Noord en Zuid. Jaargang 11

[p. 65]

Opgaven van Vergelijkende Examens sedert 1882.

We wenschen na te gaan:

1^o.	wat de school-autoriteiten van het aanstaande hoofd eener school eischen;
2^o.	of de school-autoriteiten overeenstemmen in hare eischen;
3^o.	of de eischen zijn: a. billijk en natuurlijk; b. doelmatig d.i. aan het doel beantwoordend; c. in overeenstemming met de eischen der wetenschap.

Aangaande het verlangde sub 1^o en 2^o is niets ter verduidelijking noodig.

Aangaande 3a zij opgemerkt, dat we de vraag wenschen beantwoord te zien: ‘Mag men aannemen, dat de sollicitanten inderdaad alles kunnen weten wat hun gevraagd wordt en dat ze alles kunnen verrichten wat van hen verlangd wordt?’

Bij 3b is het de vraag: ‘Kan uit de beantwoording der gestelde vragen en het uitwerken der opgaven worden afgeleid, of de sollicitanten degelijke kennis en studie der taal hebben en geschiktheid, de taal te onderwijzen?’

Met 3c bedoelt men te onderzoeken, wat het antwoord moet zijn op de vraag:

‘Als de sollicitanten hunne studie inrichten naar de vragen en opgaven, die op de vergelijkende examens gegeven worden, zal hunne studie dan meerendeels in de goede richting worden voortgezet?’

Ten einde over een en ander deugdelijk te doen oordeelen, volgen hier 63 opgaven voor Nederlandsche taal, in de laatste zes jaar in alle deelen van Nederland opgegeven. Zij zijn zonder onderscheid bijeengebracht, gelijk het toeval dat wilde, we hebben dus alle reden aan te nemen, dat ze vrij wel aantoonen, wat het karakter is van de examens in Nederlandsche taal op de vergelijkende examens in de laatste jaren.

Wij stellen ons voor, deze reeks voort te zetten en later - zoo dit niet vroeger door anderen geschiedt - uit deze opgaven antwoorden af te leiden voor de bovenvermelde vragen.

1. Amsterdam, 30 Januari 1882.

Gij Bergen!.... Heuvels acht de Faam,
Bij vriend en vreemd, te klein een naam,
Voor heerschers over meer verschiet,
Dan eigen erf den landzaat biedt! -
Gij Bergen! van 't gewolde vee
Beweid, en van 't gehorend ree!

[p. 66]

 

Gij vruchtbre Dalen, waar de zon

 

Haar schichten koelt in bron aan bron,

 

Waar 't veldgebloemte vroegst ontluikt,

 

En langst aan winters macht ontduikt:

 

Waar Echo, als de Meimaand keert,

 

Den zang van duizend vogels leert!

 

 

 

Gij Bosschen die daar tusschen 't graan,

 

Wanneer de sikkels veldwaarts gaan,

 

Opnieuw versierd met lenteblad,

 

Smaragd gelijkt, in goud gevat!

 

 

 

Gij Beken: eeuwig vloeiend glas,

 

Dat snelt naar Rijn- en IJselplas,

 

Maar toeft, aan 't scheipunt van hun val,

 

Onzeker, wien het volgen zal,

 

En, beurt om beurt, door 't schoon verleid,

 

Zoo mild langs ieders boord gespreid!

 

 

 

Gij Paradijs! van 't morgenland

 

Naar 't golventemmend West verplant.

1. Wat zoudt gij in de bovenstaande regels bespreken, en hoe zoudt gij dit doen, ten einde het stukje door de leerlingen der hoogste klasse grondig te doen verstaan?

Geef duidelijk het verband aan tusschen de zinnen in het vierde couplet.

2. Hoe zoudt gij 't aanleggen, om de leerlingen der lagere school te brengen tot een juist begrip van de wijzen en tijden der werkwoorden?

2. Amsterdam, 24 April 1882.

O Bronbeek, dat op 't groen tapeet,

Ons lichtend uit een nacht van blaêren,

Den witten gevel ginds verbreedt, -

't Is of gij de' aardbol om doet varen

Wie naar uw stille halle treedt!

Daar ligt gij rustig in de hoede

Van de u beschermende banier,

Maar zet de phantasie in vier,

Tot zwaaiens toe der tooverroede:

Wat zegt het haar dat ons gebied

Wegschemert in het enge Europe?

Dit werelddeel begrenst de hope

[p. 67]

 

Der welpen van den zeeleeuw niet!

 

Laat vrij naar 't West die wimpel duiden:

15.

Schoon 't eertijds Nieuwe Nederland,

 

Er 't noorden ziet in laaien brand,

 

Al lokt 't ‘verzuimd’¹⁾ Brazil in 't zuiden,

 

Ze omzeilt de Kaap, zij stiert naar 't Oost,

 

Tot iedre wensch zijn haven vinde

20.

In 't paradijs van Insulinde,

 

Het rijk der toekomst van ons kroost;

 

Waar zij 't geheim, die grootsch te borgen,

 

Den dichten sluier op doet slaan

 

In u, die tuigt hoe 's Konings zorgen

25.

Van de' avond reiken tot den morgen

 

Langs dubblen wereldoceaan!

1.	Verklaar de beeldspraak in vs. 1-3, vs. 10-13, vs. 22-26.
2.	Geef geschiedkundige aanteekeningen bij vs. 15-17;
3.	Geef 't verband der zinnen aan van vs. 4-5 en vs. 22, 23 en 24 tot: In u;
4.	Verklaar naar beteekenis en vorm: Tot zwaaiens toe der tooverroede:
5.	In welken naamval staat die wimpel en waarom?
6.	Wat weet gij van 't als bijvoeglijk naamwoord gebruikte laaie? Vergelijk hiermede het taalwerk te 's-Gravenzande, 15 April 1882.

3. Amsterdam, 5 Februari 1884.

1. Geef eene nauwkeurige verklaring van 't onderstaande fragment uit Da Costa's ‘Wachter, wat is er van den nacht?’

Engeland in 1847.

Uit uwer zonen hand

uit uwer dochtren mond, ontfangt het verre land
van Hindostan dat woord, aan tijd noch plaats gebonden,
eens Heilands, Paria geworden voor de zonden
der duizend duizenden ook dáár. o, Sints den dag,
die aan uws Luipaards voet den Aadlaar storten zag,
wat natie nog als gij? Des aardrijks einden bieden
uw' koopliên koningseer; een volk van edellieden
erkent u heel Euroop, en eert tot in uw taal
van waardigheid en kracht een vorstlijk ideaal.
Wat natie nog als gij? de wereld, van uw plannen,
uw vloten, uw ontzag, uw staatkunde als omspannen,

1) O.Z. van Haren.

[p. 68]

 

biedt half in duizeling u hulde en wie u haat

 

slaat de oogen voor u neer en vraagt uw wijsheid raad, -

 

die wijsheid, in nog meer dan de oppermacht der zeeën

 

zich zef behagend, in dees meer dan krijgstrofeeën:

 

Op Wilberforces stem de Negerslaverij

 

in boe! op Cobdens woord de Britsche handel vrij!

 

De onmooglijkheid beproefd, maar 't mooglijke ook gevonden!

 

Aan rustloos onderzoek steeds vleuglen aangebonden

 

en vrije vlucht gegund in 't ruime kennisrijk,

 

mits - cijnsbetaling van Bespiegeling aan Praktijk. -

2. Beets heeft gezegd:

‘Breng eenheid in uw werk, wilt ge u met werking vleien;

De vuist treft beter, dan tien vingers uit te spreien.’

Wat kan het hoofd eener lagere school doen, om dien raad op te volgen?

4. Amsterdam, 3 December 1884.

Eene duidelijke verklaring te geven van de gedichtjes: ‘Uit eén stuk’, ‘Voelhorens’ en ‘Veel pijlen’ van de Genestet.

5. Amsterdam, 1 Juni 1886.

Een duidelijke verklaring van inhoud en strekking van Starings puntdichten: 1. ‘Het lange Puntdicht’ 2. ‘De Lettereeuwen’ en 3. ‘Bijschrift voor mijne gedichten in 1820 uitgegeven.’

6. Amsterdam, 28 December 1886.

O Kerstnacht, schooner dan de dagen!

Hoe kan Herodes 't licht verdragen,

Dat in uw duisternisse blinkt

En wordt gevierd en aangebeden!

Zijn hoogmoed luistert naar geen reden,

Hoe schel die in zijne ooren klinkt.

Hij poogt d'onnoozle te vernielen

Door 't moorden van onnoozle zielen

En wekt een stad- en landgeschrei

In Bethlehem en op den akker

En maakt den geest van Rachel wakker

Die waren gaat door beemd en wei.

De wenkbrauw dekt nu, met zijn boogjes,

Gelokene en geen lachende oogjes,

[p. 69]

 

Die straalden tot in 's moeders hart

 

Als sterren, die met haar gewemel

 

Het aanzijn schiepen tot een' hemel,

 

Eer 't met een mist betrokken werd.

 

 

 

Zoo velt de zicht de korenaren,

 

Zoo schudt een bui de groene blaren,

 

Wanneer het stormt in 't wilde woud.

 

Wat kan de blinde staatzucht brouwen,

 

Wanneer ze raast uit misvertronwen!

 

Wat luidt zoo schendig, dat haar rouwt!

 

 

 

Bedrukte Rachel! staak dit waren:

 

Uw kinders sterven martelaren

 

En eerstelingen van het zaad,

 

Dat uit uw bloed begint te groeien

 

En heerlijk tot Gods eer zal bloeien

 

En door geen tirannij vergaat.

Geef eene duidelijke verklaring van het gecursiveerde in de bovenstaande strophen uit een' der reien van Vondels Gijsbrecht.

