Noord en Zuid. Jaargang 11

[p. 348]

Een paar bedenkingen.

In de eerste aflevering van den loopenden jaargang van Noord en Zuid komt eene rijke verzameling opgaven voor over Ned. Taal met daaraan toegevoegde beschouwingen door Smada. Ook is eene enkele opgave uitgewerkt. De schrijver noemt het eene proeve van bewerking; met het oog hierop zij 't mij geoorloofd een paar bedenkingen te opperen tegen hetgeen Smada op enkele plaatsen in zijne proeve zegt en mijne zienswijze in dezen naarnaast te plaatsen.

Op blz. 5 (afl. 1) wordt van het woord waar gezegd, dat het in den zin

Zoekt vogelkijn, waar bleef uw lied?

eene hoedanigheid van de werking blijven te kennen geeft, n.l. de plaats, waar het blijven geschiedt. Is het noemen of aanwijzen van eene plaats, waar eene werking geschiedt, wel hetgeen men eene hoedanigheid der werking noemt? M.i. neen; want dan zou men, om consequent te blijven, ook van de bijv. nw., die eene betrekking van plaats of tijd uitdrukken, bijv. het hooge noorden, de huidige burgemeester, moeten zeggen, dat zij eene hoedanigheid uitdrukken. En dat zal men toch niet.

Op dezelfde blz. wordt het woordje geen in den zin

Ik zie geen knopje blozen

volgens het ‘Woordenboek’ onbepaald voornw. genoemd; de schrijver bedoelt zeker ontkennend voornw.

Om verder te bewijzen, dat blozen hier de naam is eener werking, zegt de schijver, dat men er eene bepaling bij kan voegen. Bijv.

Ik zie geen knopje in December blozen.

In den zin: ‘Het blozen van den knaap kwam mij verdacht voor’, wil de schrijver blozen als eene zelfst.heid opgevat hebben. Kan men er dan hier geene bepaling bij plaatsen?

Vervolgens noemt de schrijver ‘blozen’ het naamwoordelijk gezegde van ‘geen knopje.’ Over de ontleding van dergelijke zinnen is al heel wat gehaspeld. M.i. zijn hierbij twee wegen te bewandelen: òf men keere aan de hand der historische taalstudie terug tot oudere vormen en constructiën, zelfs tot het Latijn, zooals van Helten, òf men plaatse zich op het standpunt van den tegenwoordigen tijd en vrage zich alleen af, welke beteekenis nu het gezond verstand, vrij van alle gezochtheid en haarklooverij, aan

[p. 349]

den zin of de uitdrukking hecht. Voor de lagere school niet alleen, maar ook zelfs voor de middelbare over het algemeen, zal de laatste weg ongetwijfeld de ware zijn. Dezen weg inslaande, stel ik den zin

Ik zie geen knopje blozen

op ééne lijn met

Ik zie geen knopje blozende,

en vat ik ‘geen knopje blozen’ als voorwerp van ‘zie’, terwijl blozen = blozende als bepaling van gesteldheid van knopje gedurende de werking dienst doet. (Zie Terwey § 16).

Den naam naamwoordelijk gezegde zou ik hier vermijden: 1^o. omdat het verwarrend moet werken op jeugdige hersenen, dat een voorwerp een gezegde bij zich heeft; 2^o. omdat de uitdrukking doet denken aan eene tegenstelling werkwoordelijk gezegde, in zinnen als: ‘De koning is machtig’, waarin is werkw. gez. en machtig naamw. gez.

In den zin

En gij, mijn hemel, eens zoo blauw,
Wat schuilt ge u weg in neevlig grauw?

wordt van wat gezegd, dat het ongeveer dezelfde beteekenis heeft als waarom, waartoe en op grond daarvan wordt het een vragend bijwoord genoemd. Volgens den schrijver moeten we echter hetzelfde wat ontmoeten in deze zinnen: Wat loopt die jongen er toch raar gekleed bij! Wat eet die man veel!

De beteekenis van waarom of waartoe vind ik er in 't geheel niet in, hetgeen ook bezwaarlijk kan, daar het geene vragende zinnen zijn. Wat staat hier ongeveer gelijk met hoe; het vraagt volstrekt niet naar eene reden, doch het wijst den graad van de hoedanigheid raar gekleed en van de hoeveelheid veel aan, en als zoodanig is het bijwoord van graad. De beteekenis is: Wat, hoe raar gekleed loopt die jongen er toch bij! Wat, hoe veel eet die man!

Onnoodig hierbij te voegen, dat het bovenstaande geenszins ten doel heeft iets te kort te doen aan den verdienstelijken arbeid van Smada. Mijne opmerkingen zijn het beste bewijs, dat hij belangstelling heeft gewekt.

Bruno.