Noord en Zuid. Jaargang 18

[p. 255]

De oude handschriften en eerste uitgaven in de openbare boekerijen te New-York.¹⁾

Het is merkwaardig, te zien, hoe de mijlpalen van de Europeesche beschaving en trapsgewijze ontwikkeling langzamerhand den oceaan oversteken, en terechtkomen in een land, met welks wordingsgeschiedenis zij weinig te maken hebben. De beroemde bibliotheken van Europa, met zorg en moeite door boekenliefhebbers verzameld, worden gewoonlijk na den dood der verzamelaars door de erfgenamen verkocht en dus versnipperd. En wie gaat dan met het leeuwendeel strijken, wie koopt de mooiste, de zeldzaamste exemplaren? ‘Uncle Sam’ natuurlijk. Vele rijke Amerikanen reizen alle groote boekverkoopingen af om te zien, of er iets van hun gading bij is, en op die manier zijn reeds vele zeldzame boekwerken, vele unica naar Amerika overgebracht en voor Europa verloren geraakt.

Niet, dat zij daar niet van veel grooter nut zijn dan hier. Wat voor goed doet een boek, dat jarenlang in een particuliere bibliotheek ligt te vergaan onder het stof, om na den dood van den eigenaar publiek geveild te worden en te verhuizen naar een andere bibliotheek, waar het in denzelfden staat van vergetelheid voortbestaat? De Amerikaan, die een mooie boekerij heeft, zet zijn licht niet onder de korenmaat; al heeft gedurende zijn leven het groote publiek geen toegang tot zijn bibliotheek, hij stelt zijn erfgenamen niet in staat, na zijn dood het werk van een menschenleven ongedaan te maken en te verspreiden naar de vier windstreken, wat hij verzameld heeft.

1) Hoewel niet tot het gebied der Nederlandsche taal- en letterkunde behoorende, heeft dit stuk zijn nut voor velen onzer lezers, dewijl zij er uit kunnen zien, hoeveel zorg en moeite en langdurig nasporen noodig is, om een bibliotheek van bijzondere beteekenis bijeen te brengen. Een gewone boekverzameling vordert alleen het schrijven van bestellingen aan boekhandelaren.

[p. 256]

Hij zorgt, dat, als hij er zelf niet meer is, anderen wat hebben aan het werk, waaraan hij zijn tijd en krachten heeft besteed en vermaakt zijn boekenschat aan de stad zijner inwoning, benevens een voldoende som om een passend gebouw te stichten. Dat hebben John Jacob Astor, James Lenox en Peter Cooper voor New-York gedaan, en beiden leven voort in dankbare herinnering in de harten hunner stadgenooten. Hoewel de Astor Library de meest bekende en uitgebreidste is, is de collectie van zeldzame werken en kostbare unica van de Lenox Library verreweg de mooiste en volledigste.

Deze bibliotheek werd door James Lenox aan de stad New-York nagelaten, in 1870 als zedelijk lichaam erkend en in 1877 voor het publiek geopend. De erflater had het gebouw reeds eenigen tijd vóór zijn dood doen zetten voor zijn prachtige verzameling boeken en schilderijen. Het beslaat het geheele blok van 5th. Avenue tusschen 70e en 71e Str. en ontsiert met zijn plompe, vierkante vormen de heele buurt. De eerste onaangename indruk wordt echter spoedig weggenomen door het contrast, dat het inwendige met het uitwendige vertoont. De mooie vestibule en hooge koele zalen zijn uitstekend voor het doel geschikt. Rechts is een zaal tot leeszaal ingericht, in die aan den linkerkant zijn de oude bijbels en eerste uitgaven der klassieken, de fraaie manuscripten en curiositeiten te zien, die James Lenox op zijn reizen verzameld heeft. Hier kunnen wij voet voor voet het streven en werken der eerste boekdrukkers, de verspreiders der wetenschap, volgen. De Mazarine bijbel is het eerste gedrukte boek, dat in zijn geheel tot ons gekomen is, het resultaat van Gutenberg's onvermoeide pogingen om zijn vinding van het drukken met beweegbare typen tot den grootst mogelijken trap van volmaaktheid te brengen. In 1450 zette Gutenberg te zamen met Faust te Maintz een drukkerij op, om zijn uitvinding in praktijk te brengen, en daar hij zich in 1455 weer terugtrok, moet de Mazarinebijbel, die uit de drukkerij van Gutenberg en Faust afkomstig is, tusschen 1450 en 1455 voltooid zijn.