Van welk belang is het, dat er in de lagere school veel zorg gewijd worde aan het bestrijden van de taalarmoede der leerlingen? Over welke middelen kan de school daartoe beschikken?

7. Amsterdam 14 September 1887.

't Was vrede, maar die vrede een waggelend gevaarte,
Met elken nieuwen steen zijn storting naderbij!
Dan neen! zoolang de staf van Frankrijks heerschappij
Gevoerd wordt door het Hoofd der wakkere Orleanen
Geen nood! Dus meent de vrees zich zelve te vermannen
Die vrede (Algiers meldt Dog alleen van krijgsgeweld),
Broedt menigten alom, met klimmende angst geteld,
Slechts hier en daar gedund door koene landverhuizing,
En voorts, bij zwermen, met van onrust zwangere suizing,
Verstikkend opgetast in vesten Babelhoog,
't Is spanning, dreigende als de spanning van een boog!
Want aan die menigten, om werk en brood verlegen,
Benijdt het werktuig, aan des menschen plaats gestegen,
Den arbeid en zijn loon. De maatschappij gevoelt
Haar evenwicht verstoord. Haar lichaam kwijnt en woelt
Bij beurten; 't is de plaag van kankrend pauperisme,
Onredbaar evenzeer voor breinloos Communisme,

[p. 70]

Als voor Bespiegeling, die in fijn geweven taal Verdooving, sussing, maar geen heeling brengt der kwaal.

Verklaar nauwkeuring het gecursiveerde in bovenstaande regels. Men lette daarbij zoowel op de beeldspraak als op de bedoeling, in verband met de geschiedenis.

8. Amsterdam, 7 December 1887.

Geef eene duidelijke verklaring van de gedichten ‘Kennis en geest’, ‘Dialecten’, ‘Het Verledene’, ‘Comma Bacillen’ en ‘Meer niet Meerder’ van N. Beets.

9. Bassum, 17 September 1886. (2 uur) district Amsterdam.

Elk zoekt geluk, maar talloos zijn de paden,
Waarlangs we zoekend grafwaarts gaan,
De zucht naar goud, naar weeld', naar macht, naar lauwerbladen,
Kiest onderscheiden baan.

Op onzen weg tweeft, lokkend, voor ons henen
Der kunsten en der muzen koor,
Met ons kwam liefde zich als tochtgenoot vereenen,
Houdt vriendschap 't eigen spoor.

In milden glans ontluikt voor onze treden
Een bloei des nijveren plukkers waard,
Wiens oog niet afgedwaald, voorbij 't genoeg van heden,
Op 't veel van morgen staart.

Dat zoo mijn vriend! dat zoo ons heil moog duren,
Dat ons erkentelijk offer geur'
Tot eens de jongste koom' van de ons bescheiden uren,
En de aardsche voorhang scheur'!

a.	Verklaar het gecursiveerde.
b.	Geef den inhoud van het geheel terug.

10. Kortenhoef, district Amsterdam, Juli 1887.

Indien het waar is, Mijne Heeren, dat men voor de studie van elken schrijver, die, volgens uwe begrippen, niet volstrekt zedelejknuttig is, moet waarschuwen, en haar, waar men kan, verbieden, dan zie ik niet, hoe gij drievierde uwer classici, hoe gij Arosto en Rabelais in uwe boekverzameling moogt dulden; dan zijt gij verplicht de schilderijen van Titiaan en Correggio ten vure te doemen; en Montaigne, en Bredero, en Hooft en Molière, de op eenige plaatsen alles behalve stichtelijke Moliére vooral, vliegen

[p. 71]

uwe vensters uit, gevolgd door.... Doch waartoe zoude ik de naamlijst verlengen. welke zich, gij weet het, licht over drie bladzijden zoude uitstrekken.... (Potgieter).

1.	Gleef de bedoeling van den schrijver met uwe eigene woorden terug.
2.	Ontbind deze periode in zinnen en benoem die.
3.	Gleef eene verklaring der gecursiveerde woorden.
4.	Verklaar spraakkunstig de kl. knp. gedrukte vormen.
5.	Welke figuren merkt gij in deze periode op?

11. 's-Gravenhage 1884. Nederl. taal (1½ uur).

Met de werkelijkheid bedoelen wij de wereld, die inzonderheid door gemoedservaring tot onze kennis komt. Daar wij geen idealen kunnen vormen, dan naar de mate waarin we zoowel met de gebreken dier werkelijkheid bekend zijn als met de goede elementen die zij bevat en die als bouwstoffen² voor onze idealen gebruikt kunnen worden, is het onontbeerlijk ons van die werkelijkheid² een heldere voorstelling te maken. Aan haar toch moeten wij, gelijk uit het gezegde blijkt, alles ontleenen, wanneer onze idealen niet eenvoudig luchtkasteelen³ zullen zijn, het geheim van welker bewoonbaarheid tot nu toe nog door niemand schijnt gevonden.

Veel⁴ is er dat zulk ean heldere voorstelling in den weg staat, met name van de gebreken der werkelijkheid. In de eerste plaats de verdoovende of afstompende kracht, die het gewoonraken aan toestanden, waarin wij voortdurend verkeeren, op ons pleegt uit te oefenen.

Men leeft in een geheel ongemotiveerd optimisme⁵, waarvan men zich zelf nauwelijks bewust is, dat niet anders dan door de grootste hardvochtigheid¹⁰ verklaard zou kunnen worden, indien wij niet wisten èn dat gewoonte het onverdraaglijkste doet verdragen, èn niet minder, dat de onkunde vaak omtrent hetgeen in de naaste omgeving plaats grijpt bedroevend groot is. Gewoonte en onkunde zijn de beide peluwen van het rustig leven der meestens.⁶

Indien wij eens kersversch, maar niettemin op de hoogte der geestesontwikkeling, die wij thans bereikt hebben, onze intrede konden doen in de wereld, waarin wij het nu zoo betrekkelijk goed uithouden, wij zouden er ons in de hoogste mate over moeten verwonderen, dat zij, welke in die wereld leven, niet dagelijks, ja ieder oogenblik getroffen wordt door allerlei tegenstrijdigheden en wanklanken.

A. Pierson. Een levensbeschrijving.

I.	Wat verstaat gij door ‘bouwstoffen van onze idealen’?
II.	Wat staat er tegenover de ‘werkelijkheid?’
III.	Wat is het onderscheid tusschen idealen en luchtkasteelen?
IV.	Welke zaken worden er van dat ‘veel’ door den schrijver opgenoemd? Zeg dat met uw eigen woorden.

[p. 72]

V.	Wat is ongemotiveerd optimisme?
VI.	‘der meesten’ van wie dan niet?
VII.	Kunt ge van die ‘tegenstrijdigheden en wanklanken’ voorbeelden geven?
VIII.	Den 2en volzin redekundig ontleden.
IX.	Welke vreemde zinswending merkt ge in den derden volzin op? Zoudt ge die kunnen vermijden?
X.	Verklaar de bet. van het woord ‘hardvochtigheid’ in verband met zijn vorming.

12; 's-Gravenhage, 6 September 1884. Taalwerk. (2 uren).

1	Oud Rome gaf de heldenkracht, het recht,
2	Den staat, droeg Hellas' kunst, en bootste
3	En ciseleerde 't goud van eigen taal
4	In zang en statig woord; - het schonk Euroop
5	Zijn godsdienst en, herleefd, zijn schoonheidsdienst.
6	Avenza langs, een weinig landwaarts in,
7	En vóór ons ligt Carrara's marmergroef!
8	Carrara! geen vermeet'le Niobe,
9	Die trotsch zich op haar heerlijk kroost verheft,
10	Maar schuwe nimf van 't Apennijnsch gebergt,
11	Wier marmerschoot, omhelsd door Hemel-Zeus,
12	Een teelt van eed'le wezens droeg en goden,
13	Wier blanke boezem van zijn kussen draagt
14	Het merk, en in wier zonvergulde borst
15	Een fijne aar nog vliet van 't etherblauw.
16	Hier had natuur het kleed geweven,
17	Waarin het marm'ren Rome van Augustus
18	Zijn tempels, baden, hallen heeft getooid,
19	De kunst van Skopas, Polukleitos, Muroon,
20	Praxiteles vertaalde. - - - - - -
21	Voor langen tijd lag dan de akker braak,
22	Tot rijpte een nieuwe oogst, een and're godenteelt,
23	En Michelangelo zijn titans deed
24	Ontwaken uit het stille marmerbed.
25	‘De grootste kunstenaar kan niets verzinnen,
26	Wat niet een enkel marmerblok bevat;
27	De hand slechts, die den geest gehoorzaam volgt,
28	Dringt door tot wat in 't diepst verborgen ligt.’
29	Zoo sprak de meester. Michelangel o,

[p. 73]

30	(Gij zaagt) den jongen reuzendooder David
31	In 't marmer slapen en (uw) hand sloeg weg
32	Wat hem omhulde, - - - - - - - - - - - - - - die(n) uw gramheid schiep,
33	Uw heil'ge toorn, die 't grootscha ideaal
34	Der wufte wereld barsch in 't aanzicht smeet.
35	Maar rust, geweldige! Ook zachter kunst,
36	Ook zachter hart kent schoonheid, ja wellicht,
37	Uw toorn vergeve, trekt het ideaal
38	Een grens, die gij verbreekt,

Uit: Carrara van C. Vosmaer.

Regel 1-5 Geef de verklaring dezer regels met eenige historische toelichting.

Regel 2, 3 Wat is ‘bootsen’, wat ‘ciseleeren’ en in welke beteekenis worden die woorden hier gebruikt?

Regel 4 ‘Zang’, ‘statig woord’. Waarom wordt deze onderscheiding gemaakt?

