Noord en Zuid. Jaargang 21

[p. 174]

De verdeeling der bijvoeglijke zinnen.

Men moet het voorzeker als een daad van welwillendheid prijzen, dat de Bredasche taalexaminator zijn vraag: wat is u bekend van de bijvoeglijke zinnen? toelicht met een opsomming der punten, die ter sprake kunnen gebracht worden (Zie N. en Z. blz. 546). Alleen men had ook mogen wenschen, dat daarbij 't kaf van 't koren ware gescheiden en dat punten als wijze van verbinding met den hoofdzin, e.a. weggelaten waren. Of ziet hij soms, evenals de Arnhemsche examinator van 't onderwijzers-examen, die daar, een paar jaren geleden, een afzonderlijke schriftelijke opgave van maakte, in 't bezit van dit waardeloos en gedeeltelijk niet te begrijpen geheugenwerk nog eenig heil? Bovendien waarom de bijna verouderde termen: beperkende en uitbreidende bijvoegl. zinnen opgenomen, waarvan zoo licht een adspirant, die zich bij deze hem onbekende termen door middel van woordontleding wil redden, de dupe wordt. Want daartoe deugen deze termen niet: Als beperking wil zeggen ‘verenging van 't begrip’ dan moet uitbreiding beduiden ‘verruiming van 't begrip’; anders hebben deze termen, zoo naast elkander in een verdeeling staande, voor hem geen zin. Of wel: hecht men aan uitbreiding de beteekenis van ‘toevoeging van de eene of andere bijzonderheid aan de voorstelling door het antecedent gewekt’, dan mag men dit karakter ook niet ontzeggen aan de beperkende bijvoegl. zinnen, want die voegen toch ook aan die voorstelling eene bijzonderheid toe.

Spraakleerstudie, vooral wanneer zij de zinsontleding betreft, moet dienstbaar gemaakt worden aan het verstaan, aan het doordringen tot den zin van het gelezene. Daarom komt mij een verdeeling der bijvoegl. zinnen gewenscht voor, waarbij steeds gevraagd wordt: met welke bedoeling is er hier de bijzin aan toegevoegd? Waartoe dient hij?

Zulk een verdeeling ga ik hier even toelichten. Gemakshalve zal ik maar de voorbeelden uit een Spraakleer, die van Jacobs en Koenen, overnemen.

Ik verdeel de bijvoegl. zinnen in:

a. determinatieve bnv. zinnen, welke dienen om nader te zeggen, welke zelfstandigheid bedoeld wordt, m.a.w. om een zelfstandigheid van andere derzelfde soort te onderscheiden: Geef mij het

[p. 175]

boek dat zoo fraai is. Leen mij den atlas welken uw broer gebruikt heeft. De bijvoeglijke zin geeft antwoord op de vraag: Welk boek? Welke atlas? Door middel van een kenmerk helpt hij determineeren, evenals een plantkundige door middel van de kenmerken eener plant deze determineert.

b. Explicatieve bijv. zinnen, welke de gedachte, in den hoofdzin uitgedrukt, expliqueeren of verklaren: Vertrouw op God, die zoo goed is. (Waarom vertrouwen? Omdat die zoo goed is.) Ik ben bang voor dien leeuw, die er zoo woest uitziet. (Waarom ben ik bang?).

Vooral op deze bijzinnen moet de aandacht gevestigd worden: Het leidt tot een goed begrijpen van, een doordringen tot de bedoeling van den schrijver.

c. Qualificatieve bijv. zinnen, welke niets anders doen, dan een bijzonderheid meedeelen, waardoor de voorstelling aan helderheid wint. Zij doen dus al heel weinig dienst; liet de spreker of schrijver ze weg, het verstaan van den samengestelden zin zou er al heel weinig bij lijden: De korenakkers, die ons het voedend graan schenken, eischen veel zorg van den landbouwer. Amerika, dat in 1492 ontdekt werd, is een belangrijk werelddeel,

d. Onechte bijv. zinnen: Hij verkwistte zijn geld, hetgeen zijn vader zeer bedroefde.

Deze bijzinnen doen niet den dienst van een lid van den hoofdzin; zij hadden er even goed als hoofdzin los naast kunnen staan, zij hebben den inhoud van den hoofdzin tot antecedent.

Deze zelfde verdeeling kan men ook toepassen op de beknopte bijvoegl. zinnen:

a.	Determinatief: Wij wachten het bevel, wat te doen. Wij verkiezen visch, gebakken in boter, boven visch, gebakken in olie.
b.	Explicatief: God, goed en almachtig, zal u helpen.
c.	Qualificatief: Denk aan uw kostlijk zondagsgoed, bedorven door dien moddervloed. Wij zagen de vischjes, spartlend in den plas.

Alleen de onechte (d) ontbreken dan.

Bovendien past deze verdeeling ook bij de bijvoegl. naamwoorden, als blijkt uit:

a. Geef mij het dikke boek. Determinatief.

De ervaren staatsman doorzag de list (omdat hij ervaren was). Explicatief.

c. De dappere Tromp zeilde uit. Qualificatief.

[p. 176]

De onechte ontbreken weder. Ook ligt het voor de hand, dat een eigenschaps-adjectief zoowel tot de eerste, als tot de tweede of derde soort kan behooren, terwijl de betrekkingsadjectieven, voor zoover ik kan nagaan, alle onder groep a of groep b ressorteeren. Dat de qualificatief gebezigde adjectieven vooral dienen om aan den stijl iets gevulds te geven, om het beeldend karakter te verhoogen, eischt geen toelichting. Men sla anders slechts even Haafner of een Duitsch geschiedschrijver op.

Het zou weinig moeite kosten ook de bijstellingen op dezelfde wijze te onderscheiden, b.v.

a. Ik spreek van De Ruyter, den grooten admiraal, en niet van De Ruyter, den held van Loevestein. Determinatief.

b. De Ruyter, de edele admiraal, leeft nog in onze herinnering Explicatief.

c. De Ruyter, de grijze zeeheld, sneuvelde in een slag bij de Etna. Qualificatief.

Deze verdeeling gaat dus door voor de bijv. zinnen, de beknopte bijv. zinnen, de bijvoegl. naamw. en de bijstellingen. Zij heeft dus de verdienste, dat zij leert gelijksoortige elementen in den zin uit hetzelfde oogpunt te beschouwen, iets wat is overeenkomstig de eischen, door de wetenschap gesteld. Dat zij tevens leidt tot het goed begrijpen van den zin, is boven reeds gezegd. Deze verdeeling verdient derhalve wel aanbeveling.

S.

Van het Middelnederlandsch Woordenboek van prof. Verdam verschenen van het vierde deel afl. 12-15, loopende van marct tot morsel. Duidelijk zien we hier alweder hoe overtalrijk het aantal woorden is, dat aan onze taal ontviel, die verloren gingen, eensdeels doordat de toestanden veranderden en de woorden onnoodig werden, anderdeels omdat de haast om iets te zeggen en de traagheid om iets te bedenken, geheele woordreeksen samenvatte, waardoor de fijne onderscheiding en de nauwlettende teekening verloren ging. Hoe dit mogelijk was bij woorden als meisniede (hgd. gesinde), allerlei samenst. met mis: misvergen miswerken, ook: moescoppen, mooyaert, morlen e.a., is inderdaad onverklaarbaar. De arbeid van den Leidschen hoogleeraar blijft onze bewondering in toenemende mate wekken, men zie artt. als: meer, meest, merke, met, misse, minne, moede, moeten, mogen, e.a.