Na 1455 zette Faust de zaken voort met Schöffer, aan wien de uitvinding van ponsen en matrijzen wordt toegeschreven. Onder de hier aanwezige werken is nog uit hunne drukkerij de Latijnsche bijbel van 1462, de eerste bijbel en het 6e boek, dat voorzien van datum en naam van drukker het licht zag. Aan Gutenberg wordt nog toegeschreven het Catholicon van Johannes Balbus de Janua, het 5e van een datum voorziene boek (1460.) Van den eersten Duitschen

[p. 257]

bijbel, in 1466 door Eggesteyn te Straatsburg gedrukt, is ook een zeer fraai exemplaar aanwezig. De enluminaties zijn in dof goud, bloem-ornament tusschen de kolommen oploopend en zich daarboven overtakkend. Dan volgt in datum Augustijn's De Civitate Dei, Editio Princeps. Het is afkomstig uit de drukkerij van Sweynhagn en Pannartz in het klooster Subiaco en het derde boek, dat in Italië gedrukt werd (1467). Het behoorde eens aan den Earl of Spencer.

Ongeveer twintig jaar na het verschijnen van het eerste boek in Duitschland, werd de boekdrukkunst van het vaste land naar Engeland overgebracht door William Caxton. Van de 65 werken, door hem tusschen 1471 en 1491 gedrukt, vinden wij hier twee bladen van zijn vertaling van Recuyell des Histoires de Troye van Raoul le Fève (1474); The Game and the Play of the Chesse, dat hij in 1474 vertaalde en waarschijnlijk in 1475 te Brugge drukte; The History of Jason; Ranulph Higden's Polychronieon in John. Trevisa's vertaling (1482), een verzameling van oude kronieken, waaraan de drukker zelve nog toevoegde ‘suche storyes as I coulde finde; tot 1469 The Book called Caton in 1484 en in hetzelfde jaar The Golden Legend, waarin verschillende deelen van den bijbel voor het eerst in 't Engelsch vertaald voorkomen, en G. de la Tour Landry's The Knyght of the Toure; een exemplaar van de 4e uitgave van The Mirror of the World (1490). Toen William Caxton in 1491 stierf, liet hij waardige navolgers achter. Onder hen zijn de meest bekende Richard Pynson en Wynkyn de Worde. Pynson, de eerste King's Printer, is hier vertegenwoordigd door een exemplaar van zijn geïllustreerde uitgave van Chaucer's Canterbury Tales, het eerste boek, dat hij in zijn eigen drukkerij ter uitgave gereed maakte (1493); van Wynkyn de Worde vinden wij Fisher's Seven Penitential Psalms, dat in 1509 te Londen verscheen. De psalmen zijn van zeer naïve illustraties voorzien, zooals de meeste werken uit dien tijd.

Tegen het einde der 15e eeuw was de boekdrukkunst in alle beschaafde landen van Europa doorgedrongen. Te Parijs werd de eerste Latijnsche bijbel in 1476 gedrukt bij Martin Krantz en Friburger, van welke uitgave een exemplaar door den heer Lexon bemachtigd werd, alsook van het veel zeldzamer werk L'histoire de la Bataille Judaïque van Josephus, in 1492 bij Anthoyne - Vérard te Parijs uitgegeven en waarvan slechts twee exemplaren over zijn, het eene in de Lenox Library, het andere in de Bibliothèque Nationale te Parijs. Het is op perkament gedrukt en bevat 143 zeer goed uitgevoerde miniaturen.

