Noord en Zuid. Jaargang 22

[p. 284]

Het zondekind, door H.J. Schimmel, Schiedam. H.A.M. Roelants.

Hij is de eenige overgeblevene, onzer oude garde: H.J. Schimmel. Van Lennep, Oltmans, Bosboom-Toussaint, Keiler, zij zijn allen heengegaan, die charmeurs onzer ouders en van ons zelf in onze jeugd en met hen is ook hun manier verdwenen. Hun fijngesponnen intrige, hun puntige dialoog, hun misschien wel wat omslachtige maar zoo degelijke echt Hollandsche, wel verzorgde verhaaltrant, hun secure, scherpe karakterteekening en flinke typeering. Wij zijn te haastig, te vluchtig geworden, te impressionistisch, wij zoeken slechts indrukken, stemmingen, het geslacht na '80 heeft er ons aan gewoon gemaakt, al dwepen wij ook niet met al hun corypheeën en al hun grootere of kleinere kunstwerken.

Karakters vinden wij niet meer; wij ondergaan de werking onzer sensatiën en worden heen en weer geschud door de invloeden van buiten; wij zien niet meer handelen, maar hooren denken. Niemand geeft zich meer rekenschap waarom hij iets doet of niet doet, maar hij handelt spontaan en toch weer ten gevolge van een reeks meer of minder onbewuste of bewuste ziels- of zenuwaandoeningen. De stijl is ook geheel anders geworden, meer persoonlijk vol familiaire zinswendingen en gezochte beschrijvingen, de gesprekken zijn natuurlijk, zelfs op het kantje van het ordinaire dikwijls af, het deftige, afgemetene, zwaarwichtige is geheel verdwenen.

De moderne boeken laten zich gemakkelijk lezen, zij hebben geen twee, drie deelen meer, zij zijn ruim gedrukt, luchtig gedacht en vlug geschreven - dit schijnt ten minste zoo - de redeneeringen, die er in voorkomen, kunnen dikwijls den toets van het gezonde verstand niet doorstaan; over moraal haalt men de schouders op of zet de grenzen zoo wijd mogelijk uit. Men verkondigt verbluffende theorieën; en alles omverwerpende radicale hervormingen; is 't dan wonder, dat zoogenaamde ouderwetschen, voor wie het zooveel waard is, dat de Schrijver de punten op de i's zet - ook al een gewoonte uit vroegere periode - soms de verzuchting slaken:

‘Wie geeft ons weer zoo'n echten flinken roman uit den vorigen tijd, iets dat je lezen moet en niet doorvliegen kunt, zooals die schuimpjes van thans, een boek, waarin iets voorvalt, het vertellen

[p. 285]

waard, met menschen er in, die wat doen, en weten waarom zij het doen, menschen uit één stuk, niet veranderlijk als de wind, die zoo hoog en raar voelen, dat ik, gewoon mensch er niet bij kan. Ik wil een verhaal hebben, dat ik begrijpen kan, mannen en vrouwen, met wie ik, hoe ook verschillend van mij, kan meevoelen.’

Welnu, de oude garde is nog niet geheel gestorven. Een hunner is nog overgebleven, oud van jaren, maar nog jong van kracht en van voelen, nog frisch van denken en veerkrachtig genoeg om zijn schrijfmanier te wijzigen en meer in overeenstemming te brengen met den jongeren tijd.

't Is dezelfde Schimmel nog van de Engelsche en Hollandsche historieromans, de schrijver van Baas van Ommeren en Verzoend, maar toch, ook weer met iets nieuws, iets meer in overeenstemming met den gemoderniseerden smaak van heden.

Oude wijn in een nieuw vat. Zoo zou men het Zondekind kunnen noemen, 't is Schimmel ja, maar hij heeft geen drie dikke deelen meer noodig, om te vertellen, wat hij vertellen wil; vroeger zou hij de gelegenheid niet hebben laten voorbijgaan, om op zijn gemak de geheele geschiedenis der Boekerodes en Doetzes te verhalen, nu stipt hij slechts aan, glijdt over veel heen, beschrijft met een paar woorden, waarvoor hij vroeger bladzijden zou hebben noodig gehad, maar toch, hij heeft geen zijner groote eigenschappen verloren.

