Noord en Zuid. Jaargang 22

[p. 253]

Synoniemen.
(Vervolg van bladz. 163).

25. Beschaven en ontwikkelen.

Deze twee werkingen zijn beide uitingen van het streven naar volmaking.

Volgens de etymologische beteekenis is ontwikkelen: de wikkels losmaken¹⁾, bij uitbreiding beteekent het den groei, de toeneming bevorderen òf groeien, toenemen, al naar men het werkw. in passieven of actieven zin bezigt. Als synoniem van beschaven hecht men er deze beteekenis aan: het verstand, het gemoed tot verderen wasdom doen komen. Beschaven in letterlijken zin is glad schaven, in fig. zin zooals het tegenwoordig bijna²⁾ alleen gebruikt wordt, verbeteren, verfijnen. Een beschaafd mensch is iemand, die in 't bezit is van goede vormen en van eene behoorlijke hoeveelheid kennis. Meer dan beschaving ziet ontwikkeling op de uitbreiding van degelijke kennis.

Voorbeelden: Uw dochtertje is nog te jong en te weinig ontwikkeld, om op eene kostschool te kunnen profiteeren. (Bosb. Touss Langs een Omweg I, 79). Hoe had Regina de diepte en de beteekenis kunnen peilen van een zielkundig raadsel, dat anderen, meer ontwikkeld dan zij, zonder nadenken met een hol klinkend machtwoord meenen te kunnen oplossen? (Cornelie Huygens, Regina 258). Ik ontving het heden morgen van een mijner kennissen uit Den Haag - een begaafde ontwikkelde vrouw, met wie ik wel eens over dat onderwerp gesproken had. (Id. id. 238).

Vooreerst toch was zijn uiterlijk meer dan gewoon innemend, zijne manieren beschaafd, zijne gesprekken onderhoudend (C. en A. H 24). Ondanks zijn hooggestemd ideaal van het bovennatuurlijke, heeft 't Christendom de natuur daartoe niet opgevoerd, maar aan het natuurlijke onrecht doen lijden en beschaving tot de ‘ijdelheden’ des Predikers gerekend. (Vosm. Vogels II, 22).

1) Ont heeft hier dezelfde beteekenis als in ontbinden.

2) Beschaven = glad schaven, glad maken komt o.a. voor in Vosm. Vogels I, pag. 116: Nu eens denk ik aan mijn toekomstig vak en werk onderwijl aan het beschaven van mijn nagels.

[p. 254]

26. Gloed en gloor.

De beteekenis, waarin gloed met gloor overeenstemt, is deze: afschijnsel van iets, dat brandt of dat we ons als brandende voorstellen.

Gloed gebruikende denken we niet alleen aan het schijnsel, maar ook aan de hitte van een fel brandend vuur, terwijl bij gloor 't bij denkbeeld van warmte achterwege blijft. Men vergelijke eens met elkander zonnegloed en zonnegloor.

Voorbeelden: Hij kan het blonde haar van zijn helden vergelijken met golvende korenaren, badende in zonnegloed, of wel met een gouden wolkensluier. (C. Huygens, Regina 87). Bij oogenblikken brak een zonnestraal door, welks innerlijke kracht en gloed, niet alleen de nevelen in eigen gemoed deed optrekken, maar zelfs het doodsche, sombere wintertafereel warme, liefelijke tinten verleende (Id. id. 205). Een neervallend houtblok in den haard deed het vuur hoog opvlammen; een warme, heldere gloed verlichtte het vertrek (Id. id. 224).

Al bleeker ging de roode gloor der ringen van den rijm te loor. Straks vonk'lende om de palen (Potg. De eerste Duizend vs. 4). De laatste gloor van 't West verbleekt (Bogaers I 96). Geen Noorderlicht aan heldre poolstreekhemelen Zoo rijk in gloor, zoo arm als gij in gloed (Beets I, 191).

27. Onbekend en onkundig.

Deze beide woorden als syn. gebezigd, beteekenen niet kennende.

Onbekend is ons datgene, wat wij niet kennen, waarmede wij door waarneming noch door ervaring vertrouwd zijn. Onkundig is onwetend, hetzij in een bepaald vak, hetzij in het algemeen.

Voorbeelden: En hij was te waar te veinzen, wat hem onbekend was, en hij cizeleerde zijn vorm, verliefd op mooie woorden (Couperus, Metamorf, 31). Trots was der eenvoudige vrouw ten eenenmale onbekend (C.H.-Regina 17) ‘De hoogere genietingen des geestes zijn denzulken onbekend (Id. id. 230).

Wie zou ons zelfs maar voor kinderjuffrouw willen hebben, of tot gezelschap, zoo verregaande onkundig als wij zijn (Id. id. 49).

Maar ik spreek niet in haar naam, daar ik haar nog onkundig heb gelaten van 't geen mij bekend is geworden. (Delftsche Wonderdokter II, 115).

