Noord en Zuid. Jaargang 11

[p. 107]

Beter laat dan nooit.
(Antwoord aan de Heeren J. te Winkel en A. Cornette, over de woorden: rinnen en tiegen).

Uitgesteld is niet vergeten. Beter laat dan nooit. Deze spreekwoorden indachtig komen wij eene schuld vereffenen, welke al te talrijke beroepsbezigheden ons belet hebben, vroeger te kwijten.

In den vorigen jaargang van N. en Z. (bl. 127 en 131) hebben de heeren J. te Winkel en A. Cornette onze beweringen weerlegd aangaande de woorden rinnen en tiegen. Wij zin tevreden door ons artikeltje die geleerde aanhalingen, en vooral die van den achtbaren J. te Winkel, te hebben uitgelokt, doch wij bemerken, dat het meer de uitdrukkingen, dan wel de zaken zelven zijn, waarin wij met onze tegensprekers van meening verschillen.

Wie een woord heet: in onbruik geraakt, ‘bedoelt natuurlijk stilzwijgend, zegt de Heer te Winkel, in onbruik geraakt in de beschaafde spreek- en schrijftaal.’ Wij meenen, dat een woord wel degelijk tot onze tale behoort, zoolang het volk (de spraakmakende gemeente) dit woord blaft bezigen. Volgens den regel van den Heer te Winkel zouden honderden woorden onzer Middelnederlandsche schrijvers - en zelfs vele van Vondel - welke thans in onze Vlaamsche gewesten nog als gangbare munt gelden, voor Noord-Nederland als in onbruik geraakt moeten bestempeld worden.

Waarom onze schoone moedertaal zoo verarmen?

Nemen wij liever met dankbaarheid in haren schoot op, al wat ons van haren onuitputtelijken rijkdom op Nederlandschen bodem is bewaard gebleven. Dat rinnen nog stellig leeft in Zuid-Nederland en zelfs in verschillende beteekenissen, willen wij hier nader betongen.

Pastor Schuermans, in zijn Algemeen Vlaamsch Idioticon, zegt op 't woord rennen (bl. 534):

‘Rennen of rinnen wordt soms voor runnen gebezigd: hetwelk rent al (Brabant). Men treft ook rannen en runnen aan voor zijpelen.’ en op het woord rinnen (bl. 545):

‘Rinnen, rennen, o.w.; lekken, doorlekken, doortreken, zijpelen, doorzijpelen, doorvoopen, doorvloeien: de kan rint. De ketel is aan 't rennen. Het woord, in gebruik in Noord-Brabant, in een deel der Kempen en in Belgisch Limburg, is zeer oud en 'tzelfde als rennen, loopen, fr. courir en couler (vloeien) enz.

Voor rinnen in den zin van lekken zegt men in Brabant: trèven en dreven.’

De Bo en Schuermans geven van rennen ook nog de beteekenis: schongelen.

Ook Kiliaen geeft de drie woorden: runnen, rennen, rinnen in de beteekenissen van: currere, manare, coagulare, densare.

[p. 108]

Zoodat die woorden nagenoeg met dezelfde beteekenis in Zuid-Nederland zijn bewaard gebleven.

Heer J. te Winkel zegt: Rennen is van rinnen afgeleid, want het is daarvan een zoogenaamd causatief.... De beteekenis was dus: doen rinnen, doen loopen.’ Dit ook bedoelden wij, wanneer wij zegden: ‘rennen staat met rinnen nagenoeg in dezelfde verhouding als zetten met zitten, leggen met liggen, vellen met vallen.’ Inderdaad: zetten is doen zitten; leggen, doen ziggen; vellen, doen vallen; drenken, doen drinken; smelten, doen smelten; enz.

Wij zijn het derhalve eens in den grond der zake; maar wij zien het niet in van al die fijne onderscheidingen, als: wortel, stam, grondwoord, wortelwoord, stamwoord, enz., waardoor men tot zulke barbaarsche samenstellingen komt als: grondwoordwerkwoord. Daarenboven bezigt men in de woordafleiding ter aanduiding der uitwerping, inlassching, voor- of achtervoeging eener letter, zeer moelijk te onthouden Grieksche termen, als: syncope, apheresis, epenthesis, metathesis, enz. Dit alles dient slechts om het taalonderwijs dor en vervelend te maken en velen jongelieden er voor altoos eenen afkeer van te geven. Waarom het taalonderricht niet eenvoudig en aangenaam gemaakt en de zaken zoo gemakkelijk voorgedragen als 't zijn kan?

Wat het woord tiegen betreft, wij nemen de betongen van den Heer J. te Winkel gereedelijk aan. Wij zelven hebben in onze nota's op van Maerlants tiën in den zin van trekken aangestipt. Van Maerlant vervoegt dit werkes. aldus: tiet of tyet; tooch, toghen; geteghen. Doch hij bezigt ook wél (tiden (tijdt, tijde) in den zin van trekken, gaan: Ter juetschen wet tiden = tot het Godendom overgaan. - Dito die staf (het Kruis) daer wi toe tiden. (Rijmbijbel).

Hierbij komt ons echter nog een gedachte: in een groot deel van Vlaanderen, vooral in West-Vlaanderen langs de zeekust, vervangt het volk de g voor h, en zegt: hoed in plaats van goed, haan voor gaan, behinnen voor beginnen, enz., doch slechts met eene zwakke aspiratie. Zou dus het wegvallen der g in tiën, en de andere voorbeelden door den heer te Winkel aangehaald, zijnen oorsprong niet hebben in een dialectverschil? - Het ww. slaen wordt in de Kempen nog steeds slagen uitgesproken, zoowel in de beteekenis van frappen als in die van slachten. Slagen, gelukken, is er niet bekend. Een slachter heet er een släger, een verkenshäger. Ook dijgen en tijgen luiden er steeds met eene g. Niet zonder belang is het aan te merken, dat juist in diezelfde streken de h zeer sterk aangeblazen wordt en in de dagelijksche spraak overal hare volle weerde behoudt.

Antwerpen.
Frans Willems.