Noord en Zuid. Jaargang 11

Verklaring van ‘Oogst’ Sonnet van Mr. C. Vosmaer.

Oogst,

zoo noemde V. 't eerste gedicht uit den bundel: ‘Vogels van Diverse Pluimage’; het luidt als volgt:

Scherp snijdt het ploegend ijzer der gedachte
Door d' akker van den geest de lange voren,
Diep laat de hoef van os en paard zijn sporen
Er in getrapt:

de duisternis der nachte

En 't zonlicht gaan er over, wisslend zachte
En teistrende getijden, scherp gevroren
Of gloênde droogt'; en woeste vlagen storen
Zich aan geen zaaiers dankbre vreugd of klachte.

Dan werkt van binnen 't splijten, kiemen, groeiën,
Tot weer de akker leven gaat en bloeiën;
Gedachtenoogst bedekt de vruchtbre kluiten.

Maar wat de zangerige vogelkoren
Er hupplend tsjielpten in de zwarte voren,
Dat komt als oogst van liedren er ontspruiten.

Laten wij ons door het beantwoorden van de volgende vragen met het denkbeeld van den dichter vertrouwd maken.

1.	Welke oogst wordt hier door den dichter bedoeld?
2.	Waarom mag hij van oogst spreken? Denk b.v. aan voortbrengselen der nijverheid.
3.	Tot welke troop zoudt gij het beeld van den dichter brengen? Waarom?
4.	Verklaar door het overbrengen der figuurlijke beteekenis in de eigenlijke, het geheel.

[p. 295]

5.	Tot welke dichtsoort zoudt gij het brengen?
6.	Geef beknopt doch duidelijk de hoofdgedachte weer. Zoo ook de beide deelen waaruit deze bestaat.

1. De oogst, door den dichter bedoeld, zijn zijne nagelaten geschriften, zoowel het proza als de poëzie.

2. De oogst is niet meer het gezaaide. Integendeel, het zaad zelve is verdwenen, doch wat er uit voortgekomen is vertegenwoordigt in de meeeste gevallen meer dan veertigmaal de waarde van hetgeen aan de aarde werd toevertrouwd. Hoe geheel anders is het in dat opzicht met de voortbrengseleu der nijverheid. Welke gedaante, welke vormen de werkman aan de grondstof geeft, hoe hij zelfs verschillende grondstoffen samenvoegt tot één schoon geheel, die grondstof zelve vermenigvuldigen kan hij niet. Dat onbestemde, die oneindige vatbaarheid tot ontwikkelen, dat is het juist, wat de natuur zich zelf heeft voorbehouden en dat is het ook waardoor de menschelijke geest zich heerschappij verwerft zelfs over de meest reusachtige krachten. Men heeft dat onbegrijpelijke met den naam goddelijk aangeduid, men heeft sinds eeuwen naar eene verklaring er voor gezocht, maar het heeft ons geen voetstap nader gebracht. Wij kunnen met de woorden van den psalmdichter getuigen:

Het is een wonder in onze oogen;
Wij zien het, maar doorgronden 't niet.

Doch al zoekt de mensch tevergeefs naar eene verklaring, de zaak zelve merkt hij toch op en gelukt het hem iets van dat onbegrijpelijke, waarvan ook zijn geest een deel is, in zijner handen werk over te storten, dan zal hij een kunstwerk geleverd hebben.

Laat een fabriek 5000 fijnbewerkte vogelkooien afleveren. Hebt gij er een nauwkeurig bezichtigd, dan kunt gij de overige 4999 gerust onopgemerkt voorbij laten gaan; want zij gelijken elkander als of liever meer dan het eene haar het andere. Dat herhalen van 't zelfde doodt.

Wandel daarentegen in een bosch of langs een korenveld. Van de duizenden bladeren, van de millioenen graankorrels zijn er geen twee, die volkomen op elkander gelijken. Zoo ook in de kunst. De denkbeelden omtrent recht en waarheid zijn reeds zoo oud als de menschheid, want ten allen tijde hebben er groote mannen geleefd, die zich boven de bekrompen denkbeelden hunner medemenschen wisten te verheffen; doch dat oude komt voortdurend terug in nieuwe vormen. Dat is de eeuwige jeugd, dat is de onsterfelijkheid.

Niemand zal hierna betwijfelen, meenen wij, dat de dichter recht had de scheppingen van den menschelijken geest oogst te noemen.

3. Het is eene allegorie, omdat de dichter eene geheele gedachte in beeld geeft.

[p. 296]

4. De dichter vergelijkt den menschelijken geest bij een akker. Zie hier eenige punten van overeenkomst tusschen het in beeld gebrachte en het beeld. Wij laten het aan den aandachtigen lezer over, ze met nog enkele te vermeerderen.

't Is najaar. De akker ligt woest, doch kan, goed bewerkt, een nieuw leven beginnen. - De menschelijke geest is als de vruchtbare aarde, waarvan elk afzonderlijk menschenleven het tijdperk vervangt dat tusschen twee oogsten valt.

(Het beeld zelve wordt bij de uitwerking er niet schooner op; wij erkennen dit gaarne. Wanneer het echter aan duidelijkheid wint, wat het in schoonheid verliest, dan zijn wij niet geheel onvoldaan.)

Onder het onoogelijk kleed is een schat van vruchtbaarheid verborgen. - Zie nu het kind in de eerste levensmaanden; schijnt het niet vermetel om te gelooven, dat dit hulpbehoevend wichtje eenmaal een ontwikkeld mensch zal worden, wie weet, - misschien een genie, dat de wereld door zijne grootsche scheppingen verbaast.