28. Verwijderd en afgelegen.

De grondbeteekenis van deze woorden is: afgescheiden van het

[p. 255]

gewone, drukke menschenleven. Afgelegen en verwijderd wijzen beide erop, dat iets op zeer grooten afstand ligt. Wat verwijderd ligt, is niet dan met opoffering van veel tijd te bereiken. 't Bereiken van een afgelegen dorp kost veel tijd niet alleen, maar ook veel moeite.

Voorbeelden: De naburige landgoederen liggen te ver van het onze verwijderd, dan dat het verkeer ooit recht levendig zou kunnen worden (L.H. Regina 67).

Nu vooral, na hare afwezigheid, vond zij zich als het ware een oude vrouw tegenover het eenvoudige kind, dat op haar afgelegen dorpje haar eigen idylle in proza droomde, (Id. id. 47) Wat haar toch kon bewogen hebben, midden in den winter het Zuiden vaarwel te zeggen, om zich te komen begraven op een vrij afgelegen landgoed (Id. id. 249).

29. Spaarzaamheid, zuinigheid en karigheid.

Alle drie zijn eigenschappen van iemand, die onnoodige uitgaven vermijdt, die zoo weinig mogelijk geld besteedt.

Spaarzaamheid wijst op het voorzichtig omgaan met geld, opdat men iets zal kunnen overleggen. Zuinigheid doet ook weinig geld uitgeven, meestal omdat men niet meer heeft, maar ook wel, omdat men het niet noodig vindt voor dit of dat meer geld te besteden. Karig is hij, die slechts eene kleinigheid van zijne schatten kan afstaan.

Voorbeelden: Waarbij, ter opheldering, inzonderheid den huisvaders op het hart werd gebonden de spaarzaamheid te betrachten, verkwisting te mijden en zomerdag iets op te leggen (C. en A H. 265). De koek.... dien Gerretje met huismoederlijke spaarzaamheid voorloopig op den schoorsteenrand te pronk gezet had. (Id. 254). Zijne fontein, die uit zuinigheid nu alleen water spuit bij feestelijke gelegenheden (Vosm. Vogels II, 53). Zoo gij u ergens over te beklagen hebt, niet daarover, dat de heer Van Polanen geen slag heeft menschen te ontvangen, of dat zijn tafel karig voorzien is. (C. en A.H. 421).

30. Befaamd, beroemd, vermaard, berucht.

Al deze woorden beteekenen algemeen bekend.

Vermaard¹⁾ is hij, die nagenoeg overal bekend is; hij, van wien een groote roep uitgaat. Vermaard is meer dan befaamd en het wordt steeds in gunstigen zin gebruikt evenals beroemd. Hij,

1) Vermaard van mare = tijding volgens Verc. Etym. Wdb. afgeleid van 't adj. maar = blinkend, zuiver, beroemd.

[p. 256]

die beroemd is, geniet de hoogste onderscheiding voor zijne daden of goede eigenschappen. Befaamd is een grooten roep, veel naam hebbende, hetzij ten kwade, hetzij ten goede. Dat befaamd zoowel in ongunstigen als in gunstigen zin gebezigd kan worden, blijkt uit de samenstellingen en uitdrukkingen: slechtbefaamd, welbefaamd, te goeder naam en faam, te slechter naam en faam bekend staan. Berucht beteekent wegens wangedrag of euveldaden algemeen bekend zijn.

Voorbeelden: Inderdaad, de dochter van Egmond had het zich ten plicht gesteld, bij deze gelegenheid getrouw te blijven aan de traditie harer familie, in Spanje als in Vlaanderen, in Duitschland als in Holland om haar prachtliefde vermaard (Wonderdokter I, 50). Een der velen (schilders), die karakteristiek en echt nationaal kunstgenre, hunne vermaarde regenten vereeuwigd hebben (Vosm. Vogels 1, 45).

Een Theoloog; befaamd aan Karels School te Praag. voor een paar eeuwen (Staring, Jaromir vs. 2). Wij zijn heel Friesland door befaamd En worden de Dietsche knechten genaamd (Wonderdokter I, 189). De herberg van gele Fij, wij behoeven het nauwelijks te zeggen, was een slecht befaamde (Id. 292). En liet hij doorschemeren, dat hij persoonlijk bekend was met verschillende beroemde en geleerde mannen (Langs een Omweg II, 77). Jean Huarte, beroemd medicus in de 16e eeuw en schrijver van het Onderzoek over de vatbaarheden van den menschelijken geest, heeft de ontdekking gedaan..... (Vosm. Vogels I, 81).

Met Rousseau kwam er nieuws. In zijne beruchte discours sur les sciences et les arts kwam hij tegen de traditioneele geleerdheid, de onnatuurlijke kunst op (Id. II 125).

Amsterdam.

v.d. Mate.

(Wordt vervolgd).