[p. 258]

Tegen het einde der 15e en het begin der 16e eeuw was in de groote drukkerijen het drukken van bijbels hoofdzaak, vooral toen Luther zijn machtige stem had laten weerklinken en van alle kanten volgelingen tot zich trok. Van den Latijnschen bijbel in 1477 door Antonius Koburger te Neurenberg gedrukt, is hier een zeldzaam exemplaar, voorzien van emendatiën en interlineatiën in het handschrift van Philip Melanchton Van de bijbelvertalingen in de 16e eeuw zijn hier mede aanwezig Luther's Nieuwe Testament (1522) en Oude Testament (Wittenberg, 1529), Novum Testamentum Germanium (Augsburg, 1524), Syndale's Pentateuch; gedrukt door Hans Luft te Malborow in Hessen den 17en Januari 1530 (geillustreerd), Tyndale's New Testament (2e uitgave), in 1534 te Antwerpen gedrukt en afkomstig uit de Harleian Collection, een Italiaansche bijbel van 1541, een Deensche bijbel van 1550, een Fransche bijbel van 1530, een exemplaar van de eerste uitgave van een Hollandschen bijbel van 1562, een Duitsche bijbel van 1548, te Keulen bij Duer Blanchart gedrukt, een Coverdale bijbel, de eerste volledige Engelsche vertaling (1535), een Fransche Armenische bijbel, een Magyar Szent bijbel, een Armenische en een Slavonische bijbel, een exemplaar van Cranmers Version, in 1540 gedrukt, enz. Verder nog twee Latijnsche bijbels, een exemplaar van de 1e uitgave van het Novum Testamentum Erasmi (1538) en een Biblia Latina Castalio van 1551. Verder een Polyglot Psalter, in 1516 te Genua gedrukt. Een bijzonderheid van dit werk is, dat aan Psalm XIX een lange biographische schets van Columbus, als kantteekening is toegevoegd. Het is fraai geënlumineerd. Een exemplaar van Pfintzing's Tewrdannck (Augsburg, 1517) op perkament gedrukt en zeer artistiek geillustreerd, behoort tot de beste produkten van de boekdrukkunst uit dien tijd. Uit het einde der 16e eeuw de bekende Bishop's Version van den bijbel, die in 1573 bij R. Jugge te Londen verscheen.

Met den bloeitijd van literatuur en wetenschap, de 17e eeuw, brak vanzelf ook een gouden eeuw voor het boekdrukkersgilde aan. Een der voornaamste drukkers uit het begin der 17e eeuw was Robert Barker te Londen, die ook de bekende King James Version van den Engelschen bijbel drukte. Koning Jacobus I, die zich veel liet voorstaan op zijn groote kennis op godsdienstig gebied, stelde 47 personen aan, onder wie ook Lancelot Andrewes, bisschop van Winchester, om een volledige Engelsche vertaling van den bijbel te maken. Van deze 47, die te Westminster, Oxford en Cambridge bijeen kwamen,

[p. 259]

werden 25 aangewezen ter vertaling van het Oude Testament, 15 voor het Nieuwe Testament en 7 voor de Apocryphen. In 1607 werd het omvangrijke werk begonnen en in 1611 voltooid. Het werd in 12^o uitgegeven, en het eenige exemplaar, dat nog over is van de geheele uitgave is het ten toon gestelde. De titel luidt als volgt:

The New Testament
of our Lord and Saviour
Jesus Christ,
Newly Translated out of the Original Greeke
and with the former Translations
diligently compared and revised,
By His Majesties speciall commandement.

Van de bij Barker verschenen werken is hier verder nog een Bible and Prayer Book uit 1630.

De heer Lenox slaagde er vooral in, eene mooie verzameling van de eerste uitgaven der Engelsche klassieken bij elkaar te krijgen. Hier zijn de eerste folio-uitgave van Shakespeare's werken (1623), benevens verschillende uitgaven van afzonderlijke stukken. Het beroemde First Folio, uitgegeven door twee van Shakespeare's vrienden, John Heminge en Henrie Condell, bevat 36 stukken. Van de afzonderlijke stukken zijn hier exemplaren van The Merchant of Venice (1600), Midsummernight's Dream, The London Prodigall (1605), Henry V (1608) en King Lear (1608), benevens zijn Life of Cromwell. Verder een Original edition van Spencer's Faerie Queene (1590-96), een eerste uitgave van Milton's Poems (London, 1645) met een portret des schrijvers van Marshall en een exemplaar van de 1e uitgave van Bunyan's Pilgrim's Progress, London 1684). Verder een exemplaar van het eenige xylographische werk, dat ooit in Italië uitgegeven werd, een Biblia Pauperum, waarvan de datum van verschijnen onbekend is. Een merkwaardig gedenkstuk van de Nederlandsche nederzettingen op Long Island in het nabijgelegen vasteland is Visser's Atlas Minor, Amsterdam 1659, waarop de Hollandsche benamingen, zooals 't Lange Eylandt, Nieu Hollandt, Gebroken Land, Amersfoort, Gouwe, Groote Rivier, Sant Punt enz. voorkomen.

