Noord en Zuid. Jaargang 24

Antikritiek.

De bespreking van dr. Hoogvliet's leerboekje voor het Fransch moge den schrijver niet aangenaam geweest zijn, ze leverde toch het bewijs, dat het werkje ernstig was gelezen, terwijl de uitgesproken meening gemotiveerd was. De schr. is van eene andere meening; hij ‘weet niet waardoor (hij) van (mij) een dergelijke onvriendelijke bejegening verdiend’ heeft. Het is ‘heel kennelijk’ N.B.!!! dat ik hem heb willen ‘benadeelen’ en hij ‘vermoedt daarom’ N.B.! dat ik ‘hoogst waarschijnlijk (zijn) antwoord niet zal willen plaatsen.’ Ik geef hier het woord aan dr. Hoogvliet en zal zijne beweringen categorisch beantwoorden.

Vergun me eenige opmerkingen en vragen naar aanleiding van uw bespreking van mijn werkje De eerste maanden Fransch volgens normale methode in uw tijdschrift Noord en Zuid in het laatst verschenen nummer geplaatst. (Zie No. 4; - No. 5 was al bijna afgedrukt, toen dit artikel kwam. Red.)

1e. Het schijnt me onloochenbaar, dat uw stemming à priori zeer onvriendelijk moet zijn geweest. Ik maak dit op uit twee feiten, nl. 1e dat u de drie regels Fransch, die u aan 't hoofd van uw artikel als een staaltje van de door mij gekozene transcriptie aanhaalt, niet met behoorlijke nauwkeurigheid, maar vol fouten heeft laten afdrukken en 2e dat u mijn geheele boek in al zijn zeer uiteenloopende deelen van de grofste hoofdtrekken tot de kleinste bizonderheden toe onvoorwaardelijk verwerpt (Is 't niet soms een klein beetje vreemd, dat een door wie dan ook uit volle overtuiging en met de geheele werkkracht van de geest geschreven werk in alle opzichten verkeerd zou zijn?)

Antw. Ik antwoord, dat dr. H. wel de eenige mensch zal zijn, die uit de nauwkeurigheid, waarmede iemand drukproeven corrigeert, zijne stemming bepaalt, in dit geval de vijandige stemming tegenover den man van wiens copy hij de proef corrigeert. 't Is al te gek! Dat er een paar foutjes zijn blijven staan bij al die teekens, doorgesneden woorden en grappige letterkombinaties is best mogelijk, maar ik laat bij 't corrigeeren van werk van mijzelven er ook wel eens fouten in, bewijst dat dan, dat ik in ‘onvriendelijke stemming’ ben jegens mijzelven? Dat er in een werk van een ernstig man niets goeds is, kan moeielijk aangenomen worden, behalve wanneer de ernstige man van een verkeerd beginsel uitgaat. Wie schadelijk voedsel aanprijst, kan een mooi boek daarover schrijven, maar dat ‘mooie’ boek, moet dan toch geheel en al afgekeurd worden.

[p. 301]

2. Het is totaal onwaar, dat mijn boek zoo maar los weg en op goed geluk af zou zijn geschreven. Meer dan twintig jaar lang heb ik aan de methode gewerkt en haar bovendien bij alle gelegenheden, waar dit geschieden kon, praktiesch toegepast, niet alleen bij al mijn privaatlessen in Latijn, Grieksch, Italiaansch, Deensch, Zweedsch en andere talen, maar ook bij mijn klassikale kursussen Latijn te Wageningen, Leiden en Utrecht. Gedurende al die tijd heb ik wel voortdurend de methode herzien en verbeterd, maar de kern en het wezen is een en dezelfde gebleven. Met de herziening en verbetering hoop ik intusschen ook verder mijn leven lang geregeld door te gaan.

Antw. Ik heb niet de privaatlessen of andere lessen van den schr. beoordeeld, maar zijn boek en ik vraag nogeens, waar zijn de leerlingen bij wier onderwijs van dit boek is gebruik gemaakt? En dan houd ik, die van 1855 af talen onderwijs en sedert 1868 aan verschillende H.B.S., pertinent vol, dat dit boek niet uit de practijk is voortgekomen en dat er zeer povere resultaten, of wellicht in 't geheel geene van te wachten zijn.

3. In 't begin van uw bespreking heeft u 't erg tegen de Duitschers, waarmee u mijn persoon op de een of andere manier schijnt te identificeeren. Mag ik vragen met welk recht u dat meent te mogen doen.

