Noord en Zuid. Jaargang 24

Naschrift.

Men heeft sedert meer dan eene eeuw aan de Duitschers verweten, dat ze zich minder interesseeren voor de schoonheid van een kunstwerk dan voor de geschiedenis van het ontstaan en de wijze van samenstelling. Deze ongelukkige, beter averechtsche kunstbeschouwing wordt bij ons tot op zekere hoogte nog altijd gehuldigd en zij, die in de eerste plaats de aangewezen personen zouden zijn, om anderen het schoon van letterkundige kunst te doen beseffen, worden door de inrichting der examens er toe gebracht, zich met allerlei beuzelingen bezig te houden, die met de schoonheden van het werk niets te maken hebben. Op die nietigheden wordt gelet, de schoonheden merkt men niet op.

We vinden een regel, die stellig voor ieder begrijpelijk is:

De koetsen hijgden door het zand
En ketsten langs de kei.

Dat is duidelijk: die hijgende paarden, die rechts en links wegspattende vonken, die uit de keien geslagen worden, dat geeft een

[p. 218]

beeld van de levendigheid en den haast, waarmede de gasten naar het feest gaan.

Dat zou men zoo zeggen. Maar de examinator zal vragen, welke figuur dat is, terwijl een verstandig lezer zich alleen zou afvragen of het duidelijk gezegd is, m.a.w. of het beeld waar is.

Een nog minder ontwikkeld lezer, dan zulk een examinator zou op het bedenkelijk geval wijzen, dat een koets niet hijgen en ook niet ketsen kan. Wanneer zoo'n figuren-man en zoo'n man, die ontdekt heeft, dat een koets niet kan hijgen, volgens deze methode Shakespeare zou willen lezen, werd hij in drie maanden krankzinnig.

Dat gebazel over rede-figuren is uit de oude rhetorica tot ons gekomen en daar er meer kortzichtigen dan helderzienden zijn, is het door de ‘meerderheid’ als heel belangrijk in wezen gehouden.

Daar is maar ééne methode van wetenschap en dat is die der historische ontwikkeling, daarom is de grammaticale figuur een belangrijk onderwerp van studie, dewijl met zekerheid kan worden nagegaan, hoe de vorm zich wijzigt, maar theorieën te bouwen op invallen van kunstenaars op het willekeurig gebruik maken van hulpmiddelen, dat is de kinderen nabootsen, die aan het strand met vormpjes ‘beeldhouwen’ in zeezand.

Nog dwazer is het, eene dichtsoort aan eene definitie te toetsen.

Wie de historische ontwikkeling van het drama, van het volkslied, van het kerklied wil nagaan, doet een nuttig werk, dat hem veel zal doen begrijpen, dat hem vroeger duister was, maar het gaat niet aan in 1901 de kunstwaarde van een drama, een volkslied of een kerklied te beoordeelen naar de definitie, die de een of ander met of zonder oordeel des onderscheids daarover weleer heeft doen drukken en naar de eischen, die deze of gene heeft goedgevonden, daarvoor te stellen.

Het zou er mee gelijk staan alsof iemand in een handboek der natuurlijke historie ging nakijken of de planten en de dieren rondom hem wel goed waren, nl. of ze wel beantwoordden aan de beschrijving, die de schr. van het handboek er van gaf. Maar de natuur, de kunst, dat leeft, dat groeit, dat vervormt zich, dat ontwikkelt zich en dat boek met zijn neuswijze wetten en bepalingen is dood, dood, dood.

Gij bewondert vorm, kleur en geur eener roos en uw boek praat van stuifmeel, stampers en meeldraden; gij leeft mede in de vreugde of het leed van den held of de heldin, dien de dichter

[p. 219]

u doet kennen en uw boek praat van figuren, definities en ‘eischen.’

Daarom zou menigeen hier eene nauwkeurige opgave hebben willen vinden, van de soort, waartoe boven behandelde dichtwerken behooren, of het Balladen, Romancen of Vertellingen zijn. Waarom zou men dat zoo graag willen weten? Verstaat men daardoor het kunstwerk beter? Of kan er een andere reden zijn? Het zou jammer wezen, want heusch het gaat niet. Goethe en Schiller die op dat gebied toch zeker wel mede mogen tellen, hebben hetzelfde gedicht in den eenen druk ballade, in den anderen romance genoemd. Men heeft beweerd, dat de vertelling niets dramatisch behoefde te hebben, maar de ballade en de romance wel, dat de ballade iets tragisch moest hebben, iets bovennatuurlijks of noodlottigs. Men raadplege de dichters en zie in hoeverre deze zich daaraan hebben gehouden.

Ja, die oude verhalen: de sage, het sprookje, de legende, wier oorsprong zich verliest in den nacht der tijden, die kan men karakteriseeren, d.i. daarvan kan men zeggen, wat men er door verstaat, zoo goed als men met zekerheid een hond van een kat en een bloemkool van een aardappel kan onderscheiden. Maar ‘eischen’ aan die werken stellen is onzin. Wat in de 17e eeuw als hoogste eisch voor het treurspel gold, is in onze dagen de eerste aanleiding om geen treurspel van die soort te gaan zien en de meest geprezen romans uit de 18e eeuw, geprezen omdat zij aan alle eischen beantwoordden, achten wij thans meerendeels onleesbaar.

Wie dus de studie der letterkunde ernstig ter harte neemt, leere vóór alle dingen de vruchten der letterkunde genieten en trachte de ontdekken, wàt hem daarbij doet genieten; wat hem daarin als bijzonder persoon treft. Maar het determineeren late hij aan hen over, die wel den hoefslag van het paard en de tandformule van een paard kennen, maar geen oog hebben voor de schoonheid van het dier, die ‘steigrend ros’, onzin vinden omdat de kruier, dat ook niet zegt en omdat het al dikwijls gezegd is, of die zich het hoofd breken met de vraag of men paard, peerd of perd moet zeggen en op welke wijze het lat. paraverêdus zich langzamerhand tot paard kon vervormen.

De ars poetica van Horatius is waarschijnlijk meer als beschouwend overzicht dan als leerboek, d.i. als recepten-boek bedoeld, maar de blinde vereering voor alles wat Latijn was, werd

[p. 220]

oorzaak, dat zelfs een zoo geestig man als Boileau zich aan de vertaling van dat werk zette en dat deze vertaling voor Frankrijk en van daar voor ons land een bron van ketterijen en kunstenmakerijen werd, veel erger dan Gottsched's vertaling voor Duitschland.

Wanneer de kunstenaar zich aan den arbeid zet, zal hij alleen dàn een kunstwerk scheppen, als hij den eisch van het schoone in zijne ziel levendig voelt, hij zal op de vraag, waarom hij zoo werkte alleen kunnen antwoorden: ‘Omdat ik het zóó gevoelde, omdat het zóó schoon is!’ En dan denken we daarbij aan éen regel uit Boileau:

Rien n'est beau que le vrai, le vrai seul est aimable.

Men verhaalt, dat Siegenbeek eens tot Bilderdijk de vraag richtte, welke maat hij voor een gedicht over een bepaald onderwerp zou moeten kiezen en dat Bilderdijk daarop zou geantwoord hebben: ‘Wij, dichters schrijven eerst het gedicht en zien dan later, welke maat wij gebruikt hebben’.

Taco H. de Beer.