Onder de manuscripten zijn vele zeldzame en kostbare exemplaren. Een eerste plaats neemt hieronder in Christi Vita ab Evangelistis Descripta, welks uitvoering door Alexander, Kardinaal Farnese aan

[p. 260]

Guilio Clovio werd opgedragen. Het was een geschenk van den Kardinaal aan Paus Paul III, en wel mocht het een vorstelijk geschenk heeten. Het manuscript op perkament is versierd met zes kunstig uitgevoerde miniaturen, acht randen en vier hoofden met titelfiguren in goud en kleuren. Dit op zichzelf reeds kostbare en mooie werk wordt buitendien opgeluisterd door zes aquarellen van groote schoonheid. De sierlijke groepeering en teekening en de teerheid der kleuren zijn éénig - Giulio Clovio verstond de kunst, een rijkdom van tinten en halftinten bijeen te voegen, zonder in bontheid te vervallen. De zes teekeningen hebben tot onderwerp:

De aanbidding der Herders.

De Bergrede.

Petrus, de sleutels des Hemels houdende, hem door Christus gegeven.

De Opstanding.

De Uitstorting van den Heiligen Geest.

De Dag des Oordeels.

Het geheel is in zwaar rood fluweel gebonden, van binnen met witte zijde afgemaakt en was zeker een waardig geschenk voor een Kerkvorst.

Van de overige manuscripten is het vroegste een Samaritaansche Pentateuch, volgens het opschrift geschreven in den jare 1232 door Abraham, den zoon van Joseph, den zoon van Ephraim, den zoon van Joseph, Vorst van Israël. Het behoort aan Rev. W. Scott Watson, Gutenberg N.J., die het aan de Lenox Library in bruikleen afstond. De drie oudste M.M. van den Samaritaanschen vorm van den Hebreeuwschen text der Boeken van Mozes zijn een exemplaar te Rome, van het jaar 1227, het exemplaar in de Lenox Library en een in het Britsch Museum van het jaar 1356. In dat te Rome ontbreken 30 hoofdstukken van Genesis, dus is het hier aanwezige het oudste volledige exemplaar.

Drie exemplaren van Wycliffe's vertaling van het Nieuwe Testament, alle uit het begin der 15e eeuw, volgen. Het eene, in groote letter en groot formaat, met enluminaties in harde kleuren wordt verondersteld Purvey's herziening van Wycliffe's text te zjjn. Het tweede is veel beter van uitvoering, geënlumineerd over de geheele hoogte der bladzijde, welke enluminaties eenigszins en relief zijn. Het verschilt ook in inhoud van het eerste exemplaar en bevat bovendien de ‘Lessons to the Old Testament’. Het derde verschilt geheel

[p. 261]

van de vertaling, in 1852 door Sir Frederick Madden gedrukt en bevat bovendien een voorrede, die niet in die uitgave voorkomt. De enluminaties zijn tusschen de kolommen aangebracht en vertakken zich daarboven.

Een zeer merkwaardig stuk is een brief van Jonas Michaelius, den eersten predikant der Nederlandsch Hervormde Kerk in Amerika, geschreven van Manhattan-Eiland (nu New-York) in Nieuw Nederland, 11 Augustus 1628. De brief is in Gothische letters geschreven en voor hedendaagsche oogen nauwelijks leesbaar.

Behalve deze nog een fraaie collectie Blockbooks. Van de Openbaring van Johannes zijn er vier, alle zeer zeldzaam. Het eerste is een exemplaar van de zesde en laatste uitgave, die volgens Sotheby tevens de meest zeldzame is. Dit is bovendien het eenige bekende gave exemplaar. Het tweede behoort tot de 1e uitgave en bevat 48 bladen xylographischen druk; het is afkomstig uit de Corser Library. Het derde is een exemplaar van de 2e uitgave (1440) en behoorde vroeger tot de Libri Collection. Het vierde is een M.S. op perkament, waarvan de teekening geheel overeenstemt met die in het gedrukte exemplaar. De kleuren zijn echter veel mooier en loopen meest in 't bruin en teer groen.

