Noord en Zuid. Jaargang 21

[p. 1]

De Zutphensche stellingen.

Het verslag van hetgeen door mij op de Vergadering der onderwijzers aan de Rijks-Normaallessen van Gelderland te Zutphen, is beweerd, is zoo onvolledig, dat ik er prijs op stel de stellingen, waarin ik mijne lezing resumeerde, in haar geheel te publiceeren. Het behandelde onderwerp had tot opschrift:

Spreek- en Schrijftaal.

De stellingen luiden:

I. Het onderscheid tusschen spreektaal en schrijftaal vindt men overal. Het Javaansch bezit voor elk denkbeeld, voor elke zaak twee vormen, een in de hooge taal en een in de lage. De taal van het Grieksche treurspel verschilt veel van die van het blijspel, dat meer de spreektaal volgt. ‘Wij moeten’ zegt Klaus Groth over het Duitsch, ‘wij moeten onze algemeene moedertaal met heel veel moeite leeren; zij is eene moeilijke taal ook voor den inwoner, eene taal, waarbij men licht uitglijdt en struikelt’. ‘Nergens is eene absolute overeenstemming van schrijftaal en spreektaal’.

II. Het ligt in den aard der zaak, dat men onderscheid krijgt tusschen schrijftaal en spreektaal. Dit is even natuurlijk als dat wij, wanneer wij het reine en verhevene verheerlijken, een reinen en verhevenen stijl aannemen.

III. De volksspreektaal is evenmin als het dialect in staat, onze hoogste en verhevenste gedachten weer te geven.

IV, Overal zijn de vormen der schrijftaal meer bepaald en minder onderhevig aan verandering dan die der volksspreektaal.

V. Eerst door de schrijftaal wordt de vorm onafhankelijk van het sprekende individu, kan hij onveranderd ook aan de volgende geslachten overgeleverd worden.

VI. Bij een volk, dat leest, heeft de schrijftaal dezelfde rechten als de spreektaal en tot hen, die medespreken, behooren ook de reeds gestorvenen. Het is een feit, niet tegen te spreken, dat thans het woord niet meer in den mond van het volk alleen, maar ook op het papier, door het gebruik der schrijvers, zijn stempel krijgt.

VII. Elke groote natie vindt slechts in de Letterkunde en in het geschreven woord hare taalkundige eenheid en waar de taal

[p. 2]

zulk een belangrijk verkeersmiddel uitmaakt, wordt het tegelijk voor ieder, die er toe in staat is, een plicht jegens de gemeenschap, tot die eenheid en bestendigheid mede te werken.

VIII. De schrijftaal als eenheidstaal is het laatste doel der taalkundige ontwikkeling.

IX. Daar het voornaamste doel der taal mededeeling is, zoo bestaat in de mogelijkheid der mededeeling de eenheid der taal.

X. Eene geschreven Literatuur, de gewoonte om schriftelijk zijne gedachten op te teekenen en om te lezen, dragen er toe bij, om de taal in stand te houden, en waar deze invloeden zoo sterk geworden zijn als bij onze tegenwoordige beschaafde volken, daar beheerschen zij inderdaad de geschiedenis der taal.

XI. Van het standpunt der taalwetenschap uit bestaan er geen dialecten, in zoover men hiermede bedoelt, dat sommige gewestelijke talen tegenover andere minder recht van spreken hebben; maar ook hier gaat, zooals in de geschiedenis, macht boven recht en daarom maken die volksstammen, in wier dialect eene belangrijke Literatuur ontstaan is, aanspraak op een hoogeren rang en deze aanspraak wordt dan ook, daar de Literatuur den invloed der taal naar buiten vergroot en aan de taal zelf meer vastheid, waardigheid en roem geeft, langzamerhand door een ieder erkend.

XII. Bij eene rijke Literatuur ontstaat van zelf de behoefte aan grammaticale scheiding en schifting en aan vaststelling der taalvormen. Taalvormen, die het niet zoover brengen, dat zij algemeen erkend worden, noemen wij fouten, ook in de schrijftaal, want bij beschaafde volken beslist de beschaafde en niet het volk.

XIII. Ten opzichte van het taalonderwijs is waar, wat Den Hertog zegt:

a. dat de schrijftaal veel meer gemeenschappelijks heeft dan de spreektaal.

b. dat de waarneming van de spreektaal gewoonlijk niet meer is dan waarneming van ongewaarborgde herinneringen van gesproken taal;

c. dat de leidende regels, die door waarneming van de schrijftaal zijn gevonden, meestal willig gevolgd worden.

Doetinchem, 9 Oct. 1897.

J.J. Moolhuizen.