Noord en Zuid. Jaargang 19

[p. 74]

Gids.

In de Gids voor November deelt dr. A. Kluyver op verzoek der Redactie mede, wat door hem in eene vergadering der Koninklijke Academie van Wetenschappen is betoogd omtrent de afleiding van het woord gids.

De schr. begint met de verklaring, dat gids niets te maken heeft met het Fransche woord guide, gelijk velen gelooven. In de middeleeuwen bestond het woord gids nog niet en de vormen, waaronder het woord gids in de 17de eeuw voorkomt, doen onderstellen, dat de ds ontstaan is uit een medeklinker, als waarmede het Engelsche woord gipsy begint en dien men in het Fransch ongeveer door dj kan voorstellen. In dat geval staat het woord blijkbaar in geenerlei betrekking tot fr. guide. De oorspronkelijke beteekenis van het woord was in de 17e eeuw onbetrouwbare wegwijzer, spion, later heeft de gelijkenis van gids en guide de beteekenis van het laatste op het eerste doen overgaan.

De vraag was nu, waar is een woord te vinden, dat met g begint en dat een klank als dj aan het einde heeft en de beteekenis heeft van spion, handlanger van roovers. Een dergelijk woord komt voor in de taal der Zigeuners, die sinds de eerste helft der 15de eeuw hier bij herhaling hebben rondgezworven. Zij noemden zichzelven rom of kalo en wie niet tot hun volk behoorde heette gadjo (uitspraak als in het Fransch), vrouwelijk gadji, een gewone boeventerm voor kameraad; dit gadji, vrouwelijke kameraad van een vagebond, kon natuurlijk niet anders beteekenen dan slet, het werd in verschillende talen opgenomen, o.a. als Ned. gedse en eng. gixie. Met het mannelijke gadjo ging het eveneens, het kreeg allerlei (ongunstige) beteekenissen en vervormde zich tot gids, gelijk het vrouwelijke gadji zich vervormde tot gedse.

De schr. ontveinst zich niet, dat het bewijsmateriaal in deze veel omvangrijker had moeten zijn, wanneer met dit betoog allen over-

[p. 75]

tuigd zouden wezen, maar wat tot dusver door hem werd bijeengebracht en waarvan slechts een gedeelte in de Gids werd gebruikt, heeft hem en vele geleerden met hem, de overtuiging geschonken, dat het betoog alleszins betrouwbaar is.

Den vrienden van ‘de Gids’ heeft stellig deze mededeeling van dr. Kluyver innig leed gedaan, immers als ‘de Gids’ aan haar naam beantwoordde, moest dit een valsche leidsman, een zeer verdacht personage zijn en alleen in fatsoenlijk gezelschap geduld worden, door een Franschen glimp, die er een schijn van fatsoen aan gaf.

Dr. S.J. Warren komt in het December-no. hun ‘leed eenigszins verzachten.’ De geleerde Sanskritist verklaart n.l. dat gadji geen echt zigeunerwoord is. ‘Terwijl rom = skrit rāma en kālo (zwart) = skrit kālo, echt Indisch-Zigeunersche woorden zijn, den ganschen stam eigen, is gadji een vreemd woord, door de Zigeuners overgenomen. Het is hong. gazda = ‘huisheer, eigenaar, waard, boer, meester, baas’, dat beteekent het bij de Zigeuners nog, het beteekent ook ‘huisvader’.

Dr. Warren komt tot het besluit 1o. dat het onwaarschijnlijk is, dat gadjo Nederlandsch werd, tenzij bewezen worde, dat dit door Zigeuners in Hongarije overgenomen woord een algemeen Zigeunerwoord is geworden; 2o. dat er nog geen voldoende zekerheid bestaat aan te nemen, dat de oorspronkelijk goede beteekenis van het woord in eene slechte is overgegaan.

d. B.