Van de Biblia Pauperum zijn er drie. Het eerste is een exemplaar van de 2e uitgave der Latijnsche lezing. De bladen zijn niet vastgeplakt en de houtsneden ongekleurd; toch is het vereischte effect verkregen door dikke omtrekken in sepia en een poging tot perspectief door middel van dunne streepjes. Het tweede behoort tot de Duitsche uitgave van 1470; er zijn twee exemplaren, in alles gelijk, behalve in kleur.

De autographen-verzameling bevat die der beroemdste mannen uit alle eeuwen. Tot de voornaamste behooren die van Goldsmith, Garrick, Johnson, Cowper, Charles Lamb., Pope, Southey, Napoleon Bonaparte, Walter Scott.

De Astor Library werd gesticht door John Jacob Astor, die bij zijn dood £ 400,000 aan de bibliotheek vermaakte voor onderhoud, waaraan William B. Astor en John. Jacob Astor respectievelijk £ 550,000 en £ 700,000 toevoegden. Als ‘reference-library’ is deze bibliotheek éénig; men vindt er alles, wat men in welk vak, in welken tak van kunst of wetenschap kan noodig hebben en ± 70,000 bezoekers maken jaarlijks gebruik van de hun geboden gelegenheid. Het oudste gedrukte boek hier aanwezig is Durandi Rationale Divi-

[p. 262]

norum Officiorum, in 1459 gedrukt op perkament en het 3e boek, waarop de datum van uitgave vermeld is. Verder een exemplaar van de 1e uitgave van Balbi de Janua Summa quae vocatur Catholicon sive Grammatica et Lexicon Linguae Latinae, 2 deelen in één, waarvan wij ook een exemplaar in de Lenox Library gevonden hebben. Het is een zeer zeldzaam werk; het laatste exemplaar heeft in December 1884 op de verkooping van de Syston Library £ 400 opgebracht. De enluminaties zijn zeer sierlijk van teekening en teer van kleur; een exemplaar van de eerste gedateerde Latijnsche bijbel, in 1462 door Faust en Schöffer uitgegeven; een exemplaar van Cicero's De Officiis, in 1466 te Maintz verschenen; een gedeelte van Caxton's vertaling van Le Fèvre's Recuyel des Histoires de Troye, een Latijnsche bijbel uit Venetië afkomstig en gedateerd 1476; een exemplaar van den eersten Duitschen bijbel met datum, in 1477 door G. Zainer te Augsburg gedrukt. Deze bijbel is in twee folio deelen, en de eerste bladzijde van ieder deel is fraai geënlumineerd. Een exemplaar van de eerste uitgave van Homerus in 1488 te Florence, een Polychronicon van Higden in de vertaling van John Trevisa en door Caxton bijgewerkt tot 1460 vóór hij het in 1482 drukte, en een getijboek uit het jaar 1500 Heures à l'usage de Rome, met sierlijk geënlumineerde randen en rijk geïllustreerd, behooren zeker niet tot de minst kostbare bezittingen der bibliotheek.

Een zeer zeldzaam werk is een Biblia Sacra Polyglotta, in het Hebreeuwsch, Chaldeeuwsch en Grieksch met 3 Latijnsche vertalingen in 6 deelen folio. Deze bijbel bevat ook de zeldzame 6 bladen, Grieksche voorrede tot de Brieven van Paulus, die gedrukt werden nadat het Nieuwe Testament reeds voltooid was. Het is in rood marokijn gebonden. Ook de hier aanwezige Coverdale bijbel is tamelijk volledig, zeker het volledigste exemplaar, dat bestaat. Hij is compleet van Genesis tot de Openbaring van Johannes, behalve dat de kaart en de voorrede ontbreken, verscheidene bladen geplakt zijn en de titel en de Opdracht aan Hendrik VIII in facsimile zijn. Een gedeelte van den titel van de apocryphen is met pen en inkt bijgewerkt en eenige letters door M.S. vervangen. Het werk is in zwart marokijn gebonden.