Regel 8-12 Verklaar de figuurlijke taal dezer regels.

Regel 11, 13, 14 Driemaal het woord ‘wier’. Geef van elk dezer drie woorden het antecedent op.

Regel 16-20 Wijs in deze regels het zinsverband aan.

Regel 23 Waarom ‘titans’?

Regel 25-28 Wat beteekenen deze vier regels.

Regel 31-34 Van ‘(uw) hand ...’ af redekundig ontleden.

Regel 35 Wie is die ‘geweldige’? Vanwaar die naam? Aan welk woord, vroeger in dit gedicht gebruikt, herinnert hij?

Regel 35-38 Van ‘Ook zachter kunst...’ af weergeven in proza.

13. 's-Gravenhage, 17 Januari 1887. (2 uur).

Aan den oceaan.

Rol vrij uw tuimelende baren,

Gij machtige oceaan! toekomstig Vaderland!

Stuw vrij van oost naar westerstrand

De ontzaggelijke waterscharen.

Uw statig golvend pad is 't eenig pad op aard,

Dat voor geen schepter bukt, door menschlijk arm' geslingerd,

Waarheen 't verdelgend reuzenzwaard

De drieste dwinglandij, met bloedig loof oorwingerd,

Niet reikt. De zoon des stofs noemt zich in ijdlen waan,

De Heer der schepping, gij bespot zijn magtloos woeden,

Moog zijn vernielende arm heel de aarde in ketens slaan,

De grenspaal van zijn magt, is de oever van uw vloeden,

[p. 74]

 

Hij moogt met onweerstaanbre kracht

 

Den tempel der natuur vernielen:

15.

En ongevoelig zijn voor pracht.

 

Wat in zijn omtrek leeft ontzielen,

 

En waan zelfs uw geweld te teuglen op zijn kielen:

 

Gij trotst en fnuikt zijn magt.

 

Gij rolt zijn trotsche koningsvloten,

20.

Wier zijden, zwanger van den dood,

 

Uw stranden sidd'ren doen, als brooze visschersbooten,

 

Te zaâm in uw onpeilbren schoot.

 

En zelfs de tijd, wiens vuist geslachten op geslachten,

 

Van dan de aarde wegvaagt, rotsen scheurt en bergen sloopt,

25.

't Heelal met puinen overhoopt,

 

Spilt vruchteloos op u zijn krachten.

 

Van 's werelds eerste stonde af aan,

 

Zaagt ge aan uw overheerde stranden

 

Het worden, bloeien en vergaan

30.

Der glorierijkste vorstenlanden.

 

Gij zaagt den diepen val van Suza's wereldkroon,

 

En Hellas strijdbanier op hars puinhoop blinken;

 

Gij zaagt voor d'achtbren voet van Rome's fieren zoon

 

Trotsche Alexanders kroon in 't stof der graven zinken.

5.

Gij zaagt 't Kollossusbeeld der grootsche Tiberstad,

 

Dat in zijn' magtig' arm de wereld hield omvat -

 

Door 't lot geveld, wie naar den schepter durfde dingen;

 

Ge aanschouwdet de ebbe en vloed der aardscha wisselingen.

 

En gij? Nog rolt ge uw golf, gelijk de schepping 't zag,

40.

Bij 't eerste morgenrood van haar geboortedag.

 

Ja onveranderlgk dezelfde

 

Blijft ge immer, wat gij waart of zijt,

 

Het beeld van 't eeuwige in den tijd.

 

Sints 't firmament u overwelfde

45.

En onverbidlgk als de dood,

 

Acht ge aanzien, schatten nog bevelen;

 

Des helden kunstelooze boot,

 

Als trotsche Armada's zeekasteelen.

 

En toch - 't is grootsch langs uwe baan

50.

Den wereldkring in 't rond te streven.

 

En onverschrokken pal te staan,

 

Daar, waar uw woede 't al doet beven.

 

En schoon voor uw geweld de zoon der aarde ook zwicht,

 

Dat vrij zijn overschot in 't golvend doodsbed dale,

 

Geen held - schoon ook zijn naam op 't duurzaamst marmer

 

prale, -

 

Dekt grootschar grafgesticht.

[p. 75]

1. Geef in korte trekken den gedachtengang des dichters weer. 2. Geef de zinsontleding van regel 5-9 (Uw.... reikt). 3. Welke beteekenis heeft het woord waarheen in dezen zin? 4. Verklaar de uitdrukking: met bloedig loof omwingerd. 5. Wat beteekenen de werkwoorden in regel 18 en waarom zijn ze in deze volgorde geplaatst? 6. Wat is de beteekenis van regel 20 en 21, 1e helft? (Wier.... doen). 7. Geef, beknopt, de historische toelichting, noodig bij regel 31-36. 8. Ontleed taalkundig: onverschrokken en pal (regel 51). Wat merkt gij op omtrent de constructie van den laatsten zin: ‘Geen held dekt grootscher grafgeschrift.’ 10. Waar zou de ‘nieuwe’ spelling in bovenstaand gedicht wijziging aanbrengen en om welke reden?

14. 's-Gravenhage, (2 uur) 28 November 1887.

‘Aan mijn elzen’ uit Huygens ‘Hofwijck.’

Heilsaemen Elsen rack, wie soud u konnen derven? enz. (32 verzen).

1.	Geef dat fragment nauwkeurig in hedendaagsch proza weder.
2.	Maak met het oog op beteekenis of vorming, beknopte aan teekeningen bij woorden, die naar uw oordeel zulks het meest behoeven.

15. Delft, district 's-Gravenhage. 11 Februari 1886,

Bij een hertenkamp.

Wat waant gij 't hert zijn lot getroost,¹

Wijl 't grazend poost,

Trots² onze blikken?

Ach! 't weet,

De kerkergracht is breed,

‘Staketsel hoog - gewend aan 't leed,

Verleerde³ 't schuchter op te schrikken!

't Is of⁴ 't welsprekend u verklaagt,

Als 't zich zoo onverschillig draagt,

Niet langer poogt⁵ de lucht te rieken;

De kudde, om gindschen, boom gegroept

Van verr' niet seint⁶, niet tot zich roept,

Niet voorzweeft op dier voeten wieken⁷!

De wreede band, waarin gij 't klemt,

Heeft tot verbastrens toe 't vervremd;

elaas! het spaat ter nood meer de ooren,

Als hoorn of buks hier schalt

En knalt;

't Heeft d'ingeschapen aard⁸ verloren:

Ziedaar hoe zwaar gevank'nis valt!

Potgieter.

[p. 76]

1.	In welken naamval staan hert en lot? Licht uwe opvatting toe. Kent ge andere voorbeelden van eene soortgelijke constructie?
2.	Is trots een oorspronkelijk voorzetsel? Zoo niet, verklaar dan, hoe het dit geworden is.
3.	Zou hier, afgezien van de maat, ook afteeren kunnen gebruikt worden.
4.	Welke beteekenis heeft of hier? Gebruik of in andere beteekenissen, en wijs er telkens bij aan, tot welke rubriek van voegwoorden het behoort.
5.	Zou tracht hier even goed zijn? Geef 't verachil tusschen deze woorden op.
6.	Overeenkomt en verschil tusschen seinen en wenken.
7.	Waarom ontbreekt hier het lidwoord?
8.	Is inborst hier ook goed?
9.	Geef nauwkeurig het zinsverband op van regel 1-7.
10.	Ontleed taalkundig de cursieve woorden.
11.	Wijs een tweetal metaphorisch gebruikte woorden aan en schets in 't kort het kenmerkende van dezen tropus.

16. Leiden, District 's-Gravenhage. 8 Juni, 1886.

Alles is waar, wat door mijne zinnen mij geleerd wordt, maar ook alles is waar, wat het inwendig gevoel mij getuigt. Men spreekt wel dikwijls van zinbedrog, maar men doet het ten onrechte. Het zijn nimmer de zinnen die ons bedriegen, maar het is altijd het verstand, dat óf tot valsche besluiten zich laat verleiden, óf de waarneming met vreemde bestanddeelen vermengt. Niet in de waarneming, maar bij den ovengang van de waarneming tot het oordeel beloeren den mensch, naar Göthes treffende uitspraak, als uit een hinderlaag al zijn inwendige vijanden, verbeeldingskracht, ongeduld, voorbarigheid, zelfbehagen, vooroordeel, lichtzinnigheid, grilligheid en wat namen zij al meer mogen dragen. Allen liggen zij hier in die hinderlaag verscholen en bespringen op het onverwachts den stillen waarnemer, die voor alle hartstochten beveiligd scheen. Zoo schuilt telkens in het verstand, vaak nadat het zich door het hart heeft laten omkoopen, de fout, maar nooit schuilt zij in de gewaarwording. En of deze door onze ongewapende zintuigen verkregen wordt, dan wel met behulp van een kunstig samengesteld instrument, is geheel onverschillig. Ook het instrument bedriegt nimmer, het is geheel onschuldig aan alles wat daaraan vaak ten laste wordt gelegd; niet de onwaarheid van het werktuig brengt ons ooit op het dwaalspoor, maar alleen de verkeerdheid van den mensch die het gebruikt, en met de wetten en de werking er van onbekend is.

Opzoomer.

Licht dit door voorbeelden toe, en doe daarbij de beteekenis der cursieve woorden duidelijk uitkomen.

