Noord en Zuid. Jaargang 17

[p. 235]

Van Koetsveld's schetsen uit de pastorij te Mastland. (9e druk).

XIV. De Catechisatie.

200. Gods uitverkoren volk. - Het Israëlietische volk onder het Oude Verbond, ook wel ‘het Volk der Verkiezing’ geheeten. Ook worden de geloovigen of Christenen ‘Uitverkorenen’ geheeten, om te beduiden, dat zij hun geloof aan God verschuldigd zijn, gelijk al het goede van Hem is af te leiden.

Omslachtig ceremonieël. Het inachtnemen der vasten en het vieren van den sabbath, het waarnemen van alle uiterlijke vormen van de godsvereering moesten de knapen doen in aansluiting bij de volwassenen.

De ongeloovige Joodsche natie. - Hier beteekent ougeloovig: ‘niet geloovende aan de Openbaring Gods in Christus.’ Verg. Mattheus XVII: 17.

Onbepaalde gehoorzaamheid. - Aan welk taalverschijnsel is het toe te schrijven, dat men in overeenstemming met en op grond van die onbepaalde gehoorzaamheid zeggen kan, dat de Roomsch-Katholieken bepaald moeten gehoorzamen aan de voorschriften der Kerk?

202. Pleeg te oefenen. Lees: placht. -Waarom is het een ijdel werk de paragogische t van placht weer te willen uitbannen?

203..... en de ouders den student leeren hoogschatten. Van welk werkwoord is de ouders lijdend voorw., en van welk den student?

204. Consistoriekamer - van lat. consistorium = verzamelplaats.

207. Automaat van gr. automătos = van zelf bewegend.

208. Paradoxe gezegden. - Paradox, van Gr. para = tegen en doxa = meening, derhalve: in strijd met de openbare meening, afwijkend, wonderspreukig, gezocht.

211. Figuranten. - Zwijgenden. Ontleend aan het tooneel.

[p. 236]

Verg. blz. 132, waar de broeder ouderling bij het huisbezoek een stomme figuur genoemd wordt.

212. Prompt. Goed. - Van Lat. promptus, wat voor den dag gehaald is, zichtbaar. Later kreeg het de beteekenis: vlug, vaardig, haastig, onmiddellijk, stipt. Vandaar nog later goed.

213. En dan zullen ze Mij zeker wel aanbidden. Naïeve voorstelling. Schiep God zich den mensch naar zijn beeld (Genesis I), ook de mensch vormt zich van den Allerhoogste een voorstelling naar de mate van zijne ontwikkeling. En zoo zal Van Koetsveld zeker wel, enkel om in den geest van zijn hoorders te spreken, deze voorstelling van een God, die behoefte heeft aan de aanbidding zijner schepselen, hier ter plaatse verkieslijk geacht hebben boven de apostolische prediking, dat God de vereering der menschen niet noodig heeft ‘als iets behoevende.’

Nergens uit. - Hoe zult ge dit nergens uit taalkundig classificeeren?

214. Op mijn catechisatie gestudeerd - mij voor mijn catechetisch onderwijs voorbereid. Ook hierin, in het behoefte gevoelen om zich voor zijn onderwijs voor te bereiden, toont V.K. zich een echt onderwijzer. Voor 't overige blijkt dit uit dit heele hoofdstuk.

Een gedrukt werk. - In 1840 was er nog meer dan nu een afzonderlijk deftige taal voor het gedrukte: de boekentaal. Verg.: Hij spreekt als een boek.

XV. Armoede.

215. Menschenhater. - Waarin schuilt hier de humor?

Zonder het (ijs) te verbrijzelen. - Is verbrijzelen hier goed gebezigd? Verg. J.V. Hendriks, Handwoordenboek v. Ned. Synoniemen.

216. In vreugdetranen afschudden. - Verg. de beeldspraak blz. 6, waar het de winter is, die tranen van afscheid weent.

218. Dissertatie. - Akademisch proefschrift, waarop de doctorandus promoveert.

Proponent, van lat. propónens = voorsteller; titel in de Prot. kerk gegeven aan iemand, die wel de bevoegdheid heeft om predikant te worden, maar nog niet geplaatst is; naar zijn eerste preek, propositie, d.i. voorstel geheeten.

