Noord en Zuid. Jaargang 23

[p. 425]

Fouten bij het gebruik van den infinitief.

In den zin: Ik heb een boek naar den boekbinder gebracht, om het in te binden, is niet aangewezen, wie het boek zal inbinden òf de boekbinder, òf ik zelf, wellicht met behulp van den boekbinder of onder diens toezicht. Ik heb een boek naar den boekbinder gebracht, om ingebonden te worden is volmaakt verstaanbaar, eene ontleding van den zin doet echter zien, dat er eigenlijk staat, dat ik iets gebracht heb, om (zelf) ingebonden te worden. Immers nauwkeurig op dezelfde wijze zegt men: Ik heb eene schilderij naar de tentoonstelling gezonden, om bekroond te worden en mocht men daarbij wellicht nog aan ‘bekroning der schilderij’ willen den ken, in den zin: De fabrikant heeft eene advertentie in de courant laten zetten, om bekend te worden, kan van geene andere dan die van voor den fabrikant sprake zijn.

Op dezelfde wijze drukt men zich onduidelijk uit in zinnen als: De Keizer kwam te tien uur aan, om te 2, 15 weder te vertrekken, waaruit niets anders gelezen kan worden, dan dat de Keizer alleen kwam, om te vertrekken; de bedoeling is natuurlijk, kwam te tien uur aan en vertrok te 2,15 of zal te tien uur komen en te 2,15 weer vertrekken of hoogstens met het voornemen om te 2,15 te vertrekken.

Nog dwazer wordt de fout in een aandoenlijken zin als deze Sprakeloos drukten de vrienden elkaar de hand, lang zagen zij elkander aan, terwijl een traan in beider oog parelde, toen scheidden zij, om elkander nooit weder te zien. Dus de trouwe vrienden scheidden en het doel of de aanleiding tot die scheiding was, dat zij elkaar nooit weder zouden zien. De bedoeling des schrijvers zou nauwkeurig uitgedrukt zijn, had hij geschreven: De beide vrienden scheidden en nooit zagen zij elkander weder of De beide vrienden scheiden, en helaas, ze zouden elkander nooit wederzien. Nog duidelijker wordt de fout in de veel gebruikte uitdrukking: Hij sliep in, om nooit weer te ontwaken. Meer dan in eenig ander geval kan men hier beweren, dat het aanhoudend misbruik (in de couranten bijv.) geen reden is, ook zoo te schrijven, maar een afdoende reden om die onhebbelijkheid te bestrijden.

In vele dier zinnen begrijpt men de bedoeling dadelijk, als om =

[p. 426]

waarna wordt opgevat, in welke beteekenis het vaak bedoeld wordt. Zie bijv bij Potgieter een enkel voorbeeld uit vele (Poezy II bl. 52):

Een jongen god des stroom gelijk
Te ontstijgen aan dat ziedend rijk,
De breede borst ten zegeblijk

Van schuim nog blinkend;

Om fluks, met roerelooze leên
Op 't golfgewiegel voortgegleên
Heur dans te hooren, langs ons heen

Melodisch klinkend; -

Eene andere onhebbelijkheid is langzamerhand een nationale eigenaardigheid geworden n.l. om infinitieven, onverschillig met hoeveel bepalingen eenvoudig als substantiva te gebruiken. Een rijken oogst van dergelijke ‘uitmiddelpuntigheden’ leveren de politie-verordeningen, strafbepalingen en het oude Wetboek van Strafrecht op, bijv. Met een boete.... en met gevangenis van..., wordt gestraft:

het zonder verlof van Gedeputeerde Staten oprichten van gebouwen. Zoo is er een kantonrechter geweest, die iemand beboette wegens het zonder daartoe gerechtigd te zijn, leunen tegen een muur en dagelijks worden er menschen bekeurd, wegens het op straat onbeheerd laten staan van een paard Indien de rechterlijke autoriteit te bewegen was, het dierbare woord wegens op te offeren en den afhankelijken zin te beginnen met omdat, zou de zin aan beknoptheid en duidelijkheid veel winnen; het nieuwe Wetboek van Strafrecht bevat inderdaad veel minder dergelijke uitdrukkingen, maar zooveel te meer vinden wij ze in Statuten en Reglementen.

De zin zou duidelijker en vloeiender worden, als de bijw. bep. wegbleef of achter het subst. werd geplaatst; vgl. met de bovenaangegeven voorbeelden: Met boete enz. wordt gestraft, het oprichten van gebouwen, zonder verlof van Gedeputeerde Staten en het leunen tegen een muur, zonder daartoe gerechtigd te zijn, enz.

