Noord en Zuid. Jaargang 26

Het onderwerp bij de causatieven.

Tot grondig verstand van den aard der causatieven is het zeer gewenscht, bijzonder stil te staan bij de grondbeteekenis van dat woord, hoe weinig we anders geneigd zijn, de vertaling der spraakkunst-termen aantebevelen.

Bij de werkwoorden wijst gewoonlijk het onderwerp den persoon aan, die de werking verricht, bijv. het kind schrijft, waarbij het kind de persoon is die de handeling van schrijven verricht, en dus ook in den zin de boom valt, de boom de persoon, die de werking van vallen verricht. Men bedenke daarbij, dat in de spraakkunst persoon heet, wie wat doet en zaak datgene wat iets ondergaat; zoo is in: de knaap slaat den hond, de knaap persoon en de hond zaak, maar in de uitdrukking de hond bijt den knaap is hond de persoon en knaap de zaak; zelfs in de uitdrukking: de nedervallende steen doodde den man is steen persoon en man zaak.

In de uitdrukking: de houthakker velt den boom is de houthakker

[p. 544]

zeer zeker de persoon, die iets verricht, maar niet datgene wat door het werkwoord wordt uitgedrukt. De houthakker toch slaat, hakt, zaagt, beukt, trekt of wat hij verder mag bedenken en uitvoeren om den boom tegen den grond te krijgen, maar met het werkwoord vellen heeft het woord houthakker een geheel andere betrekking van bijv. in den zin de houtkakker slijpt den bijl met het werkwoord slijpen. Onderwerp van vellen is hier zeer zeker de houthakker, maar de beteekenis van dien zin is: de houthakker maakt dat de boom valt en doen vallen beteekent vellen. Men vergelijke de beide uitdrukkingen: de houthakker velt den hoom en de houthakker doet den boom vallen, dan ziet men dadelijk het verschil. In den laatsten zin toch is de houthakker de persoon die iets doet, in den eersten zin de man, die maakt dat er iets gebeurt, zoo ook: het paard drinkt; hier doet het paard iets. Maar we vinden bijv. in een oud verhaal de uitdrukking: de grijsaard drenkte de hemelen en hier vinden we volstrekt niet verteld, wat de grijsaard eigenlijk doet, water scheppen, water putten, den dieren een bak met water voorhouden of de dieren naar de drinkplaats geleiden, van dat alles vernemen we niets, maar heel duidelijk staat er, dat de grijsaard maakte dat de kemelen dronken. De grijsaard is dus oorzaak (Latijn: ‘causa’) dat de kemelen dronken.

Dit laatste woord dronken brengt ons van zelf tot een andere vraag betreffende de vervoeging der werkwoorden. We hebben hier naast elkaar staan de werkwoorden drenken en drinken. Als we nu tot recht verstand der zaak streng wetenschappelijke terminologie laten rusten, dan zouden we ons zoo eenvoudig mogelijk uitdrukkende de zaak aldus kunnen voorstellen: We hebben hier te doen met twee werkwoorden: drinken en drenken. Hierbij valt het ons op, dat men vervoegt: drinken, dronk, gedronken. Dat dit werkwoord sterk vervoegd wordt is het bewijs, dat we hier met een ouderen vorm te doen hebben, immers door afslijting of welk ander woord men daar ook voor wil gebruiken, wordt de taal wel regelmatiger, eenvoudiger, gelijkvormiger in zijn verschillende deelen maar niet omgekeerd. Dit blijkt o.a. uit de omstandigheid, dat bij lachen het imperfect niet meer klinkt loeg, zooals bijv. in Van Alphen's ‘Zegezang der Matrozen bij de verovering der Spaansche Zilvervloot’:

Daar zagen wij de kisten staan

Daar loeg aan alle kant

[p. 545]

 

Ons blinkend goud en zilver aan

 

Robijn en diamant.

Integendeel een andere vorm dan ‘lachte’ gebruiken we tegenwoordig nooit.

Naast ‘woei’ gebruiken we steeds meer ‘waaide’; ‘stiet’ wordt gaandeweg verdrongen door ‘stootte’ en niemand zegt meer ‘biek’ er is geen ander woord in gebruik dan ‘bakte’. Nu staat naast dit sterk vervoegde werkwoord ‘drinken’, het causatieve werkwoord ‘drenken’. Bij de vervoeging van ‘drinken’ merken we verandering van den klinker op in het imperfect en het verleden deelwoord, bij ‘drenken’ merken we verandering van klinker op in de onbepaalde wijs, wat natuurlijk geldt voor alle vormen van dat werkwoord, wat natuurlijk ten gevolge heeft, dat deze klank niet weer op nieuw verandert, dat er dus niet weer klankverandering plaats heeft in het imperfect of het verleden deelwoord. Daaruit volgt dus, dat de causatieve werkwoorden altijd zwak zijn. Drenken, drenkte, gedrenkt. Zoo staat ook naast vallen, viel, gevallen het werkwoord vellen, velde, geveld.

Sommigen ontmoeten moeilijkheden in de verklaring van het verleden deelwoord der causatieve werkwoorden.

Hieronimus van Alphen schrijft in een zijner ‘Kindergedichten’:

Welkom zoele zomerdropjes,

Die het dorstig aardrijk drenkt

En aan ieder blad en loover

Balseming en laafnis schenkt.

Hier staat dus werkelijk dat de regen het dorstig aardrijk doet drinken, dat is het aardrijk te drinken geeft; wanneer we nu letten op de uitdrukking: de grond met burgerbloed gedrenkt, dan zal men om deze te verklaren die uitdrukking omzetten in de volgende: de grond, die met burgerbloed is gedrenkt geworden dus de grond is met burgerbloed gedrenkt geworden of in den bedrijvenden vorm: het burgerbloed heeft den vaderlandschen grond gedrenkt, d.i. heeft doen drinken, bijgevolg heeft de grond gedronken en is dus de bedoeling, wat men ook elders aldus uitgedrukt vindt: de grond, die het bloed van zijn edelste zonen had gedronken. Op gelijke wijze doorwerkende vindt men voor ‘de strijder eindelijk neergeveld’, de strijder ‘dien men eindelijk had doen vallen.’

d. B.