De ketters der eerste eeuwen. - Ook bij zijn eerste bezoek aan

[p. 237]

collega Falck had S. het met deze mannen te kwaad (zie blz. 120). Het schijnt een onaangenaam volkje, dat ze het een eerzaam dorpspredikant na zooveel eeuwen nog lastig maken.

219. Het ontgroenen. - Waar en merkwaardig, dat groen loopen en ontgroend worden van den predikant in zijn eerste gemeente. Waar ook de kernspreuk: het ontgroenen kan men afschaffen, het groen zijn niet.

Inter amicos - (lat.) onder vrienden.

Een beginnaar. - Welke oorzaak zeggen wij beginner, daarentegen rekenaar, zondaar?

220. Sentimenteele litteratuur. - De tijd van Rhijnvis Feith, die als navolging van Goethe's Werther zijn Julia schreef. Ook Bellamy heeft aan den geest der sentimentaliteit geofferd.

Bellamy's Proeven. - De volledige titel luidt: Proeven voor het Verstand, den Smaak en het Hart. Mijne uitgave (Dordrecht 1790) bevat niet ‘de beschrijving der twee bedelaars.’

221. Een Arkadisch herder. - Johan v. Heemskerk (1597-1656) schreef de Batavische Arkadia, waarin jongelieden van beide seksen, als herders en herderinnen, elkaar op ‘den meest ziekelijk gemaniëreerden toon van suikerzoete galanterie’ het hof maken in een volgens Heemskerk's eigen uitdrukking ‘opgezwollen vloed van sierlijke woorden.’ Dit boek, ofschoon geen echt kunstwerk, heeft, gelijk het zelf een navolging was van de Italiaansche arcadia's, tal van navolgingen in het leven geroepen.

224. Jongere broeders van zijne afgedragen kleegeren. - Merkwaardige personificatie.

Wie een nutte stijloefening verlangt, bewerke na aandachtige lezing van blz. 223-225 de synoniemen armoede en gebrek.

226. Een tirailleurs-veldtocht. - Tirailleur is scherpschutter Hier worden met T. bedoeld verstrooide soldaten, die op verschillende punten met geweerschoten aanvallen en den vijand verontrusten.

231. Van kerk en armen afblijven. De kerkelijke en de gemeentelijke bedeeling of armverzorging kunnen ontberen. Menschen, die maar ‘midden in de wereld leven.’ Zie volgende blz.

Rinueert - ruïneert.

[p. 238]

XVI. De Begrafenis.

233. Het mikroskoop der christelijke liefde.... den spoorwagen der verveling doorrijdt. Het kleine wordt groot onder het mikroskoop d c.l.; daartegenover schijnt zich maar half te verdragen de tegenstelling: het groote wordt klein.... in den spoorwagen der verveling. Toch is het beeld juist. Van den schrijver van ‘Schetsen’ mag men bijna geen afgewerkte beelden verwachten. Wie deze aanteekeningen tot hiertoe gevolgd heeft, beproeve, als nutte stijloefening, eene uitwerking van deze vluchtig ontworpen tegenstelling.

234. En zag onzen goeden Baljon zijnen weg vervolgen. - ‘Onze goede Baljon.’ De Predikant meent het goed met ‘Meester’. Wie tot hiertoe V. Koetsveld's Schetsen uit de Pastorij met aandacht beschouwd heeft, zal wel een zoodanig beeld van meester Baljon, gezien door ‘het temperament van den auteur’, gevormd hebben, dat hij in staat is te bepalen, in welk der 19 hokjes van Goed (I), I), in Het Wdb., dit eigenaardig gebezigde goed hier thuis behoort.

NB. Behalve deze 19 beteekenissen van Goed (I) van personen gebezigd, heeft Goed (I) er nog 25 van zaken, altijd nog als bijvoeglijk naamwoord. Voeg daarbij nog 14 van Goed (I) als bijwoord, benevens de zeer onderscheiden beteekenissen van Goed (II) - als znw. gebezigd - en ge hebt een aardig kijkje in den rijkdom der moedertaal, die wel is waar maar een enkel woord heeft voor die vele schakeeringen van begrippen, maar die toch ook dat ééne woord in al zijn tinten behoorlijk weet te omschrijven.

235. Dien statigen wandelaar, wien de vlag des doods achteraan woei. Wat stempelt deze uitdrukking tot eene humoristische? En welke troop wordt hier gebezigd?