[p. 77]

17. Monster (Poeldijk), September 1886, district s-Gravenhage. Uit het gedicht: ‘De Pers.’

Gezegend¹ zij² de hand, die onder Haarlems wallen,
Den ruw³ gesneden vorm⁴ in 't mulle zand deed vallen;
Gezegend zij de blik, die al de grootheld mat
In 't schijnbaar kinderspel ver⁹ borgen en bevat⁵,
Die aan den klank⁶ den vorm, aan 't woord de letter⁷ paarde⁸,
Neen, iedren lettervorm weêr duizendvoud herbaarde
En 't woord een dienstmaagd gaf, die al zijn teederheid
Bewaarde en toch ver⁹ schiep voor de onvergankelijkheid!¹⁰

Breng bovenst. regelen in proza over, d.i. geef er eene omschrijving van, zoodat de bedoeling des dichters duidelijk uitkomt.

Beantwoord daarna de volgende vragen:

1.	Is gezegend hier een werkwoord of een bijv. naamwoord?
2.	Waarom de aanv. wijs?
3.	Welk woord is ruw hier, bijv. nw. of bijw.?
4.	In welken naamval staat vorm en waarom?
5.	Kan men hier aan bevat ook een' naamval toekennen?
6.	Van waar komt dit woord?
7.	Welke verschillende beteekenissen heeft het woord letter?
8.	Waarom is dit werkw. zwak?
9.	Welke kracht heeft ver in verborgen? welke in verschiep?
10.	Hoe is dit woord gevormd?

Toegift: Is er op de laatste regels uit een taalk. oogpunt ook iets aan te merken?

18. Loosduinen, district 's-Gravenhage, 8 Februari 1887.

‘Bij het graf van Rhijnvis Feith’ van Staring. (29 verzen). 1. Gleef kort maar nauwkeurig den inhoud van dit gedicht in proza weer. 2. Wat leert het 3e couplet omtrent Starings waardeering van zijne eigen gedichten. 3. Waarop doelt de dichter in het 5e en 6e couplet? 4. Deel mede, wat er omtrent de vorming en de beteekenissen van ontslapen bekend is. - Waarom wordt dit werkw. met zijn vervoegd? 5. Moet qaf (regel 4) niet zijn qeef? Motiveer uw antwoord. 6. Welke steile top (reg. 12) wordt hier bedoeld? Licht de beeldspraak in dezen regel nader toe. 7. Verrichten mogen (reg. 3) en mogen (reg. 23) denzelfden dienst in den zin? Tot welke soort van werkwoorden zoudt gij het, aldus gebezigd, willen brengen?

19. Hazerswoude, district 's-Gravenhage (2 uur) 26 November 1887.

‘Op eene vervelende soirée’ van De Genestet vs. 10-vs. 47.

De volgende vragen werden ter beantwoording opgegeven:

1.	Waarop zinspeelt de dichter in vs. 11?

[p. 78]

2.	Welke poëzie wordt in vs. 16 bedoeld?
3.	Verklaar de tegenstelling in ‘blijde minnepijnen.’
4.	Wat beteekent de uitdrukking ‘'t lustig watertjen’?
5.	Waarom wordt Hooft ‘schalke Drost’ genoemd?
6.	Omschrijf de beteekenis van vs. 37.
7.	Wie is ‘die zanger der seringen’? Verklaar deze beeldspraak.
8.	Geef den zin van vs. 44-47 met uw eigene woorden weer.
9.	Verklaar taalkundig de uitdrukking: ‘om mijn geestje te vertreden’ (vs. 10).
10.	Verduidelijk uit hunne vorming de beteekenis der woorden ouderwetsch en minnelijk (vs. 12),
11.	In welken naamval staat pruimpjes (vs. 20)? Waarom?
12.	Geef het zinsverband van vs. 24-vs. 27 aan.
13.	Vergelijk de synoniemen kostlijk en kostbaar.
14.	Deel mede wat u bekend is van één der in deze dichtregelen genoemde personen.

20. Gorinchem, district Dordrecht, 27 October 1883.

Paraphrase.

Hagar, van Isaäc Da Costa.

Wat wond'ren zaagt ge al niet, woestijn, vorstin van't Oosten!
een grond vereeuwigen, dien 's hemels vuren roostten
tot ééne onoverzienbre, één waterlooze zee
van golven, steen en rots, tooneel van schrik en wee,
verlatenheid en dorst en zonder leefnis sterven!
Wat hebt ge al in die lucht, die d'ademtocht doet derven
aan wat dáár adem zoekt, den stormwind vaak gezien
zich als aan ketenen ontwringend; niet slechts dien,
waarvoor de reiziger 't gelaat verbergt in de aarde,
totdat de gruiskolom, die wervlend zich vergaarde
bij 't loeien van den reus, voorbij gerold zal zijn!
Nog andere schuddingen bestookten uw woestijn,
aloud Arabië! 't Zijn zulken, die de scharen
opdreven uit uw schoot van landveroveraren.
Hier, langs uw noordergrens, trok Israël weleer,
omstuwd van teeknen Gods, naar 't erfland op en neer
de veertig jaren door; daar, twintig eeuwen later,
verhief de Saraceen met dweepend krijgsgeschater
zijn wapens, om aan de aard een half gekenden God
te brengen, en een keer in heel der volkrep lot.

a.	Geheel in proza overbrengen, verklaren en historisch toelichten.
b.	Wat beteekent derven, en welke woorden staan er mee in verband?

[p. 79]

c.	Het zinsverband aanwijzen van: ‘Wat hebt ge al in die lucht.... voorbij gerold zal zijn!
d.	De synoniemen van bestoken en het verschil aanwijzen.

21. Gorinchem, district Dordrecht, September 1887.

Opstel. ‘De taal is het voortbrengend werktuig der gedachte.’ Behandel deze stelling ook met betrekking tot het onderwijs.

a.	Verklaar en gebruik in zinnen: over den hekel halen; water in den win doen; zijne handen in onschuld wasschen; de zon in het water kunnen zien schijnen; iemand met iets doodverven en de kroon spannen.
b.	Behandel de volgende synoniemen: geheim (adject.), heimelijk en geheimzinnig; omdat en doordat.
c.	Verklaar in verband met vorming de beteekenis van: laatdunkend, argwanend en niettegenstaande.

22. Noordeloos, 27 Maart 1883. (1½ uur.), district Dordrecht.

a.	Verklaar en breng in zinnen: argeloos, opzichtelijk (bijwoord), opzichtig (bijvoord) deemoed, onzalig, oorblazer en muggezifter.
b.	Verklaar de volgende uitdrukkingen en bezig ze tevens in flinke zinnen: op touw zetten, zich de vingers branden, de huik naar den wind hangen, op iets ingaan, zich laten gevallen.
c.	Gleef de verschillende beteekenissen op van de werkwoorden afdragen en betrekken.

23. Stellendam, 16 September 1886. (2 uur), district Dordrecht.

1.	Geef bij het gedicht Najaarslied van Beets (36 verzen) de verklaringen, die noodig zijn om het voor leerlingen der hoogste klasse verstaanbaar te maken.
2.	Verklaar hun tevens de figuurlijke taal in het eerste couplet en wijs in datzelfde couplet het zinsverband aan.

21. Hendrik-Ido-Ambacht, district Dordrecht, Juni 1886.

Geef met een enkel woord aan, in welke betrekking de door of en om ingeleide zinnen tot den hoofdzin staan. (Van ieder 10 zinnon uit het ‘Woordenboek’). Geef de tegenstelling van de cursief gedrukte woorden in: 1. Een onmiskenbaar voordeel. 2. Een onbekookt artikel in een dagblad. 3. Een onbesproken gedrag. 4. Een veeg teeken. 5. Eene letterlijke opvatting van het voorschrift. 6. Iets werktuiglijk doen. 7. Schoorvoetend zijne schuld bekennen. 8. Een netelige toestand. 9. De luchthartigheid van dien man. 10. Een afdoende maatregel.

22. Haarlem, 8 December 1883.

1. a. Ontwerp voor de hoogste klasse van een gewone lagere school eene leesles over een der volgende onderwerpen:

[p. 80]

Leeringen wekken, voorbeelden trekken.

Honger is de beste saus.

Rust roest.

Nood breekt wet.

Overleg is het halve werk.

Haastige spoed is zelden goed.

b. Geef de beginselen aan, van welke gij bij uw ontwerp zijt uitgegaan.

2. ‘Er was een tijd waarin het door zijn beleid geëerbiedigde, om zijn goud benijde en voor zijne kennis gevierde Holland door deze driedubbele kroon de rozen der kunst vlechten mocht; waarin het gehoor voor muziek, waarin het zin voor poëzie had en zich in beider liefelijke bloesems verlustigde; waarin het Europa's bewondering wegdroeg door zijne schilderschool, de oorspronkelijke, met zijnen strijd voor de vrijheid geboren, en die de helden van deze heeft veraanschouwelijkt en vereeuwigd:’

Potgieter.

a.	Deze regels voor jonge lieden te verklaren en toelichten.
b.	Aanwijzing van het logisch verband der zinnen, waaruit het geheel bestaat.

26. Haarlem, 19 April 1884.

1. Wat dunkt u van de bewering, dat in de volksschool, bij behoorlijk onderwijs in lezen en schrijven, geen opzettelijk taalonderwijs noodig is?

2. Logica.

Wat 's logica? - Een stijve leest,
Eerst afgevormd op 's menschen geest;
Die rechtheid, juistheid geeft aan 't denken.
Voortreflijk! Wordt zij wel beproefd,
En 't menschelijk brein niet aangeschroefd,
Om 't in dien echten groef te krenken,
Dien 't redelijk verstand behoeft.
De laars moet aan de enkels passen,
Het been niet naar de laarzen wassen.

Bilderdijk.

1. Geef van den inhoud dezer regels eene duidelijke omschrijving. 2. De dichter gebruikt geest, brein en verstand. Beteekenen zij hetzelfde? 3. Als hij naast rechtheid, juistheid en bij brein het bijv. nw. menschelijk evenals bij verstand redeijk voegt, maakt hij zich dan ook schuldig aan noodelooze herhaling en overtolligheid? 4. Welke practische les ligt er voor het taalonderwijs in de school opgesloten in de beide laatste regels?