Van Alphen zegt terecht:

Bij 't opgaan van de zon
Zat Willem aan een bron

want, hoewel we van zonsopgang en zonsondergang spreken, vooral in wetenschappelijke werken, zoo is opgang anders dan in samenstellingen niet in dezen zin gebruikelijk, wel spreekt men van een bovenhuis met vrijen opgang. We hebben echter een subst. opvoeding en behoeven dus niet te spreken van de groote moeilijkheden, die men

[p. 427]

bij het opvoeden van kinderen ondervindt. Zoo zal ook de inwijding der kerk ontegenzeggelijk de voorkeur verdienen boven het inwijden der kerk. Vergelijking met het gebruik in het Fransch en Engelsch bewijst alleszins afdoende, dat het korter en duidelijker is, het subst. dan den inf. te gebruiken. Het Hoogduitsch - anders zoo veel nauwkeuriger - is in dit opzicht heel wat slordiger dan wij en het is niet onwaarschijnlijk, dat dit misbruik bij ons gedeeltelijk aan den invloed van slecht Duitsch moet worden toegeschreven. Het ergste is, dat sommigen de oude liefhebberij weer opvatten en een onderscheid willen zien, waar er geen is. Men wil scherpzinnig schijnen, òf men is te traag van gedachte om het rechte woord te vinden, òf men wil een soort van voornaamheid over zich hebben, waartoe men de goede woorden onzer taal verwerpt, als zouden ze niet deftig genoeg zijn. Zoo wordt er beweerd:

De kindermeid belast zich met het opvoeden en de moeder met de opvoeding der kinderen. Inderdaad, wortelt dat onderscheid in de taal? Vergelijken wij: De knecht belast zich met het opvullen en de baas met de opvulling der stoelen en canapés. Wilde men de stof opvulling (of vulling) in plaats van opvulsel noemen, dewijl de uitgang sel dikwijls een minder gunstige beteekenis heeft, en de werkzaamheid zelf het opvullen, zulks ware verdedigbaar, zoo spreekt men ook van het opfokken van vogels, maar men geeft aan de weeskinderen kleeding en voeding, d.i. alles te zamen, wat daartoe noodig is, vraagt subsidie voor kindervoeding enz. en besteedt de gelden tot aankoop van voedsel, d.i. de stof.

Waarom moet een drenkeling juist door het aanwenden van gepaste middelen tot bewustzijn gebracht worden, kan het niet door aanwending van gepaste middelen zijn? Men kan toch moeielijk aannemen, dat men eene taal verrijkt door eenige woorden ongebruikt te laten. Dat toch gebeurt in werkelijkheid, waar we bijv. voor sluiting der schouwburgen lezen het sluiten, voor levering van kleedingstukken het leveren, voor de ontdekking van fouten lezen het ontdekken of, erger nog, het aan het licht komen.

In April 1891 wordt bericht, dat B. en W. gunstig adviseeren op het verzoek van NN. (het hebben van eene stoommachine enz.); maar in September 1854 hield J.L.F. Wap op het vierde congres te Utrecht, eene rede: ‘over Bilderdijk's nagedachtenis en het daarvan levendig bewaren onder ons.’ Ook hier zou de zin minder leelijk zijn, als de volgorde der woorden anders was genomen: over

[p. 428]

Bilderdijk's nagedachtenis en het levendig bewaren daarvan onder ons; duidelijker was het geweest eenvoudig te zeggen: Opwekking tot Vereering van Bilderdijk, maar dat was niet deftig genoeg in den tijd der preekrokken en witte dassen en vooral een dubbele titel maakte toen veel indruk.

Men bedenke dus wel, dat het geen taalzonde van den laatsten tijd is.

Er is indertijd herhaaldelijk en met nadruk in dit tijdschrift op gewezen, dat er geen beter middel is, om een flinken stijl te krijgen en de taal tot op eene zekere hoogte te leeren beheerschen, dan zorgvuldig een niet gemakkelijk stuk uit eene vreemde taal in het Nederlandsch te vertalen. Daarbij zal dan tevens blijken, hoever de beschikbare voorraad woorden strekt.

Op dezelfde wijze blijkt de mate van zuiverheid van onzen stijl en van ons Nederlandsch in het algemeen, het best, wanneer we beproeven, dat in het Fransch te vertalen.

Elk stuk Nederlandsch, hoe slecht ook, kan zonder bezwaar in het Hoogduitsch, bijna elk stuk zonder groote moeielijkheid in het Engelsch vertaald worden, maar het Fransch met den onverbiddelijken regel ce qui n'est pas clair n'est pas français stelt geheel andere eischen aan een stuk Nederlandsch, dat vloeiend vertaalbaar moet wezen. Men raadplege het bovendien verre van aanbevelenswaardige groote Fransche Woordenboek van Kramers en Bonte en men zal ontwaren, dat de schr. overal voor de boven veroordeelde uitdrukkingen eene omschrijving in plaats van eene vertaling heeft gegeven.

Zoo zou het volstrekt onmogelijk zijn, met gerechtelijke en wettelijke nauwkeurigheid letterlijk in het Fransch te vertalen. N. is beboet, wegens het op straat onbeheerd laten staan van een paard. De Fransche vertaling zou alleen weergeven: om een paard onbeheerd op straat te hebben laten staan en als wij den samengetrokken zin uitwerken en schrijven: omdat hij een paard onbeheerd op straat had laten staan is de vertaling van den zin eenvoudig en duidelijk.

Eenvoud en duidelijkheid zijn de eerste eischen van den stijl en daarom verdienen zeker zinnen en uitdrukkingen, die deze eigenschappen hebben, de voorkeur boven alle andere, al zou een veelvuldig gebruik door onnadenkenden, onwetenden of zonderlingen hier en daar de meening doen ontstaan, dat de vorm in den geest der taal wortelde.

d. B.