Noord en Zuid. Jaargang 11

[p. 289]

Taalpolitie.
VI.

De voorbeelden van valsche beeldspraak, waarmede ik den vorigen keer geëindigd ben, zouden gemakkelijk nog met eenige te vermeerderen zijn.... Hoevele vruchtbare - ja zelfs vertrouwbare - bronnen worden er bijv. niet geraadpleegd!.... Intusschen zal ik mij thans nog tot een enkel bepalen, hetwelk opgeteekend is uit den mond van een onzer bekwaamste juristen:

Ik weet het niet, maar dat weet ik wel, dat, wanneer men den eersten stap zet op den weg, die keurig geteekend is door ieder der beide adviseurs, men, naar mijn inzien, niet zal aanlanden in dezelfde haven.

Handelingen Ned. jur. ver. 1887, II, 224.

60). Bekenners voor belijders. Bekennen beteekent in onze taal erkennen, dat men eene daad, eene misdaad begaan heeft; een bekenner, - gesteld dat het woord bestond - zoude een beklaagde zijn, die zijne schuld bekent. Zijn geloof daarentegen belijdt men; niemand zal bekentenis en belijdenis verwarren, en van eene geloofsbekentenis spreken. Dies spreke men ook niet van de bekenners van zekeren godsdienst. In Stellwagens Levende Taal (4en druk, blz. 141), waar op deze fout gewezen wordt, vindt men het volgende voorbeeld uit ‘een onzer voornaamste dagbladen’ overgenomen: ‘Oostenrijks invloed zal in die provinciën, welke door Slavische bekenners der Oostersche kerk worden bewoond, onvermijdelijk voor den Russischen moeten wijken.’

Ziehier nog een voorbeeld:

De zorg voor de bekenners der Kerk moest op den voorgrond treden.
De Tijdspiegel, 1888, I, 56.

61). Betrachten voor beschouwen. Betrachten is een goed Hollandsch woord, mits men het in de juiste beteekenis gebruike. Wie het bezigt in den zin van beschouwen maakt zich aan een germanisme schuldig. ‘Want betrachten is doen: wie zijn plicht betracht, doet dien plicht, niet door er bespiegelingen over te maken, maar door hem in daden te toonen.’¹⁾ Het werkje, waaraan deze woorden zijn ontleend, neemt als voorbeeld van dit wangebruik het volgende uit een onzer bladen over: ‘bij nadere betrachting bleek

1) Stellwagen, De levende taal, 4den druk, blz. 141, waar verder gezegd wordt: ‘In kerkelijk Nederlandsch spreekt men intusschen van eene “nabetrachting” houden en bedoelt dan vrijwel hetzelfde als “bespiegelingen maken” over iets. Maar de kerk, gelijk de spreekwoorden, en de samenstellingen, houdt verouderde woorden in stand.’ - Dr. H.J. Nassau, Geschriften, III, 53.

[p. 290]

het verschil tusschen de resolutie en hare bestrijders minder groot.’¹⁾ Van Lennep schrijft in zijn Marino Fallieri:

‘Een vreemdeling schijnt van ver met angst mij te betrachten,’ doch keurt zelf in eene noot het laatste woord, als een germanisme, af. - In Sara Burgerhart van Wolff en Deken wordt betrachten nu eene in den zin van beschouwen, dan weer in dien van doen gebezigd:

‘Toe, laten wy hem ten eersten door Frits doen navliegen, om hem cito cito hier te rug te brengen; denkt gy dus over hem! wel dan spijt het mij, dat ik hem niet aandagtiger betragt heb’ - zegt Saartje tot de weduwe Spilgoed;²⁾ doch broeder Benjamin sprak beter Hollandsch als Mej. Suzanna Hofland in haar brief aan Cornelia Slimpslamp, zijne woorden althans juist mededeelt: ‘en dat, toen Salomon zich bekeert hadt, hy ook van dat betrachten, dat doen, zoude gezegt hebben: Ydelheid der ydelheden, dit alles is ook ydelheid.’³⁾ Zeer juist, althans uit een taalkundig oogpunt, zegt Saartje, bij eene andere gelegenheid dan de bovenbedoelde: ‘Ik vrees, dat ik nog niet geschikt ben, om myne bespiegelingen altoos tot betrachtingen te verhoogen.’⁴⁾ Is dit voorbeeld niet bij uitstek geschikt om de ware beteekenis van betrachting, en dus ook van betrachten in 't licht te stellen?

