Noord en Zuid. Jaargang 18

[p. 184]

Examen-opgave hoofdacte.

Mijn boot ligt schomm'lende op de ree;

Maar eer de zee

Van u mij scheide,

o Land!

Waarin des winters hand

Zijn glinsterende tente spant,

En toch de geest van 't Oost mij beidde,

Die, schoon hij in uw barre lucht

Noch palmwijn biedt noch dadelvrucht,

Aartsvaderlijk mijn schreên behoedde

En door der vriendschap zoet genucht

't Gemis van 't lief te huis vergoedde:

o Svea-land! o gastvrij oord!

Uw lof galme in mijn afscheid voort.

Eer nog uw gordel bruine rotsen

In 't deinzend blaauw mijn blik ontschiet

En louter golven om mij klotsen, -

Versmaadt des vreemd'lings offer niet!’

A. Geef het bovenstaande in uw eigen woorden weer.

B. 1. In welken naamval staan rotsen (r. 15) en blik (r. 16). Waarom?

2. Wat voor zinsdeel is louter? (r. 19).

3. Waarom heeft de dichter in den derden regel de aanvoegende wijs gebruikt?

4. Wat is het onderscheid tusschen: gemis, gebrek, behoefte?

5. Verklaar de beeldspraak in de volgende uitdrukkingen:

des winters hand (r. 5).

gastvrij oord (r. 13).

C. Wat weet ge aangaande vorming, beteekenis en geslacht van de woorden op -schap?

A. De boot, die mij aan boord zal brengen, wacht mij reeds deinend op de reede, maar eer ik uw' bodem voor goed verlaat, wijd ik u, o Zweden, dezen lofzang, versmaad dien niet!

[p. 185]

Hoewel bij u de winter zeer lang heerscht en de koude zich bijna altijd doet gevoelen, hebt gij toch met het warme Oosten de gastvrijheid gemeen. Dadels en palmen zoekt men bij u te vergeefs, maar aartsvaderlijke hulp en bereidvaardigheid, die zij ons onwillekeurig voor den geest roepen, vielen mij bij u in ruime mate ten deel, terwijl uwe zonen door hunne vriendschapsbetuigingen mij de verwijdering van de mijnen minder zwaar deden gevoelen. Bij mijn vertrek verlevendigen zich die liefelijke en aangename indrukken. U wijd ik dezen zang, voor dat uwe kust met hare bruine rotsen uit mijn oog verdwijnt; voor dat alleen een blauw, nevelachtig waas het land aanduidt, waar ik zooveel vriendschap genoot; voor dat ik op den oceaan niets dan golven om mij heen zal zien.

B. 1. ‘Uw gordel bruine rotsen’

Volgens den dienst staat rotsen in den genitief: het noemt de stof, waarvan een zekere hoeveelheid (hier aangeduid door gordel-rij, reeks) afgezonderd wordt.

In vele gevallen evenwel is deze verdeelingsgenitief vervangen door den accusatief en nog later heeft men het woord, dat oorspronkelijk in den genitief stond wel eens denzelfden naamval toegekend, als waarin het woord stond, dat door den genitief bepaald werd Bv. ‘een glas goede wijn zal den zieke geen kwaad doen’ en ‘hij dronk een glas goeden wijn.’ Rotsen staat dus hier als bepaling van gordel in den eersten naamval.

‘In 't deinzend blauw mijn blik ontschiet.’

Wanneer mij iets ontschiet, verwijdert het zich van mij, hoewel ik die verwijdering, die mij onaangenaam is, zoek tegen te houden. De zelfstandigheid, door mij aangeduid, treedt dus handelend op en is derhalve 't meewerkend of belanghebbend voorwerp der werking.

De rotsen ontschieten mijn blik. Mijn blik blijft gaarne op die rotsen gevestigd, doch deze verwijderen zich (beter: schijnen zich te verwijderen). De zelfstandigheid door blik genoemd, treedt dus eveneens als handelend voorwerp op. Blik staat derhalve in den datief.

2. ‘En louter golven om mij klotsen.’

De beteekenis van dezen zin is: Golven en niets dan golven klotsen om mij heen. Louter wijst dus op eene omstandigheid en is dan ook hier een bij woord van omstandigheid.

3. ‘Maar eer de zee van u mij scheide.’

[p. 186]

In tijdbepalende bijzinnen, met den hoofdzin verbonden door de voegwoorden eer-, tot en voordat, staat het werkwoord in de aanvoegende wijs.

Zulk een zin wijst op iets toekomstigs en het is dus niet zeker, of de gedachte, in den zin uitgedrukt, wel met de werkelijkheid zal overeenstemmen; vandaar 't gebruik van de aanv. wijs.

4. Gemis, gebrek en behoefte

Alle drie wijzen ze op het ontbreken, op de afwezigheid van iets.

Bij gemis denken we aan 't afwezig zijn van wat ons aangenaam en geriefelijk is. Gebrek doet ons denken aan het niet hebben van het allernoodigste: kleeren, voedsel, geld. Behoefte stelt minder het niet-hebben op den voorgrond, dan wel de wenschelijkheid, de noodzakelijkheid, dat in het ontbrekende voorzien zal worden.

5. ‘Des winters hand.’

De dichter stelt zich den winter voor als een persoon, die zijn verblijfplaats in gereedheid brengt, die zijn tent spant (het geheele beeld is ontleend aan het leven der herdersvolken). In plaats van den naam van den persoon zelf als onderwerp der werking spannen te nemen, kiest P. hier den naam van 't lichaamsdeel, dat bij die werking den meesten arbeid verricht.

‘Gastvrij oord.’

Hier heeft de dichter een eigenschap van de bewoners van het land toegekend aan het land zelf. Het land, het oord is niet gastvrij, maar zijne bewoners zijn het.

C. Door middel van het achtervoegsel schap worden substantieven gevormd van 1^o adjectieven, 2^o substantieven, 3^o werkwoorden.

De substantieven, aldus gevormd, kunnen beteekenen:

1.	eene hoedanigheid of een toestand: vijandschap, blijdschap, gramschap,
2.	eene waardigheid: koningschap, priesterschap.
3.	een gebied: hoogheemraadschap, graafschap.
4.	eene verzameling: gezelschap, genootschap, vroedschap, wetenschap.
5.	eene werking: rekenschap, weddenschap, wetenschap.

De substantieven behoorende onder de cathegoriën 1, 4 (met uitzondering van de onzijdige: gezantschap, genootschap, gezelschap, en gereedschap) en 5 zijn vrouwelijk. De andere, uitgezonderd de Graafschap (Zutfen), zijn onzijdig.

V. d. Mate.