Noord en Zuid. Jaargang 11

[p. 105]

Eene kleine veredeling onzer brieftaal.

Voor een van de liefelijkste voorwerpen bezigt onze taal een van haar minst liefelijk klinkende woorden. De korte doffe u is onze minst welluidende klinker. In het bedoelde woord wordt hij bovendien nog aangescherpt, alsof zin geluid nog niet onaangenaam genoeg ware, door het geblaas van de f. Hij is dan ook, 'tzij toevallig, 'tzij opzettelijk, door het taalgevoel toegewezen aan een aantal onaangename voorstellingen: muf, duf, suf, nuf, bluf; snuffelen, knuffelen; schudde, (substantief) stug, nukken, sukkel en sukkelen, sul, nul, prul, brullen, bulken, schunnig, vuns, schurft, schurk, fut, pruttelen, knutselen, futselen. Juffer heeft geene liefelijke akustische nabuurschap.

Wel ligt ook de bij ons veelvuldig voorkomende doffe, korte e hun akastisch zeer nabij, doch deze heeft nooit den klemtoon, die op de u bijna altijd valt.

Ik wenschte, in 't voorbijgaan, deze eigenschap onzer taal, die ik in geene andere in die mate ken, in 't oog te doen vallen, namelijk, om gaarne de gewaarwording die een woord wekt, reeds door den klank uit te drukken.

Den klank ter zijde gelaten, zoo is het woord ook, in maatschappelijken zin, tegenwoordig vrij onaanzienlijk, geweldig afgedaald van den edelen rang zijns oorspronkelijken vorms. Slechts op het land, in boerendorpen, blijft het nog een eeretitel ter onderscheiding van de boerenvrouwen. Ik herinner mij, hoe voor vele jaren een plattelandsheelmeester zich nederzette op ons dorp, en hoe toen, in de koffiegezelschappen der boerenvrouwen een levendige discussie plaats vond over den titel dien men aan zyne vrouw diende te geven, overigens een zeer fatsoenlijke dame, zuster van een Amsterdamschen predikant.

't Besluit was, dat er slechts ééne ‘juffrouw’ op het dorp zijn konde, de juffrouw, n.l: de vrouw van den predikant. Werkelijk werd ze en bleef ze: ‘vrouw St.’ Tot den rang van juffrouw kon ze het bij de boeren nooit brengen.

Geheel anders is het in de steden, vooral de grootere, toonaangevende. Hier is de ‘juffrouw’ zoo diep gedaald, dat zelfs dienstmeisjes ontevreden zijn, wanneer aan haar gerichte brieven dien titel niet dragen. De ‘winkeljuffrouwen, kinderjuffrouwen, naaijuffrouwen’ brengen er het hare aan toe. Denk ook aan het spreekwoord: ‘juffrouw, 't is met je verloopen.’ De winkelbedienden bezigen ook wel de benaming ‘mevrouw’, als ze weten of vermoeden dat ze zulke voor zich hebben, maar anders dien van: ‘dame’, juffrouw slechts voor zeer bescheiden gekleede.

Tegen ons, mannen, is het spraakgebruik ietwat hoffelijker. Wel is waar, ook de knechts verlangen op briefadressen mijnheeren te

[p. 106]

zijn; de titels van ‘sleur’ of ‘monsieur’ waardoor voor 80, 90 jaren eerzame winkeliers en handwerksbazen zich niet beleedigd betoonden, zijn sinds lang verdwenen. Maar toen is het spraakgebruik geworden, om mannen van deftigen stand ‘weledelen Heer’ te betitelen (behalve bij den eenvoudigen degelijken koopmansstand), bij vrouwen veroorlooft het gebruik dit niet; slechts in de briefaanspraken wordt een adjectief van achting toegelaten: hooggeachte, of zeer geëerde juffrouw; niet op de adressen.

Bij de Duitschers heeft iets dergelijks plaats; ook bij hen willen de dienstmeisjes tegenwoordig ‘Fräulein’ zijn. Zij veroorloven echter, voor ons Weledele het ‘Wohlgeboren’ aan het hoofd van het adres, of wel achter den naam te plaatsen. En in den omgang dringt tegenwoordig het vroeger uitsluitend adellijke ‘gnädige’, gnäidiges Fräulein, meine gnädige, die gnäidige algemeen door.

Wij zouden wel doen, wanneer wij tegenover ongehuwde deftige dames tot het oude Jonkvrouw terugkeerden; Mejonkvrouw in het adres, jonkvrouw met een dergelijk adjectief als wij aan heeren geven in de aanspraak. - In de spreektaal zou de ‘juffrouw’ moeilijk te verwijderen zijn; alleen zou men, om het muffige uf’ te ontgaan, het oudere ‘joffrouw’ kunnen terugroepen.

Misschien zal iemand tegenwerpen, dat jonkvrouw eigenlijk een adellijke titel is. Nu, al ware het ook zoo - onze adel bezigt reeds sedert zeer langen tijd voor zijn ongehuwde dochters den titel van Freule. Twee hebben ze er niet noodig; en ‘Freule’ hoop ik dat nooit geusurpeerd zal worden; dat is beneden onze waarde. 't Is zooals men weet uit het Duitsche thans ontadelde Fräulein vervaardigd (met een meer Fransche als Duitsche uitspraak van de eu).

Maar buitendien, het is niet adellijk. Het besluit van den souvereinen Vorst’ van 13 Februari 1815, dat nog altijd van kracht is, geeft wel voor de mannen uit de laagste klasse des adrls den titel van ‘jonkheer’, maar zwijgt van de vrouwen, 'tzij gehuwd of ongehuwd. Dat was ook voorzichtig. Jonkvrouw heeft zijne natuurlijke beteekenis behouden, de. deftige uitdrukking voor maagd, zooals te zien is aan: jonkvrouwelijk, jonkvrouwelijkheid. (Jonkheer, jonker is nooit anders geweest als adellijke titel, of ook: zoon van den landheer, den lanter). Nu klinkt het toch al te bedenkelijk, eene gehuwde vrouw of eene weduwe jonkvrouw te noemen. 't Zou al te veel herinneren aan ‘Margot la gems damoiselle’ etc.

't Is volkomen gerechtvaardigd en met den gang onzes tijds overeenstemmend, dat wij al onze fatsoenlijke, ongehuwde dames, als de Duitschers ‘Fräulein’, ‘Wohlgeboren’, ‘gnädiges Fräulein’ betitelen, oud en goed hollandsch, naast ‘Mevrouw’, in het adres Jonkvrouw, Mejonkvrouw, in de aanspraak hooggeachte, of hooggeeerde jonkvrouw aannemen.
J.A.M. Mensinga.