Laat ons de zaak van naderbij betrachten.
Bijdr. voor Staats, Provinciaal en Gemeentebestuur, XXI, 274.

62). Ziet hier nog een paar germanismen, zoo als we gelukkig slechts zelden ontmoeten. Toelichting behoeven ze niet.

Niet het uitzaad bedingt de opbrengst van den akker, maar de bemesting.
De Economist, 1887, bl. 710.
De Hooge Raad nam, bij arrest van 21 Mei 1852... aan, dat waar het zich handelt van de vraag, of (enz.)
Bijdr. voor Staats, Prov. en Gemeentebest. XXIII, (1880), 337.

63). Een germanisme en een gallicisme te gelijk is de uitdrukking dat verstaat zich, voor ‘dat spreekt van zelf.’ In de Dichtwerken van Van Lennep komt het meer dan eens voor, doch het wordt door den auteur zelven in de geestige aanteekeningen, waarvan hij ze later voorzien heeft, afgekeurd.

Dat met de beginselen van zulk eene minderheid altijd rekening moet worden gehouden, verstaat zich.
De Gids, 1885, I, 103.

64). Ditjarig. Hoe men er ooit toe heeft kunnen komen om, in het Nederlandsch, de begrooting van dit jaar de ditjarige be-

1) Zie ook De Jager, Latere verscheidenheden, blz. 186, die nog eenige voorbeelden geeft.

2) Uitg. 1879, blz. 108.

3) Ald. blz. 14.

4) Ald. blz. 284.

[p. 291]

grooting te noemen, is mij een raadsel. Men kon dan evengoed van de vorigjarige of de volgendjarige begrooting, van de dezemaandsche aflevering van De Gids, of van het dezeweeksche nummer van De Nederlandsche Spectator spreken!

... die, in weerwil van de meest fiscale opdrijving, aan den Staat blijkens de dit-jarige begrooting niet meer dan f 774.000 voorspiegelt.
De Indische Gids, 1885, I, 70.

65). Eerstens, tweedens, derdens, zijn ongetwijfeld germanismen. Men schrijve: ten eerste, ten tweede, ten derde. Opmerkelijk is het dat eerstens veelvuldig, tweedens en derdens schaars gebezigd worden.

De Heer Versluys toch is, eerstens, een schrander, scherpzinnig man.
Los en Vast, 1885, I, 119.
Die verhouding hangt... af... eerstens van de hoeveelheid waarin het ruilmiddel... voorhanden is.
Economist, 1886, blz. 872.
Men kan langs twee wegen de inrichting bereiken. Eerstens langs den Anthoniesdijk.
Eigen Haard, 1886, bl. 552.

Op de zelfde wijze gevormd zijn ook minstens, hoogstens. Prof. De Vries keurt het gebruik van deze woorden af. ‘Met genoegen zie ik’ - schreef hij in zijne opmerkingen over de taal en den stijl van het Wetboek van Strafrecht - ‘dat in het Ontwerp de uitdrukkingen ten minste, ten hoogste enz. zijn gebezigd, in plaats van de bij velen gebruikelijke germanismen minstens en hoogstens. Dit goede voorbeeld van den wetgever zal krachtig medewerken om ons van deze hinderlijke germanismen te verlossen.’¹⁾ Ik buig in dezen gaarne voor het gezag des Leidschen Hoogleeraars; maar kunnen we minstens wel goed missen? Anders gezegd, kan door het gebruik van ten minste niet somtijds misverstand ontstaan, doordat deze uitdrukking ook de beteekenis heeft van althans?