[p. 81]

27. Haarlemmermeer, district Haarlem September 1887.

Fragment uit ‘Hagar’ van Is. da Costa. (2 uur.)

1.	Zijn kemel! 't Levend schip dat door de zandzeebaren
2.	zijn koers houdt, rijk bevracht met keur van Oosterwagen, -
3.	't woestijnpaard, dat in 't zaal, hem door natuur gewrocht,
4.	zijn ruiter rustig voert door d' eindeloozen tocht,
5.	hem knielend afwerpt en weer opvangt, en, waar de oogen
6.	vergeefs een waterdrop als uit te lokken pogen,
7.	de karavane met zijn reuk ten dienste staat,
8.	en wellen opspoort, die nog laven. Op de maat,
9.	van dat de zon herrijst, vervolgt het dier te vrede
10.	met onvertraagde vaart, met onverhaasten trede,
11.	gèlgk de kloknaald tikt, zijn' weg, tenzij zich 't lied
12.	versnelle, waar ook hij gevoelig 't oor aan biedt;
13.	de klaagzang, niet altijd eentonig, van den drijver,
14.	of wel, de lofzang van den pelgrim, vol van ijver
15.	maar lijdzaam, die aan 't eind van 't onverkwikkend pad
16.	Jerusalem zal zien, de onsterfelijke stad. 1. Verklaar het gecursiveerde in dit fragment. 2. Ontbind in zinnen: Op de maat, enz. tot de oesterfelijke stad. 3. (regel 12) versnelle. In welke wijze staat dit werkwoord en waarom? Wanneer wordt deze wijze nog meer gebruikt? Voorbeelden. 4. Vergelijk naar vorming en beteekenis: eindeloos en oneindig lijdzaam en lijdelijk. 5. Verklaar het gebruik van maar in regel 15. Hoe kan dit woord nog meer gebruikt worden? 6. Maak taalkundige opmerkingen bij de woorden: keur, gewrocht, vergeefs, ten dienste, herrijst. 7. In welken naamval staat: stad (regel 16) en waarom?

28. Middelburg, 23 Juli 1883, Nederl. taal.

Heft dolle Tuimelzucht de Muitvaan op

Ontvlamd, voor 't geen zij morgen weêr verschopp'

Zoo grijpt het zwaard, gij Goden onder God;

Bedwingt met strengen arm het smaadlijk Rot!

Maar, gordt een Heldenschaar zich aan, ten pleit

Om wettig erf, te wrevel haar ontzeid,

Dan vlei geen iedle trots den Dwingeland;

Het Zwaard des Regts blinkt vruchtloos in zijn hand.

Hij, die zijns boezems inspraak schuldloos kent -

Die 't oog naar grootar goed dan 't leven wendt -

Die tart dat zwaard, voor hem geen Regtzwaard meer,

En vat gealten 't zijn, ten tegenweer.

Noord en Zuid, 11e Jaargang.

[p. 82]

1.	Geef in goed proza de gedachten weer in bovenstaande verzen vervat.
2.	Verklaar de cursief gedrukte woorden en uitdrukkingen.
3.	Toon het zinsverband aan in de eerste vier regels.
4.	Maak taalkundige opmerkingen naar aanleiding der woorden in kapitale letters.
5.	Verklaar de aanvoegende wijs in regel 2.
6.	Toon het verschil aan in het gebruik der synoniemen tarten en trotseeren door goede zinnen opgehelderd.
7.	Toon het verschil aan in het gebruik van te en ten in regel vijf en zes.

29. Middelburg (meisjesschool) 23 Juni 1886.

Potgieters Bronbeek IV

Ontleden wat, wie en trots.

Verklaren het 2e, 3e, 10e, 1e helft van 14, 16 en 17.

Geef den zin van het geheel in ongebonden stijl weer.

30. Sluis, district Middelburg, September 1887.

't Gedicht Uit plicht

Gelukt niet licht,

Maar hinkt aan ijz'ren boeien;

't Heeft vier Noch zwier,

Noch bloei, noch tier

En kruipt in plaats van vloeien;

Maar brandt De hand

Die 't speeltuig spant,

Van 't innig boezemgloeien:

Geen toon Zoo schoon

Bij mensch en goôn,

Dan die het hart ontvloeien.

a.	In proza overbrengen.
b.	Geef synoniemen op van het znw. boeien en behandel er drie.
c.	Verklaar het woord tier.
d.	Omschrijf de verschillende beteekenissen van kruipen.
e.	Wat hebt ge op te merken aangaande het woord geen.
f.	Verklaar voor leerlingen van de hoogste klasse de beteekenis van de taalkundige benamingen: onderwerp, gezegde, voorwerp, bepaling en bijstelling.

31. Arnhem, 20 December, 1882, geen taalwerk.

32. Arnhem, 17 Februari 1885.

Iets over volksgeest.

Hierover mogen wij, Nederlanders, spreken, omdat wij hem in te kleine mate bezitten, om niet onzijdig te zijn. Wij kunnen bijw.

[p. 83]

den heerschenden en kenschetsenden geest eener natie gissen, zooveel wij goedvinden, zonder dat wij er ons over behoeven te bekommeren, dat zij op hunne beurt ons met de beoordeeling van onzen volksgeest zullen lastig vallen. Te dezen opzichte mogen wij alle volkeren der aarde vrij uitdagen; want wij mogen ons verzekerd houden, dat zij op ons geen vat zullen hebben.

Kinker.

1.	Hierover wordt gewoonlijk pronominaal bijwoord genoemd. Waarom bijwoord? waarom pronominaal? Geef een overzicht der pronominale bijwoorden.
2.	Ontleed den 2en zin (zinsontleding).
3.	Tot welke zinnen of zinsdeelen staan de cursief gedrukte zinnen in betrekking? Wijs nauwkeurig den aard dier betrekking aan.
4.	Kunnen, zullen en mogen. Wat merkt gij op ten aanzien aan de vervoeging dezer werkwoorden?

33. Arnhem, 28 Oct. 1887 (2 uur.)

Wat stormen! welk een reeks van nieuwe worstelingen,
Onvruchtbaar lang, zoo 't scheen, maar kiem van groote dingen!
Ziel 't Westen werpt zich op het Oosten bij den kreet,
Van Clermont uitgegaan! ‘God wil het!’ leus en eed
Dier in gestalte en hart onovertroffen Ridderen,
(Voor wie de Bondgenoot het eerst moest leeren sidderen!)
Gekleed in ijzer, en van ijzer zelf. Naar 't graf
Des Heil'gen trekken ze op, het zwaard voor pelgrimsstaf
Geheven, om dien grond, vóór 't rijpen van Gods tijden,
(Bij- tegen wangeloof!) van d'Islam rein te strijden!
Ai! zoek den Levende niet bij de doôn! noch wacht
Van 't ijdel zelfgekwel, van de ijzren heldenkracht
Triumfen, die alleen Gods waarheid kan behalen.
Het Oosten staat u nog. Uw negen tochten falen!...
God had iets beters voor u weggelegd, Euroôp!
In Zijner mogendheën aanbiddelijken loop:
Der talen sleutel weer-, de Drukkunst uitgevonden,
De Schrift der waarheid van haar windselen ontbonden,
Het Woord des levens op het aardrijk wijd verspreid,
Van 't aardrijk te gelijk de grenzen uitgebreid....
Uw tijden gaan terug, uw geestdriftvlammen kwijnen,
Een tering schijnt allengs uw krachten te ondermijnen,
Mohammed! wien ge ook nog (een jongste flikkerschijn
Van stervend nachtlamplicht!) ontzachlyk dreigt te zijn.
Constantinopel vall', sinds eeuwen reeds zieltogend,
Den Muzelman in d' arm! die arm werd onvermogend
In Spanje. Brenge straks, een enkel oogenblik,
Aan Weenen en Euroop het Turksche kromzwaard schrik!

[p. 84]

 

Gij negentiende reeks van dubbele jubeljaren!

 

Getuigt gij, wat er werd van 't rijk dier Oostbarbaren.

 

(da Costa, Hagar).

Geef eene doorloopende verklaring van de laatste 16 regels.

II. Dat hij ga!

Laat hem gaan!

Laat hij gaan!

Wat valt er op te merken aangaande bovenstaande zinnetjes en kunt gij telkens den derden persoon door den eersten en den tweeden persoon vervangen?

III. Van vele woorden is de beteekenis in den loop der tijden veranderd. Hoe verklaart gij dit verschijnsel?

Wat valt er dienaangaande op te merken omtrent de volgende woorden:

achterdochtig, wereld, ellendig, tuin, slecht, bisschop?

IV. Ontzenuwen, bolwerk. Verklaar de figuurlijke beteekenis dezer woorden en gebruik ze in een paar flinke zinnen.

34. Harderwijk, 28 October 1886. (2 uur). district Arnhem.

De stroom der menschelijke kennis, denk- en werkkracht is sedert het einde der vorige eeuw breeder dieper en ontzaglijk veel sneller geworden. Een jaar wisselt in maatschappij, staat, volkenomgang en wetenschap zooveel af als te voren tien of vijftig.

J.R. Thorbecke.

1.	Geef met eigen woorden duidelijk de bedoeling des schrijvers weer,
2.	Welke zijn de kenmerken van onregelmatigheid bij de werkwoorden?
3.	Welke punten van overeenkomst en van verschil kunt gij opgeven tusschen deelwoorden en bijvoeglijke naamwoorden?
4.	Maak het verschil duidelijk tusschen de synoniemen bestendig en standvastig, dapper en vermetel, sluw en slim. Doe dat verschil met eén paar dezer synoniemen in een tweetal zinnen goed uitkomen.
5.	(Zoo gij tijd over hebt.) Wat is beeldspraak? En maak zeer helder den overgang van de oorspronkelijke beteekenis tot de beeldspraak van eene der beide uitdrukkingen: de verzenen tegen de prikkels slaan of de kruik gaat zoolang te water, totdat zij breekt.