Laat den akker onbebouwd liggen, - leid, ontwikkel den menschelijken geest niet. Beide zullen na verloop van eenigen tijd levensteekenen beginnen te vertoonen; doch welke? Op het onbebouwde land vertoonen zich eenvoudige, schoone bloempjes, die wij bij de kinderlijk eenvoudige begrippen van onbeschaafde volken zouden willen vergelijken; maar ook - wild opschietende giftplanten, die de kleine broertjes overschaduwen en verdringen. Wat dunkt u, zijn er tusschen deze laatste en de ruwe begrippen omtrent waarheid en recht geen in 't oog vallende punten van overeenkomst te ontdekken?

Wij zouden zoo voortgaande kunnen wijzen op de overeenkomst tusschen het bewerken van den akker en - het ontwikkelen van het verstand; tusschen het opnemen van de vruchten van een vorigen oogst - en het ontvangen van denkbeelden, reeds door een vorig geslacht openbaar gemaakt, enz.

Volgen wij verder het gedicht op den voet, doch zoo, dat wij in de eigenlijke beteekenis weergeven, wat de dichter in beeld heeft willen brengen.

Wordt 's menschen geest voor 't eerst op een of ander wetenschappelijk vraagstuk gevestigd, dan gevoelt hij zich onvoldaan, omdat hij voor 't oogenblik 't antwoord moet schuldig blijven. Die onvoldaanheid zal toenemen en zelfs eene pijnlijke smart worden, als hij bij dieper nadenken inziet, dat - om tot de verklaring van het bedoelde vraagstuk te komen - ook nog andere denkbeelden duidelijker moeten worden.

Ontmoet den denker op zulke oogenblikken op straat of in de studeercel. Zijne houding is gebogen, als torschte hij een zwaren last; zijne gang is slepend, haast zouden wij zeggen lusteloos; de

[p. 297]

harde lijnen om den mond geven aan het gelaat iets terugstootends; terwijl de ronddwalende oogen, die diep in hunne kassen wegzinken, het beeld van droevig lijden voltooien.

Zoo ongeveer vertoonden zich Spinoza en Dante; de eerste als hij de eenzaamheid zocht op den weg van Leiden naar den Haag; de laatste, toen de moeders hunne kinderen bij zich riepen, wanneer de man naderde, die huivering wekte als de hellegeesten, waarmede hij - zoo men zei - omging.

Hoe zal het dien denkers gaan? Den een meer, den ander minder voorspoedig, doch allen moeten denzelfden weg volgen:

Op het eerste oogenblik, als zij zich zelven de vraag stellen, tastbare duisternis. Naar het waarom? te vragen schijnt bijna zinneloos. Doch zij doen het. Straks vinden zij een uitweg en worden bemoedigd. Zoo worden zij af en toe geslingerd tusschen hoop en vrees; nu weer eens zichtbaar veldwinnende, straks ontwarende, dat zij nog ver, zeer ver van de oplossing verwijderd zijn. Morren, klagen helpt niet, evenmin als hun blijdschap, wanneer zij meenen, dat zij nu weldra het vraagstuk opgelost zullen hebben.

Ontmoettet gij zulk een denker op uw pad gij zoudt met Spinoza's en Dante's tijdgenooten hem voor krankzinnig houden. En toch - niets is minder waar; de geest is geheel tot zich zelven ingekeerd, ziedaar de verklaring van het verschijnsel, dat de denker op zulke oogenblikken gevoelloos schijnt. De wereld in hem vordert al zijn kracht; voor de indrukken van buiten blijft hij doof. Dat is het oogenblik, waarvan de dichter zegt:

Dan werkt van binnen 't splijten, kiemen, groeien.

Eindelijk echter vindt de denker een weg; een lichtstraal breekt door het duister, weldra door meer andere gevolgd en niet lang daarna heeft hij gevonden, wat hij zocht. Dan heldert zijn gelaat op, geheel zijn voorkomen spreekt van voldaanheid en aan ieder, die hem tegemoet treedt, zou hij willen toeroepen: ‘Ik heb het gevonden!’

Doch het is hem niet genoeg, dat hij voor zich zelven voldaan is; hij wordt door inwendigen aandrang gedreven de vruchten van zijn zoeken en werken aan het papier toe te vertrouwen, opdat tijdgenoot of nakomelingschap deze weder moge gebruiken als hulpmiddelen tot het verkrijgen van nieuwe denkbeelden. Daarop doelende zegt de dichter:

Gedachtenoogst bedekt de vruchtbre kluiten.

Nog resten ons de drie laatste regels.

Terwijl de denker zoekt naar het waarom?; terwijl hij dezelfde zaak nu van deze, dan van gene zijde, dan uit dit, straks weer uit een

[p. 298]

ander oogpunt beschouwde, is hem toevallig meer dan eene dichterlijke zijde in 't oog gevallen, die hij te voren niet opgemerkt had. Nu eenmaal het vraagstuk opgelost is, nu zet hij zich neer tot dichten.

5. Het is een Sonnet of klinkdicht. (Zie daarover: Inleiding tot de Ned. Dichtkunst van P.H. van Moerkerken en vooral Noord en Zuid 6e jaarg. De Biblioth. bl. 77 en volg.).

Opm. Dat er ook vele groote mannen gevonden worden, die zich hoofdzakelijk òf op het gebied der wetenschap, òf op dat der kunst bewegen, behoeft zeker geene nadere aanwijzing. Wij moeten het behandelde gedicht dan ook meer beschouwen als een inleiding voor 's dichters eigen werken, waardoor hij ons bekend maakt met zijne wijze van werken.

M. v. Dijk.