Noord en Zuid. Jaargang 11

[p. 114]

Etymologisch Tusschengerecht.

Wanneer twee talen eenzelfden oorsprong aanwijzen, ligt het voor de hand, dat de familietrekken talrijker zullen zijn, naarmate men dichter tot dien oorsprong teruggaat. Het bewas daarvoor levert ons o.a. de vergelijking der twee hoofdtakken van den Nedersaksischen taalstam: het Engelsch en het Nederlandsch. Hoe verder wij in 't verleden onzer taal terugblikken, hoe meer woorden we zien, die toen voor beide zustertalen gemeengoed waren, en thans nog maar alleen in het Engelsch zijn blijven voortleven. Ziehier enkele voorbeelden:

Engelsch. Middelned.

soon - saen:

Ic weet dat Roeland
Ons saen gebreken sal.

(Roelantslied, fragment v. Loos.)

Moet men in de uitdrukking: ‘hij komt zoo, d.i. spoedig’ ook aan soon denken?

fine - fijn, fine.

Dieweline, die vrouwe fine.   (Rein.)

Fijn heeft bij de Boers, onder den invloed van het Engelsch, zijne beteekenis van ‘fraai’, ‘bevallig’ herkregen: Eene fijne farm = een fraaie hofstede.

small - small, smal (= klein)

U loon en sal niet weeen smal.

(Kar. end. Eleg.)

guoth - quedde (vgl. Lat.: inquit)

Hete van Gode dat ic di quedde.   (Beatrys.)

(to) die - dighen, deegh, gedeghen.

Die XV kindre mine

Sijn gedeghen al tote viere (- zijn tot vier uitgestorven.) delight - delijt

Dus heeft Reinaert groot delijt.   (Rein.)

here and there - harentare

Ic hebbe geraept harentare.   (Spieg. hist.)

horse - ora (metathetisch tot ros geworden)

Nogt en was man vocht wijf
Die soe goeden ors sach.   (Roelantslied.)

I dare - ic dar (infin.: dorren)

Ic dart wel segghen over waer.   (Rein.)

[p. 115]

(to) blow - blouwen

Reinaert, die sijn meester was,
Mochti in sinen clerc niet blouwen?   (Rein.)

Vgl.: een blauwtje loopen.

manhood - manheit

Ic blive daer bij, als dat vergaet
Dat dan die wer(l)t niet langher en staet
Noch in eren noch in doechden
Noch in schaemten noch in vroechden
Ende manheit.     (Der Minnen Loep.)

mean - meen

Want die mene man niet en ghetruwet,
Dat si in doecht floreren mach.   (Ibid.)

Vgl. het hedendaagsch gemeen.

quick - guick, queck.

Wanneer si heeft enen somer gheck,
So gaet sijn lijff al queck, al queck.   (Ibid.)

Vandaar queken = vroolijk zijn, jubelen.

Dat dat ganse lapt ontsteke
Ende een yghelic hert in vroechden queke.   (Ibid.)

idle - idel

Ic ben idelre hande.   (Kar. end. Eleg.)

(De overgang tussuchen ledig en lui is klein.)

tale - tale (= vertelling)

Van hem latic nu die tale.   (Beatrijs.)

worse - wors

Ic wille prijs ane u begaen,
Al souts mi sijn te wors.

fear - vaer (vandaar: vervaard = bevreesd).

Tisbes was in groten vaer. (Der Minnen Loep.)

knife - cnijf (abl: cnive)

ic sal weder gaan

Eyghericke dat hooft afslaen
Ofte doden met enen cnive.   (Kar. end. Eleg.)

Hieruit blijkt dat knipmes eene samenstelling is van hetzelfde gehalte als: bronwel, heerleger, brokstuk enz,

Onnoodig op te merken, dat hier de nog levende woorden smal, tata en fijn alleen om wille hunner vroegere, nog in 't Engelsch aanwezige beteekenis, zijn aangehaald.

Dit lijstje zou, geloof ik, licht verviervoudigd kunnen worden.

Franken.