Het laatste tiental jaren der 15e eeuw sluit zich eigenlijk meer aan bij de 16e eeuw dan bij haar voorgangster, en dit is het duidelijkst zichtbaar in de literatuur, den spiegel, en wel een zeer vleienden spiegel, der geschiedenis. Columbus ontdekte de Nieuwe Wereld in

[p. 263]

1492; in 1493 verschenen te Rome zes exemplaren van een brief, waarin hij in 't Latijn zijn wedervaren verhaalt. Een van die zes exemplaren is hier aanwezig. Een kantteekening met betrekking tot de ontdekking van Amerika vinden wij in het Justinian Polyglot Psalter van 1516 bij Psalm 19 vers 4. Verder een verslag van de vier reizen van Americo Vespucci, in 1509 te Straatsburg gedrukt en een Narrazione de Fernando Cortese delle Nuova Hispagna (1524). In betrekking tot de Kerkhervorming is slechts één document van waarde aanwezig, nl. een exemplaar van de ban-bul, door Paus Leo X in 1519 tegen Luther uitgevaardigd en in 1520 te Rome gedrukt. De oudste datum na dien tijd is die op een Salisbury Breviary (1555). Daarna komt een Latijnsche bijbel van 1558, waarvan de band een waar kunststuk is. Hij is van bruin leder met goud ornament, waartusschen schilderwerk is aangebracht.

De 17e eeuw is vertegenwoordigd door een exemplaar van de eerste uitgave van Milton's Paradise Lost (1668) en drie folio-edities van Shakespeare's verzamelde werken, de eerste, van 1623, de tweede, van 1632 en de vierde, van 1685. Deze laatste bevat, even als die van 1664, Pericles, Prince of Tyre, dat in de vroegere uitgaven niet opgenomen was, benevens zes stukken, die in de latere drukken als apocrief zijn weggelaten.

De manuscripten vormen een uitgelezen collectie en zijn wel waard, dat men er een extra toertje naar de bibliotheek voor maakt.

Het oudste dateert van 870 A.D. Het is een Carlovings M.S. in goud, op bleek rood perkament, het Evangelistarium. Verder twee Siameesche handschriften, The Sacred Book of Omens - The Buddhist Fortune Teller, met fantastische figuren geïllustreerd en zeer mooi van kleur en teekening, en een soort historische novelle met den titel Nang Sue - Rah Ma Her - in, geschreven in witte letters, veel op muzieknooten gelijkend, op een dof zwart tafeltje; een Abyssinische bijbel, afkomstig uit een Abbyssinisch klooster te Jeruzalem; een Arabisch handschrift Deláil al - Khairâ, gebeden tot Mahomed, in zwart en rood geschreven op een fond van schitterende kleuren, voornamelijk blauw en goud; een Missale ad usum saru van 1440, in folio formaat, een geënlumineerd M.S. op perkament. Het behoorde aan St. Stephens Chapel te Londen, die vroeger stond, waar nu de Parlementsgebouwen zijn. Nadat in 1449 de deanery opgeheven was, werd dit M.S. waarschijnlijk door John Chamber, den laatsten Dean van St. Stephen (1526-

[p. 264]

1549) aan een andere kerk ten geschenke gegeven. Het draagt op twee bladen een opschrift ex dono,

Verder vinden wij een M.S. van den beroemden Caligraaf Sultan Alee Meshedee van het jaar 1518. Het behelst gedichten van Djamee, The Leila and Mejnoon en The Khasru and Shireen en is afkomstig uit de bibliotheek te Delhi en draagt den naam van Shah Acbâr en dien van Shah Jehan op het titelblad. De twee herdersdichten zijn artistiek geïllustreerd; om den tekst is een breede rand opengelaten, die rijk is versierd met bloemornament in sepia met hier en daar een cartouche in kleuren; Liber de Vortatibus et Vitus van Aristoteles, geschreven en geënlumineerd op perkament in de 15e eeuw; het boek Exodus in het Karisch dialect, dat vertolkt wordt door een aantal ringetjes en streepjes, in verschillende standen geplaatst; een van de acht exemplaren van Wycliffe's Engelsch N.T. die men beweert, dat nog bestaan, voorzien van een eigenhandig opschrift van ‘Good Duke Humphrey’; een facsimile van een exemplaar van den Koran in 't Arabisch, geschreven door Hafiz Osman in A.M. 1094. Ten slotte nog een M.S. op perkament, bevattende lofzangen in gebruik bij de Roomsch Katholieke kerk. Het is prachtig geïllustreerd en geëlumineerd en in rood marokijn gebonden.

