalem ende toech in Scyrien tot den coninc Demetrius. Ende also bleven si sonder vechten 3 jaer.

Daerna doe brochten die quade joden dat oerloge weder op. Ende si verlaechden Jonatas om hem te vangen. Mer hi vloech in Bethsay. Ende Bachydes belach die stede mit groter mogentheit. Mer Jonatas ruumde die stede ende liet Symon, sijn broeder, daerin. Des nachts doe bestreet Jonatas sijn vianden an die een side. Ende Symon quam uut der stede an die ander side. Ende si slogen daer voel doot van Bachydes volc. Ende Bachydes sach dat hi niet ontgaen en mocht. Doe bat hi Jonatas om sijn lijf. Ende hi gaf hem Jherusalem weder ende al dat lant van Judeen. Ende oec gaf hi hem al die gevangen die hi hadde. Ende hi lovede hem: Hi en soude nymmermeer hem jegen hem versetten noch scade doen. Ende doe toech Bachydes in Cyrien. Ende Jonatas toech in Jherusalem. Ende alle die wachters die Bachides daer geset hadde, die liepen wech. Ende Jonatas die sloech al die quade joden doot, waer dat hise in Judeen vant. Aldus was dat oerloge een wijl gedaen.

Doe quam Antypaters soen Alexander die uut die stat Cyryen verdreven was, ende wan in Cyrien een stede, hiet Tholo\meus.

Doe dat Demetrius vernam, doe maecte hi enen soen mit Jonatas ende gaf hem Davids toorn in Jherusalem. Doe verdreef Jonatas al die in den toren waren ende vestede die stede van Jherusalem ende maectse sterc. Doe Alexander vernam dat Jonathas vrede gemaect had mit Demetrius, doe sende hi hem enen brief, aldus houdende: "Jonatas, wi hebben van u gehoert dat gi een mogende man sijt, nut tot onser hulpen. Wy geven u mogentheit biscop te sijn over al u volc, waer si in onsen lande wonen." Ende hi sende hem biscopsgewaden van purpur ende van syden ende oec voel ander yuweelen. Jonatas ontfinc die juweelen in eren. Ende hi dede sijn volc vergaderen. Doe dat Demetrius vernam, doe ontsanc hem sijn herte. Ende hi sende an Jonatas om vrede: Hi woude hem Tholomays geven mit twee steden ende alle die gevangen vry die in sinen lande waren ende daertoe 10.000 pont jaers den tempel mede te maken. Mer Jonatas die en geloefde hem niet, mer hi bleef bi Alexander. Doe vergaderde Alexanders heer jegen Demetrius. Ende doe wort Demetrius verwonnen ende gedoot. Doe nam Alexander Cleopatra te wive, des conincs Tholomis dochter van Egipten.

Doe ontboet Alexander Jonatas tot hem in die stat Tholomais. Daer deed men hem grote eer in der bruloft. Ende Alexander gaf hem grote gaven. Ende hi keerde weder in Jherusalem.

Doe Demetrius van Alexander verslegen was, doe vloech sijn soen, die oec Demetrius hiet, tot sijnre moeder magen. Ende over drie jaer daerna doe quam hi int lant van Cyrien. Ende daer was een hertoech van sijnre hant, hiet Appolonius. Die beriep strijt op Jonatas. Ende Jonatas nam 10.000 man ende toech uut Jherusalen te striden jegen Appolonius in die stat. Ende Jonatas volchde hem ende ontstac die stat. Doe weken si in Dagons tempel, den afgod. Jonatas ontstac den tempel ende verbarndet ende versloecher daer wel 8.000. Doe toech Jonatas weder in Jherusalem. Doe gaf hem Alexander Acharon, die stede, ende ander grote gaven.

Alexander voir daerna in Cecylyen. Ende Tholomais, die coninc van Egipten, sijn sweer, quam valselic int lant van Cyryen. Ende waer hi quam voir die steden, men deedse hem op. Ende men ontfinc hem vriendelic, want sijn swager beval hem dat. Doe Tholomeus al dat lant machtich was van Cyryen, doe sende hi an Demetrius ende seide: "Mi rouwet dat ic Alexander mijn dochter gaf, mer nu wil icse u geven." Ende si togen in An\tiochien,

die hoeftstat. Ende daer deet men weder die bruloft. Doe dat Alexander vernam, doe vergaderde hi al sijn volc ende quam jegen Demetrius te stryde, mer hi wort verwonnen. Doe vloech hi in Arabyen mit Antyochus, sinen soen, tot sijnre moeder magen. Mer die coninc van Arabyen die ontsach den coninc van Egypten ende dede Alexander onthoefden ende sende dat hoeft Tholomeus, den coninc van Egipten. Ende hi was daerom verblijt. Mer opten dorden dach so bleef hi doot. Doe was Demetrius coninc van al dat lant van Cyrien.

In die tijt doe begonde Jonatas te striden om te verjagen die noch in Davids toorn gebleven waren. Ende die quade joden, die Jonatas benyden, die ontboden dat Demetrius. Doe wort Demetrius gram ende ontboet Jonatas dat hi an den toorn niet striden en soude. Doe toech Jonatas tot den coninc ende seide hem van allen dingen besceit. Doe ontfinc hem die coninc eerlic ende gaf hem dat bisdom van Jherusalem te regieren ende here te wesen over die joden. Mer daer wasser voel die hem benyden ende over hem claechden. Mer die coninc en achte dat niet.

Daer was een prince, die hiet Trifon. Die benyde den coninc ende Jonatas heymelic, want

hi hadde Alexander lief. Hi toech in Arabien om Antyocus, Alexanders zoen. Die was Demetrius volc hert ende ongenadich. Ende Jonatas die sende an hem, dat hi hem oerlof woude geven te verjagen die in Davids toorn lagen ende sijn vianden die in anderen sloten lagen. Demetrius screef hem weder. Hi gave hem dat ende voel meer vriheden, opdat hi hem volc te hulpe sende in Antyochien, want sijn volc was van hem.

Doe sende hem Jonatas 3.000 man. Ende doe hi dat in Antyochien hadde, doe begonde hi jegen die meenteluden te vechten van der steden ende sloecht meest al doot mit die hulpe van den joden. Mer Demetrius en hielt die loften niet, die hi Jonatas geloeft hadde.


Vorige Volgende