Noord en Zuid. Jaargang 11

Examen voor de Hoofdakte 1888.
Nederlandsche Taal. (1 1/2 uur.)
(1e dag.)

Nederland en de zee.

Uit zee hebt gij uw grond gewrocht,
O Nederland, - en, wat onze oogen,
In uw landouw bewond'ren mogen,
Uw rijkdom hebt ge in zee gezocht,
En uit haar diepe, wilde golven
De reinste parels opgedolven.

Als visschersvolk staakt gij in zee
En bracht, na strijd van tachtig jaren,

[p. 247]

 

Als oorlogsschatting van de baren

 

Euroop' de vrijheid en den vreê:

 

En zaagt, voor 't dundoek van uw kielen

 

Elk volk in vreeze en eerbied knielen.

Geef het geheel met uw eigen woorden terug, zoodat volkomen blijkt, dat gij het verstaat.

Gewrocht. Van welk werkwoord? Hebt gij er iets over op te merken?

En. Welke zinnen worden hier door en verbonden?

Wat. Taal- en redekundig ontleden.

Mogen. Taalkundig ontleden.

Wat onze oogen in uw landouw bewond'ren mogen. Wat drukt die zin uit? b.v. eene voorwaarde? een plaats, of wat?

2.

Visschersvolk. Taal- en redekundig ontleden.

Oorlogsschatting. Taal- en redekundig ontleden.

Van de baren. Waar hoort die bepaling bij en waarom?

Volk. In welken naamval en waarom? Is het niet het onderwerp van knielen?

Breng het eerste couplet van den bedrijvenden in den lijdenden vorm over, maar zóó dat de samenhang volkomen dezelfde blijft.

Proza: Uit zee o, Nederlanders! hebt gij uw grond (voor een groot deel) gevormd, en, hoe uwe kudden in uwe weiden en uwe gewassen in uwe velden ons ook opwekken tot bewondering, uwe schatten hebt gij niet daar, maar op zee gezocht en gevonden; verder hebt gij op zee uw roem, den vrede, de vrijheid verworven, het kostbaarste van al uw bezittingen.

Als visschers begont gij uwe zeetochten, doch het geringe werd aanzienlijk en na den tachtig-jarigen strijd bracht gij aan Europa de vrijheid en den vrede als vergoeding voor uw lijden, strijden van de zee mede; toen zaagt gij uwe vlag, waar uwe schepen die ook vertoonden, geëerbiedigd, gevreesd.

Gewrocht, van het werkwoord worken, een anderen vorm van werken. Van worken kwam workede, workde, wrokde, wrochte, wrocht, gewrocht.

En, verbindt de zinnen: 1o. Uit zee hebt gij uw grond gewrocht, 20. Uw rijkdom hebt ge in zee gezocht.

Wat, onbepaald voornw., het onzijdige van wie, overgenomen uit de klasse der vragende voornw., 4nv. voorwerp of lijd. voorw. van bewonderen.

Mogen, hulpwerkwoord van wijze met opgeschoven verleden tijd, onregelmatig, sterk, aanv. wijs, tegenw. tijd, 3e pers. meerv.

[p. 248]

Wat onze oogen in uw landouw bewond'ren mogen, - die zin drukt een toegeving uit; het is alsof er stond: Ik stem toe dat er op uwe velden en weiden heel wat te bewonderen is; doch al zijn daar ook millioenen guldens vertegenwoordigd door uw veestapel en landbouwproducten, niettemin beweer ik, dat gij uw grootste schatten, uw voornaamsten rijkdom op zee hebt gevonden door handel, scheepvaart en visscherij.

Visschersvolk, bepaling van hoedanigheid bij gij, daaraan verbonden door het voegwoord als, 1e nv. onz. enkelv.

Oorlogsschatting, bepaling van hoedanigheid bij de vrijheid en de vreê, daaraan verbonden door 't voegwoord als, 4e nv. vrouwel. enkelv.

Van de baren, die bepaling hoort bij bracht, dewijl zij de plaats aanduidt vanwaar het brengen begon; m.a.w. zij duidt aan op welke plaats de oorlogsschatting in ontvangst is genomen. Bij oppervlakkig lezen is mèn geneigd, van de baren voor een bepaling bij oorlogsschatting te houden, doch de beteekenis van dat woord (schatting op te brengen of opgebracht door de verliezende partij aan de overwinnen de) verzet zich daartegen; immers de baren waren in den tachtigjarigen strijd de vijanden der Nederlanders niet; bijgevolg kan de dichter Heye niet bedoelen oorlogsschatting der (= van de) baren.

Volk, 4e nv. als accusatief met den infinitief. Vgl. de zinnen:

a.) Ik zag, dat de vogel vloog
a.') Ik zag den vogel vliegen
b.) Ik zag, dat de man viel
b.') Ik zag den man vallen.

Daaruit blijkt, dat, zoodra een woord (al blijft het begrip ervan in dezelfde logische betrekking tot het begrip van het werkwoord) de kracht verliest, aan dat werkwoord persoon en getal te geven, dat dan dat woord den vorm van den 1en nv. ook verliest en dien van den 4den neemt. Alzoo volk 4en nv. - Logisch onderwerp van knielen, als verrichtende die werking, maar geen grammatisch onderwerp ervan.

Het eerste couplet in den lijdenden vorm:

Uit zee is door u uw grond gewrocht, o Nederland, - en, wat door onze oogen in uw landouw bewonderd moge worden, uw rijkdom is door u in zee gezocht, en uit haar diepe, wilde golven, zijn door u de reinste parels opgedolven.

Juli 1888.

Willem van Oers.