Wanneer ik lees: ‘Gierig is hij niet, hij geeft ten minste een paar honderd gulden 's jaar aan de armen,’ dan vat ik ten minste op in den zin van althans, doch de bedoeling zoude ook kunnen zijn: Wel meer maar niet minder. Wil men minstens niet gedoogen, dan zoude het wellicht aanbeveling verdienen, ter vermijding van dubbelzinnigheid, ten minste in den zin van althans in één woord te schrijven.

66). Opmerkelijk is de volgende fout tegen de verbuiging der betrekkelijke voorwaarden, te opmerkelijker, omdat zij bij een schrijver als Busken Huet voorkomt. Toelichting zal zij wel niet behoeven.

1) Smidt, Geschiedenis van het Wetboek van Strafrecht, I, 193.

[p. 292]

toen werden in de stad vier geuzen ontdekt, voor welken eene bijzondere straf moest gelden.
Het land van Rembrandt, IIⁱ, 36.
Daarna is hij bemind, gelijk slechts geesten bemind worden van welken eene verzoenende en opbouwende kracht uitgaat.
Ald. II², 141.
een dier godsmannen...., van welken hij zoo overtuigend heeft aangetoond dat zij orakelen der Natuur geweest zijn, eeuwig goed en eeuwig waar.
II², 142.

67). Hun voor haar. Bijna alle taalkundigen zijn - bedrieg ik mij niet - het er over eens, dat het bezittelijk voornaamwoord haar en niet hun moet luiden, waar van vrouwen sprake is. Alleen J. van Beers geeft in zijne Nederlandsche Spraakleer, waarvan de 7de druk voor mij ligt - hun voor alle geslachten van ‘meervoudige bezitters’ (§ 62), evenals hij één vorm aanneemt in het meervoud voor alle geslachten van het persoonlijk voornaamwoord der derde persoon. (§ 41, 42).

Het is voor meisjes moeielijk over dergelijke zaken met mannen te spreken, zelfs met hunnen eigen vader.
Gids, 1885, I. 49.
De dames waren vertrokken, zonder een woord meer te spreken. Men zag hunne lange schaduwen zich voortbewegen over den ouden muur der kerk.
Ald. I. 404.

68). Voldongen feit. Ziedaar eene uitdrukking, die vaak gebezigd wordt, maar stellig verkeerd is. Zij behoort te luiden òf voldongen pleit, of voldongen zaak. Feiten kunnen niet worden voldongen, wel pleiten (processen) of (rechts)zaken. Artt. 135 en volgg. van het Wetb. van Burg. Rechtsvordering handelen ‘van de verwering en het voldingen der zaak.’ Zoo zegt men ook in overdrachtelijken zin: hiermede is het pleit, of de zaak, voldongen. Ik laat hier eenige voorbeelden volgen van voldongen feiten, voldongen pleiten, en voldongen zaken; de eerste tot waarschuwing, de andere tot navolging, waarbij men echter in 't oog moet houden, dat voldongen pleit eene deftige uitdrukking is, en men in gemeenzame taal beter doet te spreken van gedane zaak.

Eene zaak is voldongen, wanneer zij zoover gevorderd is, dat er vonnis kan worden gewezen, wanneer zij in staat van wijzen is. In eigenlijken zin zijn eene voldongen zaak en eene uitgemaakte zaak dus niet hetzelfde.

Maar in November 1848 was de revolutie althans een voldongen feit.
Gids, 1888, I 122.
In 1528 was ze [de kerkhervorming] hier reeds een voldongen feit.
J.W. Oud-Nederland, 85.
Zoo raakte ten slotte het pleit voldongen, ten nadeele der boeren.
Ald. 93/94.
het welslagen der pogingen.... om hunne leuze tot een volkomen voldongen pleit te maken.
Ald. 119/120.

[p. 293]

Ik durf niet verwachten.... dat zijne medestanders thans het pleit als voldongen zullen beschouwen.
Bijdr. van Staats-, Prov. en Gemeentebestuur, 1887, blz. 260. De overgang der staatsspoorwegen is nu een voldongen zaak.
N.R. Ct. 10 April 1888.

Mr. C. Bake.