238. Mijn herbarium. - H. of h. vivum noemt men een verzameling van gedroogde planten. Tot de groote herbaria van Europa behoort ook het Rijks-herbarium te Leiden, dat een merkwaardigen rijkdom van Oostindische en Japansche planten bevat; vooral echter het herbarium van het Britsch Museüm te Londen.

239. Is het alleen de steek, dien men verlangt? - De steek is een hoed met ronden bol, en driekanten rand, dien twee eeuwen geleden alle heeren en deftige burgers in ons land droegen. Toen later de mode veranderde, gingen de predikanten niet met de nieuwigheid mede, maar bleven den steek dragen. Eerst na 1850 is hij in de Ned. Herv. Kerk langzamerhand afgeschaft: vele Christelijk Gere-

[p. 239]

formeerde (afgescheiden) predikanten dragen nog in het openbaar den steek, benevens de korte broek en lage schoenen me gespen.

240. Er is geen ander gewelf in den weg. - In de kerk is er een gewelf tusschen het hemelgewelf en den Christen. Op het kerkhof is die versperring niet aanwezig: derhalve is het kerkhof nog beter geschikt om gemeenschap met den hemel te oefenen dan de kerk.

Superstitieuse abusen. (In de noot). - Bijgeloovige misbruiken.

Sensure. (De schrijfwijze is censuur, van lat. censura = beoordeeling) is een tuchtmiddel in de Ned. Herv. Kerk, waardoor een lid, dat zich naar belijdenis of wandel slecht heeft gedragen, voor (meestal bepaalden) tijd het gebruik des H. Avondmaals ontzegd wordt Ook vervallenverklaring van de bevoegdheid tot het uitoefenen van kerkelijke rechten en tot het aanvaarden van kerkelijke bedieningen behoort o m.a. tot de tuchtmiddelen bij de Ned. Herv. Kerk vooral vroeger in gebruik (thans uiterst zelden meer toegepast). De eigenlijke naam van deze censuur is ‘de Christelijke ban.’

241. Met de goudschaal in de hand. Een goudschaal is een ‘weegschaal (t.w. de balans met de beide schalen) om goud te wegen, goudbalans, zeer gevoelige balans. Meest altijd in figuurlijk gebruik, waar sprake is van gezette overweging.’

242. Neurenburger doosjes. - De algemeen bekende spanen doosjes, speelgoed voor kinderen bevattend.

243. ‘Arme man! God heeft het gedaan!’ - Een troostwoord zeker even treffend als de Génestet's

God heeft U zwaar beproefd! - Ik weet

Eén troostgrond maar: dat Hij het deed.

(Laatste der eerste). Tweede deel, blz. 86.

244. Keuvel. - Vrouwenkapje, voormalig hoofdbekleedsel van kloosterzusters.

246. Deze blz. doet denken aan twee kleine gedichten van De Génestet: de op het kerkhof spelende kinderen en aan dat photografietje, zoo te recht ‘Naar de Natuur’ betiteld,

‘Daar wordt er een begraven:

Dat is een aardig geval!’

te vinden in ‘Laatste der eerste.’

En ‘die statige mannen in het zwart’ aan een ander uit ‘Laatste der eerste,’ aan ‘Kijkje in het leven,’ een meesterstukje insgelijks:

‘Vlak over mijn deur komt de lijkkoets thuis.

[p. 240]

Merkwaardig besluiten beide humoristen met een vraag, waarop ze het antwoord schuldig blijven.

Van Koetsveld: ‘Of is de dartelheid... naar binnen gekeerd en heeft hart en leven aangestoken, terwijl de jaren het gelaat versteend en het voorhoofd ingegroefd hebben?’

De Génestet:

‘Zou elders het maskeradepak
Ook reeds zijn uitgetogen?’

249. Uit onzer aller naam. - Wij zeggen: uit ons aller naam. Is ons hier bezittelijk of persoonlijk vnw.? Ik sprak het ‘goede woord.’ - Ik deed het gebed. Ook elders dan in Holland heet het: ‘Laat ons een goed woord spreken = Laat ons bidden.

250. En onze klei vooral is koud. - Zeker. De bewoners der Oostelijke provinciën zijn in den regel minder flegmatiek dan de Hollanders.

251. De Meester. - D.i. de heelmeester, de dokter. (Zie boven het aangeteekende bij ‘meesteren’).

J.C. Groothuis.