Antw. Van alle dolligheden is dit een van de ergste! Ik wijs er op, dat wij, d.i. eenige Nederlanders (ik niet) aan de Duitschers de liefhebberij ontleenen om onze jongens, die geschiktheid hebben voor de uitspraak van (bijna) alle talen, eene taal te willen leeren door eene gefigureerde uitspraak, die ze niet noodig hebben en die het onderwijs bemoeilijkt. De Duitschers doen dat, omdat ze zeer moeielijk vreemde talen leeren uitspreken en dr. H. vindt dat ik hem met de Duitschers identificeer en vraagt met welk recht ik dat doe? Ik heb dr. H. in het geheel niet met iemand geidentificeerd. Ik heb over gefigureerde spelling gesproken, die sommigen bij 't onderwijs gebruiken, wat de Duitschers vóór ons deden. Dat is echter niets nieuws: voor vijftig jaar gebruikten wij voor 't Engelsch o.a. een leerboekje van Hakbijl, waarin achter het woord in de juiste spelling de gefigureerde voorkwam, het gevolg daarvan was, dat bij ons op school vele minder oplettende leerlingen de gefigureerde spelling schreven.

4. U heelt een bizonder zwak voor gesprokene taal en prijst speciaal ons Hollanders gelukkig, dat wij met het leeren spreken van vreemde talen zoo weinig moeite hebben Mag ik u doen opmerken, dat ik het in dit opzicht volkomen met u eens ben en dat ik juist om die reden in het begin geen geschrevene maar alleen gesprokene taal heb willen geven. Zou ik U verder beleefd mogen vragen, hoe ik volgens uw idee gesprokene taal in een boek had moeten geven? Fonograafrollen als bijlage aanbieden, was toch wat bezwaarlijk. Ik wist dus niets beters te bedenken dan een stelletje zichtbare teekens als vertegenwoordigers van de fransche klanken. Weet u soms wel iets beters, dan houd ik me voor meedeeling aanbevolen.

Antw. De logica van dr. H. laat hem hier weer in den steek: de gesproken taal spreekt men, de geschreven taal schrijft men. Maar gesproken taal schrijven, dàt gaat niet. Als ik soms de laagste klassen of één laagste klasse heb, zien de leerlingen dadelijk tegen September een stukje Duitsch gedrukt en ze hooren dat door mij voorlezen. Zoodra zij eenig begrip van uitspraak hebben, spreek ik tegen hen Duitsch, spoedig krijg ik al kleine antwoorden, na drie maanden, vaak eerder verstaan zij een vertelseltje, dat ik hun doe en voor Kerstmis kunnen zij mij in het Duitsch een ver-

[p. 302]

telsel navertellen, dat zij òf gelezen, òf gehoord hebben. Lezen en spreken gaat samen, maar het hooren van de gesprokene of gelezene taal is hoofdzaak.

5. Mijn nieuwuitgedachte benamingen bevallen u heel weinig. U schrijft er een aardig partijtje van af om het publiek in de gelegenheid te stellen, er over te oordeelen. Ik moet daarbij opmerken: dat 1e. het eerste van die woorden, nl. verhoudingskenteekenleer door u geput is uit de voorrede van het boek, die niet voor de leerlingen bestemd is; 2e. dat sommige andere door u als ‘nieuwe benamingen’ opgegeven termen naar mijn idée niets anders zijn dan heel gewone Hollandsche woorden, die of ieder kind kent en begrijpt (zooals middending en tusschensoort) of teminste iedere volwassene (zooals zinvormingsleer) en 3e. dat ik (dit woord moet denkelijk doorgehaald zijn, Red.) veel van de overige ook naar mijn eigen meening, zóó als u ze aanhaalt niet door buitengewone duidelijkheid of juistheid kunnen treffen. Heeft u ook wel eens uit een schilderij van Rembrandt of een ander alle neuzen en snorbaarden uitgeknipt en naast elkander opgeplakt om een goed ensemble te vormen? Heeft u wel eens uit een goede opera de begin- en eindtrillers van alle aria's met weglating van al het overige aan een vriend op de piano voorgespeeld?... Welnu, met de door u gewraakte benamingen is 't precies zoo gesteld als met die neuzen en trillers. In hun verband zijn ze voor ieder kind volkomen begrijpelijk en goed geplaatst, maar daar buiten hebben ze weinig te beteekenen.

Antw. Ik ben begonnen te antwoorden en zal doorgaan, maar het is inderdaad al te dwaas. Ik maak bezwaar tegen het overgroot aantal technische termen, die de leerlingen toch moeten kennen, begrijpen, gebruiken en m.i. hebben we er maar heel weinig noodig. Maar 't ergste is, dat bijna alle termen nieuw zijn en in alle bescheidenheid vraag ik, waar dat goed voor is. Kan men geen taal leeren zonder al die rare dingen? Hoe leert men dan in andere landen vreemde talen? Daar bestaan die rarigheden niet. Wat heeft met die eenvoudige redeneering toch dat praatje over neuzen, snorren, trillers en arias te maken?