35. Wageningen, 10 Juli 1882. Geen Taalwerk.

36. Nieuwe Pekela, district Winschoten, 23 November 1883.

Nederlandsche taal (1½ uur).

1.	Een opstel als proeve van stijl over: Herfststormen.
3.	Een opstel over het belang van de kennis der synoniemen voor het gebruik der taal.
3.	Vergelijk het voorzetsel met het voegwoord.

[p. 85]

37. Pekela, district Winschoten, 27 Augustus 1887.

De Zee, fragment uit Childe Harold van N. Beets.

Rol, Oceaan, uw donkre golven uit, enz. 10 verzen.

1.	Overbrengen in proza.
2.	Opgave der fig. taal, 1e helft.
3.	Aanwijzing van 't zinsverband. Idem.
4.	Taalkundige ontleding van of, noch, uw, is, sop, hijzelf en waar.
5.	Vertel iets aangaande het gebruik van het voegwoord of.

 

 

38. Ten Boer en te Thesinga, Aug. 1887. (1½ uur.) distr. Winschoten.

De winter is geweken -
Met gouden vingertop
Ontdooit de zon de beken,
Ontplooit de zon den knop;
En op een straal gedragen
Van zuiveren morgengloor
Rijdt lentes zegenwagen
De groene dreven door.

1.	Verklaar de figuurlijke taal van dit versje voor leerlingen.
2.	Vergelijk de beteekenis van: zich gedragen, zich houden, zich aanstellen.
3.	Welke verschillende beteekenissen heeft het voorzetsel op. Leid de figuurlijke en overdrachtelijke beteekenis af uit de eigenlijke.

3.9 Midwolde (Meerland), district Winschoten, 17 September 1887.

1.	Het gedicht ‘Roem’ van N. Beets met eigen woorden teruggeven.
2.	Hoe legt gij het aan, om de leerlingen met het gebruik van den 4en naamval bekend te maken?

40. Oude-Pekela, 12 October 1887. District Winschoten. Nederlandsche taal (1½ uur.)

1. Hoe zoudt ge aan vergevorderde leerlingen duidelijk maken, dat de aantoonende wijs juist acht tijden heeft, en de aanvoegende wijs maar vier tijden?

(Het begrip wijs en wijzen wordt aanwezig ondersteld.)

2. Breng het volgende fragment uit ‘de Planeten’ van J.J.L. ten Kate, den dichter op den voet volgend, in proza over.

Waarom, o zonen Van 't zelfde Huis! Nog burgeroorlog
En krijgsgedruisch? Wat meet ge elkander Vergramd van ver',
Den naam benijdend Dier Roode Ster, Met vlammende oogen
En tandgeknars De vaan ontplooiend Van d' ouden Mars!
Bij plaats voor allen En brood voor elk, Wat leegt de Hebzucht
Den zwijmelkelk, Totdat zij, dronken Van overmoed,

[p. 86]

 

Den greep durft wagen In 's broeders goed? Waarom der Lafheid

 

Den moed geborgd, Waarmee de schakel De lamm'ren worgt?

 

Is 't staal de Waarheid, Die 't plet beslecht? Staaft zeker Onrecht

 

't Onzeker Recht?... Waar boos beginsel Den Krijg bereidt,

 

Daar wijkt de Tucht voor De Oneerlijkheid, Waar schaamtlooze

 

Eerzucht

 

De vaandrig is, De Wraaktrompetter Aan 's legers spits, -

 

Zijn alle Driften, vergroofd, ontaard, Het trosgeboefte

 

Van 's legers staart! Zie, achter Caesar, die 't zwaard ontbloot,

 

Op valen klepper Altijd - de Dood! Verwoesting slaande

 

Met d' eigen vlerck Gods schoone Schepping En 's menschen werk;

 

Kartouwen, flikkrend Van bliksemglans, Den maatslag gevend

 

Ten Doodendans; De kogels, vallend Zoo dicht als snel

 

De dobbelstenen Bij 't vreeselijk spel, Dat duizend levens.

 

Bedwelmd, verwoed, Te zamen spelen Om 's harten bloed.

41. Groningen, 2 Juli 1887. Ned. taal en letterkunde. (1½ uur.)

Geef het onderstaande met eigen woorden zoo duidelijk en schoon mogelijk weer.

Sluit voor begeerte uw graag gezicht:
zij loert, zij loert om in te varen,
Sluit de oogen, vensters van het licht,
Indien gij wilt uw hart bewaren;
Want, zoo begeerte eens binnensluipt,
Zal zij bederf en jammer baren,
Dat eeuwig smart en eeuwig druipt.
De dingen zijn niet, als ze schijnen,
De worm zit binnen lekker ooft,
Een levend' kleur bedekt venijnen,
Hij doolt zeer licht, die licht gelooft.
In paradijzen nestlen slangen,
De slangen hangen boven 't hoofd,
Daar Boude en blozende appels hangen;
Dies wacht uw vingers, wacht uw hand,
Nog vat de dood niet met uw tand!
J. v.d. Vondel.

Vergelijking tusschen Da Costa en De Genestet. (¾ uur.)

De beteekenis van een woord als rededeel heeft dikwijls kleinere en grootere wijzigingen ondergaan, waarvan een gevolg is, dat dezelfde klank in de grammatica soms twee of meer namen ontvangt. Licht de overgangen in taalkundige beteekenis bij de volgende woorden zoo duidelijk mogelijk toe: (¾ uur.)

het aanw. voorn.w. dat en het voeges. dat;

het pers. vnw. (genitief) mijn en het bezit. vnw. mijn;

het bijv. nw. wild en het zelfst. naamw. wild;

[p. 87]

de bijv. nw wit en geel en de werkwoorden witten) en gel(en); het deelw. aangaande en het voorz. aangaande;

42. 't Zand, district Groningen, 11 September 1886.

I. Wat is ontwikkeling? Hoe zult gij in eene dorpsschool uwe leerlingen ontwikkelen tot menschen, geschikt om in de maatschappij te leven? Is gew. lager onderwijs der gewone lagere school daartoe voldoende? Wat is er meer noodig en waarom?

II. o Friso! voedsterling dier Staats- en Oorlogshelden,

Waarop de Fransche trots stutte en terug moest treên;

Held voor dezelfde zaak en op dezelfde velden

Met Hessen, Ouwerkerk, en Marlb'rough en Eugeen!

Doorluchte Prinsentelg, wien op vergankbre goederen

Het erfrecht werd betwist, dat aan uw stamnaam kleeft

Maar nimmer op den roem dier twee verheven broederen,

Wier naam, wier bloed, wier ziel, in U vereend herleeft

9. Gij, wien het moordend lood bij 't hachelijk Oudenaarde,

10. Voor Rijsel, bij het schoon, maar bloedig Malplaquet,

11. In 't nooit ontzien gevaar vergeefs ontzag en spaarde!

12. De diepte des Moerdijks strekte U ten eerebed.

Moest dan ook Gij zoo ras aan Neêrlands hoop ontvallen?

Da Costa.

Verklaar het versje uit een geschiedkundig oogpunt.

Wat hebt gij aan te merken op de constructie der beide eerste regels?

Ontleed den 9en tot en met den 12en regel redekundig.

Vergelijk eer, naam en roem met elkander.

43. Uithuizerpolder, district Groningen, 23 October 1886.

Wat mag me een vleiend vers als tweeden Vondel loven

Ach! weinig zegt die lof, hoe ze anderen blink' in 't oog,

De ware dichter gaat wat voor hem was, te boven,

En 't voorbeeld dat hij geeft, is wie hem volgt, te hoog.

Neen, 't kunstlicht zal geen zon, geen middag evenaren,

Al blindt de flikkerglans wie op de nachtlamp staren.

1.	Den inhoud met eigen woorden teruggeven.
2.	Ontleed de laatste twee regels redekundig, en benoem de zinnen, waaruit die regels bestaan.
3.	Synoniemen opgeven van loven en blinken.

44. Norg, 8 December 1886. district Assen.

Een dwaze hang, met gierige oogen,
Aan roem of macht of goud of eer;
Tevreên in 't lot, haar toegewogen,
Knielt stille wijsheid dankend neer.

[p. 88]

 

't Geluk is veil, voor zweet noch zorgen;

 

't Ontvlucht hem, die naar honger staal;

 

Maar toeft, in 't schuilend dak verborgen,

 

Als huisgenoot bij middelmaat.

1.	Verklaar het versje voor de hoogste klasse van eene lagere school.
2.	Bespreek, mede voor leerlingen, de spraakkunstige beteekenis der cursief gedrukte woorden.
3.	Komt er figuurlijke taal in voor, verklaar die dan.

45. Eelde, 11 December 1886. district Assen.

Aan de stad Parijs. (Staring.) In Maart 1815.

Waart Gij het niet, die, breinloos uitgespat,
Den mijter en de kroon in 't slijk vertradt,
Die 't zaad des oproers zaaidet, wijd en breed;
Die voor den Corzikaan in 't bloedperk streedt
Tot de overwinning, daar uw trots van zong,
Snel rugwaart in uwe eigen muren drong?
Gij waart het! En als gij, bleek en bang,
Nu 't vonnis toefdet van uw ondergang,
Doorsneed het staal, tot uw verderf ontbloot
Den band, waarin 't Geweld uw vrijheld sloot;
Behieldt gij uw prooi, vergaderd van alom;
Het siersel van paleiss en heiligdom;
Vergode kunst, te schendig saamgehaald:
Een krijgstrofee, waarvan de lauwer faalt!