Zijn freule Piete-Ko- - de IJsfreule - in haar ouderwetsche schommelkoets, of tusschen haar Japansche schutsels, is nog het goed afgenomen type van een snel wegstervend ras, de edelvrouwe, trotsch op haar afkomst en haar voorgeslacht, op haar landgoederen en haar naam en die in onzen democratischen tijd, in al haar lievelingsidëen wordt gekwetst en er tegen strijdt tot bloedens toe, die, om haar naam van smet te vrijwaren, met haar zusters den eed aflegde, haar hart te dooden en een leven vol ontbering, zonder geluk en zonder liefde te leiden, die haar geld opofferde, om het landgoed te kunnen behouden, nadat de eenige broeder alles had verkwist.

De IJsfreule in haar hooghartige afgesletenheid tegenover den ouden heer Doetze, den man van zijn tijd, in de beste beteekenis van het woord, wien het eindelijk gelukt, de ijskorst om haar ziel te doen smelten. Hein-Henri het Zondekind, dat zoo'n verren weg moest doorloopen van den avond toen hij koud, hongerig, ziek,

[p. 286]

aan het kasteel kwam aanschellen, tot dat de freule in zijn armen stierf met de woorden: ‘Zonde-kind - weelde-kind’ op de lippen. En dan het gezin van boer Lariekamp - geen ideaal landman - er zullen betere zijn dan hij, maar ook slechtere; in elk geval hij is goed getroffen, die baas met zijn tale Canäan's op de lippen, zijn slimheid in het hart, de boer, die maar niet vooruitkomt, ondanks of misschien juist door zijn slimheid, met zijn slordige goedige vrouw, zijn in het vrije zich ontwikkelende kinderen.

Daar waar Schimmel ons het leven van het Zondekind op de boerderij vertelt, is hij misschien op zijn best. Dat samenzijn van Dina en Henri, hun ongelukkige snoeperijtjes, die bijna een tragisch verloop nemen, de voorname minachting van den boer voor alle schoolgeleerdheid en eindelijk de opvoeding of liever de ontwikkeling van Henri, door den heer Doetze, de tactvolle leiding, die van het reeds half bedorven natuurkind, het weeldekind maakten, den troost en het licht van Piete-Ko's oudere dagen, de bruidegom van Stella.

Hoe ouderwetsch-krachtig en hoe modern-frisch, moet een geest zijn als die van onzen Schimmel, om op zijn 70e jaar nog zulke typen te kunnen teekenen en ze te brengen in zulke situatiën. Het boek laat zich aangenaam en vlug lezen; men hoeft er zich niet voor in te spannen, zooals onze arme hersens het helaas! maar te veel moesten doen met zijn vroegere romans en die zijner evenknieën, 't Is werkelijk aangenamer arbeid dan een roman van een onzer jongeren te doorworstelen, want ook meermalen is die lectuur veel taaier, dan die van een vroeger geslacht. Wat vooral treft in het Zondekind is de serieuze opvatting, de strenge logica, de onverbiddelijke wet van oorzaak en gevolg.

Misschien zou de heer Schimmel nog willen, dat wij bijzondere aandacht wijdden aan Doetzes of zijn verklaring van het Heelal, om zijn theorie van ontplooiing, ontwikkeling, zielsverhuizing, maar ook zonder deze is de zielsgeschiedenis der IJsfreule en van het Zondekind goed en misschien nog beter te begrijpen en te genieten. Schimmel heeft een door en door modern boek geschreven, met al het aantrekkelijke van het ouderwetsche.

Een opmerking! De Hilda's v. Suylenburg zouden een groote grief moeten opgeven tegen de hedendaagsche wetgeving als het, zooals in 't geval der freule - werkelijk aan een vrouw geoorloofd was, voogdesse te worden van een ander dan haar eigen kind.