6. Het ‘Fransch in Hollandsche woorden’ is ook al heel weinig naar uw smaak, vooral omdat nóch een Franschman, nóch een Hollander, die ‘volleerd’ is in 't Fransch, uit die poespas gemakkelijk zou kunnen wijs worden. Mag ik hier even bij aanteekenen, dat bij onderwijs in practische dingen, zooals fietsen en zwemmen de leerlingen ook geregeld met andere hulpmiddelen te doen krijgen dan zij, die het fietsen en zwemmen al kennen. Als voorbereiding tot de verrichtingen, waartoe de leerling nog niet in staat is, laat men hen voorloopig iets anders, maar soortgelijks doen, dat bij goede wil en flinke ijver alleen wat vreemd en ongewoon, maar niet onbereikbaar of onmogelijk is.

Antw. Id. id. Aangaande die methode voor fietsen en zwemmen (die ik hoop door dr. H. ook nog eens uitgegeven te zien) heeft toch het taalonderwijs niets te maken. Als een man, die volleerd is in de taal het niet begrijpt, hoe wil men dan, dat iemand, die er nog niets van weet, het zal begrijpen? Als ik redeneerde zooals dr. H., dan zou ik zeggen: een volleerd fietser zit op zijn wiel, maar die 't nog moet leeren, gaat er op staan! In dit boek, waaruit Hollandsche jongens goed Fransch moeten leeren, staat Hollandsch, dat geen Hollander en Fransch dat geen Franschman kan verstaan en wat zou men nu op de dwaze verdediging van dr. H. moeten antwoorden? En wat zou dr. H. bij die verdediging gedacht hebben? Denkelijk heeft hij daarbij in 't geheel niet gedacht.

[p. 303]

Voor ik aan dat ‘ten slotte’ begin, de mededeeling, dat ik steeds het streven van dr. H. om het pruikerige onderwijs in Latijn en Grieksch te vervangen door levenwekkend onderwijs, steeds openlijk en in particulieren kring heb geprezen, heb toegejuicht. Dat weet Dr. H. heel goed. Er is dus geen enkel motief aantevoeren, waarom ik (alsof ik dat kòn of ooit gedaan had) zijn boek zou afkeuren, omdat de schr. mij niet beviel (dr. H. heeft van mij nooit iets ondervonden, waaruit hij zou kunnen afleiden, dat ik hem niet genegen was).

Het ligt toch in den aard der zaak, dat de leeraar zijne leerlingen de zaak zoo gemakkelijk mogelijk maakt en dat dus elke taal eigenaardige moeielijkheden heeft, maar ook allicht iets, wat weinig moeite geeft. Zoo heeft het Engelsch dit voor, dat er wat de woordkunde betreft, zooveel woorden zijn, die op ned. of fr. lijken en dat de taal wat verbuiging en vervoeging aangaat weinig moeielijkheden aanbiedt. Daarentegen is de uitspraak moeielijk en de Engelsche stijl geheel afwijkend van die der moedertaal en van de andere talen, die we hier leeren. Op die eigenaardigheden dient gelet te worden bij het vaststellen der leerwijze. Het Duitsch heeft zeer veel woorden nauwkeurig zoo als in 't Nederlandsch, de zinsbouw is grootendeels als in 't Nederlandsch, maar talrijke uitgangen, die in verbuiging en vervoeging bij ons zijn afgesleten, hebben zich in het Duitsch gehandhaafd. Op die eigenaardigheden berust de keuze der leerwijze. Onze leeraar in 't Latijn, (in 1853) M. Collard, was een Franschman en hij begon met: Lhomond, Epitome Historiae sacrae, waarbij partij was getrokken van de nauwe verwantschap tusschen Latijn en Fransch. De 1e les bijv.

Deus creavit coelum et terram intra sex dies. Primo die fecit

Dieu créa le ciel et la terre en six jours. Le premier jour il fit lucem. Seeundo die fecit firmamentum quod vocavit coelum. la lumière. Le second jour il fit le firmament qu' il appela le ciel.

De woorden gaven ons hier geen moeielijkheid en zonder dat wij nog een letter spraakkunst hadden geleerd zagen wij, ontdekten wij: 1e dat er in 't Latijn geen lidwoorden zijn; 2e dat er geen persoonlijk vnw. noodig is bij de vervoeging der ww.; 3e. dat de acc. (althans bij de subst. die hier staan) op m eindigt; 4e dat het parf. déf. (in de hier aangehaalde w.w.) in den 3en p. enk. eindigt op it. Ziedaar al heel wat geleerd in twee regels druks. Was de leeraar een Engelschman of een Duitscher geweest, dan had hij deze methode wellicht beter door eene andere vervangen. Maar op die manier kan men niet alle talen onderwijzen! Hier moet de leerling dadelijk getroffen worden door 't verschijnsel, dat het Latijn zoo rijk is aan uitgangen, waardoor het aantal noodzakelijke vormwoorden aanmerkelijk minder is dan in de moderne talen. Het belangrijkste hulpmiddel in de moderne talen, dat men bijna dadelijk over eenvoudige zaken met den leerling kan spreken, mist men in het Grieksch geheel, in het Latijn grootendeels; toch geeft de methode van Perthes (Berlin Weidmannsche Buchhandlung) gedeeltelijk bewerkt door Ferdinand Vogel, het middel aan de hand, in die richting voor het Latijn toch nog heel wat de methode der moderne talen te naderen.

