Noord en Zuid. Jaargang 22

[p. 287]

Smachten.

Smachten beteekende vroeger wegkwijnen, omkomen door grooten honger of dorst. (Verdam Tijdschr. XIV 14), thans beteekent het in eigenlijken zin, een zeer sterke begeerte hebben voornamelijk naar drinken.

Franck geeft in zijn Etymologisch Woordenboek i.v. smachten het volgende: ‘Van laatmnl. smacht m. sterke honger, versmachting.’ Dit nu is onjuist en berust niet op een zelfstandig onderzoek. De schrijver kan tot zijn verkeerde meening gebracht zijn, o.a. door Kiliaen, die i.v. smacht geeft esuries, fames en bij smachten esurire, famere.

Ook kan hij vertrouwd hebben op het glossarium, dat Verwijs achter zijn Gedichten van Willem van Hildegaersberch plaatste, waar we op het woord smacht lezen: znw., 125, 190; 126, 207; hooge mate van honger, vreeselijke honger, meermalen verbonden met honger.’ Deze mededeeling werd door Oudemans in zijn Bijdragen tot een mnl. woordenboek overgenomen.

Laten we even de plaatsen nagaan, die Verwijs uit Hildegaersberch opgeeft. p. 125, vs. 190.

Ten sevenden mael, diet wel versinde,
Sijn si ter salichheit ghewracht,
Die hongher lijden ofte smacht
Om der gherechticheden staet;
Want si worden noch versaet enz.

En p. 126, vs. 207.

Want die Heer die leet onrecht
Entaer toe hongher ende dorst,
Soe proeftman waer in corter vorst,
Dat sy altoes salich bliven,
Die voor die rechtichede kiven,
Entaer voer smacht off hongher doghen.

We hebben hier te doen met een gedicht, dat tot titel heeft: Van die achte salicheiden. Op het motief van de bekende zaligsprekingen uit Mattheus wil de poëet den volke een preekje vol wijze leering toebereiden. De volgorde, waarin Willem de zaligsprekingen behandelt en ook het aantal verschillen van onze Statenvertaling van den Bijbel; ik meen echter, dat ons eerste citaat

[p. 288]

overeen zal moeten komen, met wat Mattheus V, 6 heet: ‘Salich [zijn] die hongeren en dorsten [na] de gerechtigheden: want sy sullen verzadight worden.’

Reeds dit feit doet er ons zeer sterk toe overhellen, om aan te nemen, dat smacht p. 125, vs. 190 weergeeft, wat in den Bijbel wordt uitgedrukt door dorsten In deze meening worden we geheel bevestigd, wanneer we met eenige oplettendheid het tweede citaat uit Willem bekijken, Wat toch is hier in 't kort de inhoud? Christus leed honger en dorst, dus zij, die voor de gerechtigheid strijden en er smacht of honger voor lijden, moeten ook wel zalig worden. Smacht in vs. 207 staat naast dorst in vs. 203.

Hiermee is dunkt me vrij wel bewezen, dat Verwijs dwaalde, toen hij in zijn glossarium i.v. smacht neerschreef, wat er staat en het substantief smacht in het mnl. wel degelijk voorkwam in de beteekenis van dorst, een beteekenis, die nu in het woord smachten overheerschend is geworden. De gedichten van Willem van Hildegaersberch behooren tot de laatste helft der veertiende eeuw, Willems leeftijd valt tusschen de jaren 1350 en 1408. Dus in hem hebben we nog altijd met laatmnl. te doen. Maar we kunnen aantoonen, dat smacht reeds veel vroeger in verband kon gebracht worden met het begrip dorst.

Waarschijnlijk omstreeks 1300 vertaalde Hein van Aken den roman ‘Die Rose.’ Daarin nu vinden we vs. 1369:

Want van dorste hadde hi smacht,
Also alsi van der jacht
Verwarmt was ende moede een deel.

P.