Noord en Zuid. Jaargang 19

[p. 354]

‘Vlack tot schroomen.’

In het vijfde bedrijf, derde tooneel, van Hoofts Geeraerdt van Velzen komen de volgende regels voor:

ghelijck aen 't eyndt der kindtsche jaren,

Een eedle maechdt die in haers jeuchdes bloeyen treedt:
't Gesicht ontfonckt; en 't rypen van 't vernuft ontcleedt
Het vlytighe ghelaet van slechtheyt vlack tot schroomen.
De stal des lichaems, hals en heup begint te vroomen.

Bij vlack tot schroomen teekent P. Leendertz Wzn. (II. 266) aan: schroomvallig.

Bilderdijk zegt (III. 84): Vlak, d.i. open. Tot is voor. Kinderlijke eenvoudigheid brengt vreesachtigheid meê. Schroomen, d.i. bevreesdheid.

Ik kan mij niet herinneren, de uitdrukking vlack tot schroomen, die volgens Leendertz schroomvallig zou moeten beteekenen, meer te hebben aangetroffen. Kiliaan geeft van vlak geene andere beteekenissen op, dan: planus, aequus, aequalis, diductus, dilatatus, explicatus. In de bijdrage tot een Middel- en Oudnederlandsch Woordenboek, door A.C. Oudemans Sr., vind ik alleen: Vlac = effen (Rijmbijbel vs. 4854). Dat noch in het Uitlegkundig Woordenboek op de werken van P. Kzn. Hooft, uitgegeven door de tweede klasse van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, noch in het Taalkundig Woordenboek op dezelfde werken van Oudemans, hetwelk tot aanvulling en verbetering van het Uitlegkundig Woordenboek strekt, het bij voegelijk naamwoord vlak wordt opgegeven, versterkt m.i. het vermoeden niet, dat de dichterlijke drossaart dit woord in zulk eene gansch bijzondere en ongewone beteekenis gebezigd zou hebben.

Mag ik met alle bescheidenheid hier de gissing opperen, dat ‘vlack tot schroomen’ niet bij elkander behoort, maar dat vlack behoort bij slechtheyt, en tot schroomen evenals van slechtheyt vlack afhangt van ontcleedt?

Hoe is de zin dan? Mij dunkt aldus: Het rijpen van het verstand ontkleedt het vlijtige gelaat (Bilderdijk vertolkt dit door: ‘het wakkere levendige gelaat,’ maar gelaat zal hier wel het uiterlijk voorkomen beteekenen) van ‘vlacke slechtheid’ tot beschroomdheid, tot maagdelijken schroom.

[p. 355]

Ik erken: die zin heeft iets vreemds en behoeft eenige verduidelijking. Immers ontkleeden van het een tot het ander klinkt wel wat zonderling. In proza zou vermoedelijk geschreven zijn: bij het rijpen van het vernuft ontkleedt het vlijtige gelaat zich van kinderlijke eenvoudigheid of argeloosheid - want dit moet de beteekenis zijn van vlakke slechtheid, waarbij men er op lette, dat vlak en slecht nagenoeg hetzelfde beteekenen en het adjectivum dus strekt tot versterking van 't begrip door het substantivum uitgedrukt - tot maagdelijken schroom; m.a.w. ontwikkelt zich het kind tot vrouw. Bij ontkleeden heeft men dan niet zoozeer te denken aan iemand, die van kleederen verwisselt, die zich verkleedt, als wel aan iemand, die zijne bovenkleederen aflegt en zich vertoont in 't gewaad, dat hij daaronder draagt, zooals de bedelaar bijv. in 't sprookje, die zijne lompen uitwerpt en een prins blijkt te zijn (in de werkelijkheid geven bedelaars zich liever voor prinsen uit dan prinsen voor bedelaars), of een paardrijder, die zich achtereenvolgens laat zien als een boer, een soldaat enz., door zich telkens van eenige kleedingstukken te ontdoen, gelijk wel eens op kermissen te zien is geweest.

Zijn er tegen deze verklaring bedenkingen te opperen - wat ik niet durf ontkennen - het bezwaar tegen de opvatting, volgens welke vlack tot schroomen eene andere uitdrukking zijn zou voor schroomvallig, komt mij toch nog grooter voor.

Ook is het m.i. veeleer de bedoeling des dichters geweest, te zeggen, dat de kinderlijke eenvoudigheid plaats maakt voor maagdelijken schroom, dan dat de schroomvalligheid een eigenschap is van die zelfde eenvoudigheid. Een kind toch, dat niet al te jong meer is, is niet beschroomd of bevreesd; die beschroomdheid ontstaat, naar ik meen, als de kinderjaren een einde nemen, terwijl volgens de meening der voorstanders van de door mij gewraakte opvatting die beschroomdheid juist met het eindigen der kinderjaren zou verdwijnen.

Mr. C. Bake.