Dat alles schijnt dr. H. niet te weten, maar geeft toch eene nieuwe methode uit en vindt geen reden, waarom de eene taal anders onderwezen zou moeten worden als de andere. Waarom niet? Als Holloway-pillen alle

[p. 304]

ziekten genezen, zal men met de Hoogvliet-methode ook alle talen kunnen leeren.

Ten slotte, aldus dr. Hoogvliet, heb ik alleen nog te zeggen, dat een afbrekende beoordeeling als de uwe mij in geenen deele kan verwonderen of teleurstellen. Dat iemand, die aan de (naar mijn denkwijze grondverkeerde) oude methode zich van jongs af aan gehecht heelt, van een plotselinge radikale hervorming niets wil weten, begrijp ik volkomen, maar mijn persoonlijke overtuiging verandert daardoor niet in 't minst.

Antw. Maar nu de prop op den vuurpijl! Ik ben zoo'n oude pruik, zoo gehecht aan het oude, dat de schr. daarom heel goed begrijpt, dat ik van zijn ‘radicale hervorming’ niets wil weten. In een begeleidenden bf. schrijft hij: ‘Het verwondert me zeer, dat u mijn methode voor de oude talen heelemaal goed- en daarentegen voor eene moderne taal heelemaal afkeurt Ik zelf kan geen enkel wezenlijk steekhoudend verschil tusschen oude en moderne talen vinden. Ik zou er daarom niet aan kunnen denken voor deze en voor gindsche verschillende methodes te volgens.’

't Is verbazend grappig, men zou er om lachen, als 't niet zoo treurig was.

Hoe komt dr. H. tot die wetenschap? Heeft hij mij ooit hooren onderwijzen? Neen! Heeft hij ooit iets gezien van de wijze, waarop ik Duitsch onderwijs? Neen! De brochure die ik hem in antwoord op dit art. zond en waarin mijne methode in den breede is uiteengezet, was het eerste, dat hij ervan hóorde. Ik heet ‘aan de oude methode van jongs af aan gehecht’, hoe weet dr. Hoogvliet dat? En hoe heb ik - als dat zoo was - zijn methode voor de oude talen gelijk hij zelf erkent - kunnen goedkeuren? Reeds in 1866 zegge voor 35 jaar, gaf ik bij L.F.J. Hassels te Amsterdam een paar leerboekjes uit, die van hetzelfde begínsel uitgaan als de methode, die ik nu al een lange reeks van jaren heb gevolgd en die ik eindelijk, nadat zij proefhoudend was gebleken, voor eenige jaren heb laten drukken. Ik ben zeer zeker bij het taalonderwijs zoo radicaal, zoo modern als iemand, stellig heel wat moderner dan dr. Hoogvliet, die voor zijn ‘normale’ methode (naar welken norm?) nog al dien poespas van technische termen noodig heeft, waarvan ik er geen enkele behoef te gebruiken.

Hoe dr. H. zoo weinig zelfkennis en zooveel brutaliteit heeft, is mij en zeker ook onzen lezers een raadsel.

Ik kan mij niet verbinden antikritiek te plaatsen; onze lezers hebben er meestal weinig aan, en zoo ik het hier deed, 't is om de verregaand beleedigende en volstrekt ongegronde manier, waarop tegen mijn kritiek werd opgekomen.

Onze lezers kunnen er stellig en zeker op aan, dat de kritiek in Noord en Zuid ernstig wordt opgevat, dat de boeken met ernst worden gelezen en overwogen en ze zien genoeg, dat er voorbeelden en bewijzen worden aangevoerd, waaruit alleszins blijkt, dat zonder aanzien des persoons en volstrekt objectief wordt geoordeeld.

En hiermede neem ik voor goed afscheid van dr. Hoogvliet en zijne methode voor het onderwijs in 't Fransch, die theoretisch misschien ideaal is, maar naar mijn innigste overtuiging na rijpe ervaring voor de practijk niet deugt. Als ik eerst zoo'n stelletje leeraars en zoo'n stelletje leerlingen te zien mocht krijgen, als waarvan ik in de recensie sprak, dan zal ik gaarne erkennen, dat ik ongelijk heb gehad. Aan den schr. de taak, mij zoo iets te laten zien.

Taco H. de Beer.