1.	Geef een doorloopende verklaring - taal- en geschiedkundig - van de bovenstaande verzen.
2.	Benoem de zinnen.
3.	Welke tropen komen er voor in de eerste vier regels?
4.	Verklaar - zoo mogelijk in verband met de vorming - vonnis, siersel, schendig en krijgstrofee.
5.	Hoe geeft gij aan kinderen een begrip van de tijden der werkwoorden?

46. Enschede, district Deventer, 1 December 1886.

Nederlandsche taal (2 uur).

a.	Breng over in vloeiend, verklarend proza 3 coupletten uit Abraham Lincoln van Potgieter.
b.	Verklaar uit hunne vorming de beteekenis van: wankelmoedig, laakbaar, desnoods en onherroepelijk.
c.	Welke is, bij de werkwoorden, de verschillende beteekenis van het voorvoegsel ont, met voorbeelden.
d.	Gebruik in flinke zinnen: vermorselen, bevroeden, pluimstrijken en havenen.

[p. 89]

47. Hengeloo, 3 Februari 1887. (1½ uur.) district Deventer.

Verklaar in beknopten vorm de beteekenis der volgende aphorismen:

1.	Het is veel grooter, vermaken matig te genieten, dan ze te verachten. Von Reinhard.
2.	Het ware geduld is niet lijdelijk, integendeel, het is werkzaam, het is geconcentreerde kracht. Carmen Sylva.
3.	Wie zin kruis wel draagt, wordt op zijn beurt gedragen door het kruis. Thomas à Kempis.
4.	Het classieke is niets anders dan het schoons ontdaan van den glans der mode. Busken Huet.
5.	't Graf is de wieg, waaruit de onsterfelijkheid geboren Wordt. Wallis.

48. Lonneker, 31 Maart 1887. (1½ uur). district Deventer.

Verklaren voor kinderen:

De beurs te Amsterdam.

O vruchtbre akker, grond van steen,
Die zich ten oorbaar pan 't gemeen
Laat alle middagen bezaaien
Met koopzaad êel en mild van aard,
Dat goude' en zilvre oogsten baart;
Daar duizenden genot van maaien;
Het gansche jaar is uur seizoen.

Verklaar onderstaande synoniemen en breng ze in goede zinnen te pas: rechtmatig, rechtvaardig, billijk - bezorgd, bevreesd, bekommerd.

49. Hoorn, 9 Juni 1887. (½ uur.)

Behandel de les ‘Storm op Zee’ (zie Leopold Leesboek voor de Volksschool 5de deeltje) met eene klasse, waarvoor gij ze geschikt acht.

50. Zaandam 1 uur, 27 Maart 1882. district Hoorn.

Wat hebt gij aan te merken op de volgende uitdrukkingen:

a.	A is een ervaren paedagoog en daarom op de voordracht geplaatst voor de betrekking van hoofd der school te Z.
b.	Dat is een aardig werktuig: laat ik eens zien, hoedanig het ingerigt is.
c.	Al wierd onze stad tot den grond toe verstoord, wij behoeven ons daar niet over te ontrusten: Richtiger gezegd: wij zijn hier zeker voor alle gevaar.
d.	De ongelukkige vleide zich neder onder de schaduur der booroen: het verlies van haren vader deed haar hartelijk leed.

51. Beemster, 18 September 1886. (2 uur.), district Hoorn.

1.	Wat verstaat men door purisme op het gebied der taal? Welk voor- en welk nadeel kan het aan de taal doen?
2.	Gleef eene duidelijke verklaring van de voorwaardelijke wijs.
3.	Verklaar het puntdicht ‘Aan Pegasus’ van Staring.

[p. 90]

52. Schellinkhout, district Hoorn, 22 September 1887 (2 uur.) Bij de onthulling van Thorbeckes standbeeld (1876) (13 verzen) door Schimmel.

a.	Geef een verklaring van vs. 1, 4, 5, 6, 9, 10, en 12.
b.	Bovenstaand fragment komt voor in een leesboek voor de hoogste klasse der volksschool. Past het daarin volgens uwe meening?
c.	Hoe zoudt gij uwe leerlingen duidelijk maken, dat we verbitterend (vs. 7) en verbergend (vs. 8) niet als bijv. naamw. hebben te beschouwen?

 

 

53. Zwolle, 20 November 1886 (2 uur.)

I. Verkeerd effect.

Gij meent het goed, maar 't werkt verkeerd.
Voor de ondeugd wilt gij afschuw wekken,
Maar beeldt haar af met zulke trekken,
Dat zij zich zelf bewondren leert.
Fier, dat gij 't zijt, die haar wil malen,
Komt zij zich zien in uw verhalen,
Komt zij zich spieglen in uw lied,
En denkt: ‘'k ben nog zoo leelijk niet.’

a.	Tegen wie richt de dichter zich in dit versje!
b.	Waarom staan bewondren en gij cursief?
c.	Verklaar: zich spiegelen in uw lied.
d.	Moest wil in den vijfden regel niet wilt zijn? Licht uwe meening met andere voorbeelden toe.
e.	Geef eene verklaring van zoo, als bijwoord van graad, van hoedanigheid, van tijd, als vergelijkend en als voorwaardelijk voegwoord.
f.	Wat voor rededeel is zulke in regel 3; waarom? Geef de afleiding van dit woord.
g.	Welke opmerkingen maarkt gif bij dat in den 4en en 5en regel.

II. Gods borduurwerk.

Wat God borduurt, door lief en leed,
In 't weefsel van eens Christens leven,
Vertoont een werk, waar niemand weet
Gewisse duiding aan te geven.
Aan deze zij schijnt lijn bij lijn
Dooreen te weemlen en te warren;
Aan de andre zal 't een bloemstuk zijn,
Omgeven met een krans van starren.

Geef van bovenstaand vers eene verklaring in flink proza.

III. Kring van denkbeelden.

Een kring van denkbeelden! Wat is 't,
Dan een denkbeeldige kring?

[p. 91]

 

Maar is 't niet zonderling?

 

Denkbeeldige kringen zijn tusschen ons

 

Juist de allerwerkelijkste cordons;

 

Er in of uit te komen -

 

De proef wordt niet genomen.

a.	Verklaar ook dit vers.
b.	Hoe noemt gij den zin: ‘Er in of uit te komen;’ waarom?

54. Kampen, December 1886, district Zwolle.

Wees man.

Wees man en houd u recht; buig nooit en buig voor niemand -
Dan voor de Waarheid, bruid der eeuwen, geest van God.
Zie! rond uw voeten krielt een kruipend slavenrot....
Ontstijg dien modderpoel! dan zit ge u-zelf, zijt iemand,
Zijt vrij, zijt groot, zijt reus: grijp - koen en onversaagd -
Het schild, waar 't Kwaad vergeefs zijn zwadderschicht op jaagt.
De Waarheid zij de rots, waarop uw vrijdom steune:
Wie op de Waarheid steunt, wordt rotse met die rots,
Onwrikbaar, kalm, trotseert hij 't raadloos strijdgebots.
Des - hoordet gij 't gebriesch der helle rond u dreunen,
Of 't heelal op uw hoofd verbrokkeld nederviel, -
Wees man, en houd u recht met onverschrokken ziel!

1.	Breng dit vers in proza over.
2.	Geef het zinsverband aan van het laatste couplet.
3.	Zet nader de beteekenis uiteen van: bruid der eeuwen, een kruipend slavenrot, zwadderschicht.
4.	In welken naamval staat u-zelf? Tot welke opmerking geeft deze vorm aanleiding?
5.	Tot welke woordsoorten behooren: Des, rond en recht?
6.	Tot welke soort van werkes. behoort trotseeren, wat de vorming betreft. Geef woorden, die dezelfde eigenaardige vorming hebben, zoo mogelijk, ook met een ander achtervoegsel.

55. Achtkarspelen, 16 Dec. 1886, district Leeuwarden.

Elk heeft zijn stokpaardje. Overlang
Is die liefhebberij in zwang;
't Gebruik heeft haar tot recht verheven.
Onze oud'ren gunden zich de pret,
Door s't voorgeslacht zich reeds gegeven:
Geen mensch dan ook, die 't aan hun neven
Met schijn van goeden grond belet.
Daar moeten we ons nochtans voor wachten,
Dat nooit 't paardje aan 't hollen gaat
En ons vervoert waar wij niet dachten;

[p. 92]

 

Ook zorg men, zoo het bijt of slaat,

 

Gauw 't weg te doen, eer 't iemand schaadt,

 

Een rustig beestje kan geen kwaad.

1.	Geef den inhoud van dit gedichtje in duidelijk proza terug.
2.	Verklaar de beteekenis van overlang (regel 1), voorgeslacht (regel 5) en nochtans (regel 8) door op de vorming te letten.
3.	Ontleed taalk. de cursieve woorden.
4.	Schrijf drie zinnen, waarin het woordje geen telkens een verschillend rededeel voorstelt.

56. St. Anna Parochie, distr. Leeuwarden, 37 Aug. 1867. (1½ uur.)

't Zegt weinig, goed en bloed en leven
Ten offer aan den plicht te geven;
De ware braaf held eischt nog meer.
Geen smaad, geen schandvlek doe haar beven,
Wanneer die 't weldoen aan moet kleven,
Geen uiterlijk gemis van eer.
De brave vraagt niet, welk vermeten
Een blinde wereld goed moog heeten,
Of wat zij even roekloos doem';
Hij legt zijn reden aan geen keten:
Die alles veil heeft voor 't geweten,
Die acht het boven naam en roem.