Nog vermeldenswaardig zijn eenige fraaie oude Perzische boekbanden van ingelegd metaal

Het Bible House, dat een uitgebreide collectie bijbels bevat, is de zetel van de American Bible Society, die in 1816 gesticht werd en in 1853 het Bible House betrok. Behalve de gewone functies, die gewoonlijk door zulke vereenigingen worden waargenomen, zorgt de Bible Society ook voor het drukken van bijbels in het Engelsch, Fransch, Duitsch, Italiaansch, Noorsch. Zweedsch, Welsch, Finsch, Boheemsch, Hongaarsch, Poolsch, Russisch, Chineesch, Japansch, Hebreeuwsch, Arabisch, Pongee, Zulu, Hawaisch, Persisch, Hindostani en verscheidene Indiaansche dialecten, waarvoor zij 500 menschen aan 't werk houdt. Van de vele zeldzame exemplaren van den bijbel zijn de voornaamste:

Een Roomsch Catholiek N. Testament in 1582 te Rheims gedrukt. De ‘Breeches’ Bible, zoo genaamd, omdat Hoofdst. 3, vs. 7 van Genesis luidt: ‘He made them breeches, of fig-leaves,’ en de ‘Vinegar’ Bible, in welke in Hoofdst. 20 van Lucas het woord vinegar staat voor vineyard. (Oxford 1716).

[p. 265]

Een exemplaar van de Authorised Version van 1611, waarvan ook de Lenox Library er een bezit.

Eenige miniatuur-uitgaven, waaronder de voornaamste zijn een Thumly Bible, Psalms in Meter, een Sermon on the Mount (1837) en een Revised New Testament in diamant-druk,

Een fragment van den Coverdale Bible van 1535.

Een gedrukt N.T. van John Wycliffe (1848).

De eerste bijbel, die in Amerika gedrukt werd.

Een Caxton Memorial Bible.

Een herdruk van 1833 van de Oxford-uitgave van 1716, een ‘Paragraph’ Bible, het Psaltorium Americanum van 1718. Facsimiles van den Tyndale bijbel van 1526, van den eersten bijbel, door Faust en Gutenberg gedrukt tusschen 1450 en 1455 en van de Biblia Pauperum.

Onder de M.S.S., die aangekocht zijn ten gebruike der Amerikaansche herzieners van den bijbel, zijn vele belangrijke exemplaren, waaronder zeker het merkwaardigste is een Hebreeuwsche rol perkament bevattende een gedeelte van den Pentateuch, dat uit China hierheen gebracht werd, in welk conservatief land het eeuwen lang verwaarloosd in een hoek had gelegen. Verder een geënlumineerd M.S. van den Latijnschen bijbel uit de 14e eeuw en eenige bladen van een Indiaanschen bijbel. Onder de merkwaardige voorwerpen, door de zendelingen meegebracht, vinden wij een Chaldeeuwsch steenen tafeltje met een verhaal van den zondvloed er op gegrift, dat klaarblijkelijk van een soort gele zandsteen gemaakt is en veel gelijkt op een kussentje van zeemleder; en een Hongaarsche altaarschildering, waarvan de omtrekken eerst in het hout gegrift zijn met diepe zwarte lijnen.

Een groot gedeelte van de verzameling van de Bible Society was verleden jaar op de World's Fair te Chicago te zien en was dat zeker wel waard, niet alleen om de actueele waarde van de zeldzame exemplaren, maar ook als een bewijs, hoe tegenwoordig vereenigingen zoo goed als particulieren tijd en geld beschikbaar houden om letterkunde en wetenschap in de hand te werken.

Voor dit laatste doel is de Cooper-bibliotheek uitsluitend ingericht. Zij bevat een goede verzameling boeken over de meest verscheidene onderwerpen en is daardoor een groote hulp voor studeerenden, doch kostbare en zeldzame boekwerken worden er niet gevonden.

Hoboken N.J.

J.M. Rittner Bos.