1.	Geef eene duidelijke omschrijving van deze dichtregelen.
2.	Bestaat er bij regel 5 tijdbepalend of voorwaardelijk zinsverband? Toon dit aan door het verschil van deze twee soorten van zlnsbetrekking uiteen te zetten.
3.	Verklaar de beteekenis van vermeten (regel 7).
4.	Ontleed redekundig regel 7 en 8 en taalkundig de cursieve woorden.

57. Noordwolde, Januari 1887.

Nederlandsche taalkunde (2½ uur).

Maar wat nevel dekt deez' stranden?
Bloedrood bergt de zon het hoofd,
Vrijheid, fiere hemeldochter,
Zwerft, gejaagd, van schut beroofd,
Dobbrend op de woeste baren;
Tiranmie met ijz'ren voet
Trapt de welvaart op het harte,
Plast in edel burgerbloed!
't Stond geschreven: niet aan d'Amstel
Daagt het gouden morgenrood;
Elders kampt de burgere
Voor haar recht tot in den dood:

[p. 93]

 

De IJstad ligt in smaad gebogen

 

Onder Alva's looden hand,

 

Baatzucht, vuig het onrecht dienend,

 

Pleegt verraad aan 't vaderland!

1.	Geef den inhoud weer van dit stukje, voor kinderen van ongeveer twaalf jaar.
2.	Kies hieruit een vijftal woorden, waarover gij zoudt willen spreken voor dezelfde kinderen en geef in 't kort op, wat gij er over zoudt spreken.
3.	Vergelijk: omzichtig en voorzichtig; daaronder worden verstaan en daaronder worden begrepen.
4.	Verklaar een of twee der volgende uitdrukkingen: de oudste brieven hebben; 't water aan de lippen hebben; zout bij schepels eten; de gebreken zijner deugden hebben.
5.	Geef voorbeelden, dat de spraakkunst dienstbaar is voor 't goed verstaan van het gelezene.

58. Workum, 10 Juni 1886. Taal (2 uur).

O, hoe vaak in later dagen, Wolken! wandelaars der lucht!
Zal het kind der aarde ontroeren, dat u naoogt in uw vlucht.
Beven zal hij bij uw dreigen, juichen bij uw rozerood,
Tuchtiging of zegen wachten, dood of leven, uit uw schoot
Dichters zullen u begroeten, als des hemels voorraadschuur,
Als het tuighuis der verwoesting, als de schatzaal der natuur.
Schilders zullen u bespieden, wanschand, voor één enkle maal,
't Machteloos penseel te doopen in uw rijken vervenpraal.
Ballingen op vreemden bodem, pelgrims, dobbrend op de zee,
Geven u, gewiekte boden, groeten voor hun dierbren mee.
Door de traliën des kerkers lokt ge een zucht van jaloezij,
En gebed en vloek smelt samen in dat ééne woord van: ‘vrij!’
(Ten Kate, Schepping).

1.	Geef de gedachte van den dichter in proza weer.
2.	gebruik in flinke zinnen tuighuis (fig.), begroeten met (fig.) ontnuchteren (fig.), pauperisme, over 't paard tillen.
3.	Vergelijk: benemen, ontnemen, afnemen.
4.	Hoe zoudt gij naar aanleiding van: een boek verslinden, aan leerlingen duidelijk maken, dat de figuurlijke beteekenis van een woord in overeenstemming is met de letterlijke?

59. Sluisterveld, 23 Februari 1887. (2 uur.

Opstel als proeve van taal en stijl. Geef den indruk weer, dien het lezen van eenig litterarisch product op u gemaakt heeft.

1.	Maak voor kinderen de beteekenis duidelgk van beoogen, onbegonnen, vermolmd, ontknoopen en gekunsteld, zoodat zij ze in zinnen weten te gebruiken.
2.	Geef in voorbeelden verschillend gebruik op van het woordje al.

[p. 94]

60. Herxen, (Overijse!) Juni 1887.

1.	Verklaar op grond van den grammatischen vorm het verschil in beteekenis tusschen: a. Die man is voor dat werk het geschikste. en Die man is voor dat werk het de geschikste. b. Er zijn dwazen, die dat willen. en Dwazen zijn 't, die dat willen.
2.	Vergelijk het gebruik, dat gemaakt wordt van de voegwoorden: omdat, doordien en daar en evenzoo het verschillend gebruik van het werkwoord worden.
3.	Ontwikkel de gedachten door Beets neergelegd in zijn gedichtjes: Triomfeerend Argument en Wie schuilt er?

61. Breda, 11 Juni 1887. (1½ uur.)

Gelooft gij in het woord, dat vlammend van uw lippen
In 't uur van zielennood als zielelied kwam glippen,
Toen Aboe Beker sprak bij 't barnon van het lot:
‘Wij zijn getweeën slechts!’ - ‘Daar is een derde, God!s’ -? -
Gelooft gij in het woord, dat werelden van weelde
Voor 't water speurend oog der moede krijgers teelde,
Dat door het brandend bloed in 't midden der woestijn
De Houris hupplen deed bij 't schuimen van den wijn?
Gelooft gij in de wet, die menachelijke daden
Durft met den vloek des doods, de onvruchtbaarheid beladen
En die als pleisterbeeld der menschen levend kneed?
Gelooft gij in uzelv', gij heerschor en profeet?
Schaepman, Aya Sofia.

N.B. Het taalwerk wordt hier altijd gedicteerd.

1.	Breng deze regels in proza over.
2.	Ontleed de eerste vier regels.
3.	Verschil tusschen gelooven in en gelooven aan opgeven.
4.	De vloek des doods. Welke 2e naamvalsbetrekking is dit? Welke genitieven kent gij nog meer?
5.	Het barhen van het lot. Wat beteekent deze uitdrukking?

62. Weert, 21 Februari 1882. district Roermonde.

Olijftack aen Gustaef Adolf.

't Wilt voghelkyn dat zingt, dear 't onbeknipt is:

Al d' opa lucht is myn:

Noch steent het om te zyn

By 't lieve nestje, daer het uitghekipt is.
Ick meed', hoewel myn blyde geest vaart speulen

Daer draeiboom sluit noch heck

Een heimelycke treck

Verleit het hart naer myn geboortstad Keulen.
J.v.d. Vondel.

[p. 95]

1.	Breng het bovenstaande in proza over.
2.	Uit welke zinnen bestaat het, en tot welke soort behooren ze?
3.	Hoe worden in onze taal de verkleinwoorden gevormd? - Eenige voorbeelden ter opheldering.

63. Zierikzee, district Goes 1885.

Onder de opgaven goor Nederlandsche taal vindt men ook:

1. Verklaar vorm en beteekenis van: in arren moede, te (ter?) elfder ure, de leeu matte pijlen.

3. Sedert wanneer is het pers. onw. du in onbruik en hoe werd het verbogen?

2. Waarom kan van ‘bepalend lidwoord’ geen sprake zijn?

4. Wat is een subjectieve, wat een objectieve genitief? Gleef van elk een paar voorbeelden.

4. In welke gevallen kan een bepaling met van niet door een genitief vervangen worden? Gleef 3 of 4 voorbeelden.

5. Hoe zijn de vormen heeft en had ontstaan?

6. Noem en verklaar de gewone figuren in: fniezen, gluren, willen, hoorder, stroop, iemand, toen, bisschop, er, boogend, kermis, branden, dertien en kerstmis.

7. Ontleed redekundig: ‘Wat gij geschreven hebt, weet ik niet; maar ik onderschrijf gaarne al wat gij schrijft.’

64. Maten, 15 December 1886.

Weerhaar-wijsheid.

‘De ware wijsheid is, zich naar de omstandigheden
Te schikken’. Dat's een spreuk van Romes redenaar.
Dies diende voor een tijd Pompejus aangebeden,
En Cesar na diens val verheerlgkt, dat is klaar. -
Nu 't is ook veiligst bij den winnaar; en in zegen
Wordt immers liever dan in nederlaag gedeeld?
Een kroontje lacht het hart wel eens zoo aardig tegen
Als traan of schaamteblos, die door de wangen speelt.
De zon gaat op! Bid aan! Zie, zie haar hoogar stijgen,
Kraai, al wat kraaien kan, haar morgenglorie uit!
't Is avond en zij daalt. Zwijg! wijzen voegt het zwijgen.
Zij zinkt, gaat onder! - Foei, nu dient zij uitgefluit.

Geef den inhoud in goed proza terug en verklaar, wat naar uw inzien verklaring behoeft.

Ontleed redekundig regel! en benoem taalkundig de cursief gedrukte woorden

Wat beteekent ‘de huik naar den wind hangen.’

66. Utrecht, November 1883, Nederlandsche taal (2 uur).

O Leman, vorstlijk meir! hoe effen

Zijn niet uw waatren, blauw en diep!

[p. 96]

 

Als zou geen golfje zich verheffen,

 

Wanneer 't de orkaan ten strijde riep;

 

Het schoonst zijt ge onder de Alpenmeiren,

 

En de indruk van uw majesteit

 

Doet u als machtig rijksvorst eeren,

 

Maar wijkt uw lieflijkheid.

 

Want lieflijk schoon zijt ge om te aanschouwen,

 

Gij, die Savoyens voeten kust,

 

En toch met jeugdig zelfvertrouwen

 

Aan 't hart der Moeder-Alpen rust!

a.	Verklaar, wat onderstreept is.
b.	Verklaar de woordschikking van hoe effen tot riep.
c.	In welke redekunstige betrekking staat de derde regel tot den vierden?
d.	In welke wijze staan de werkwoorden in den derden en vierden regel, en waarom?
e.	Verklaar het gebruik van niet (2e regel), als (3e regel en 7e regel), onder (5e regel) en toch (11 regel).

66. De Bildt, 15 Februari 1884, district Utrecht.

‘Er ligt te weinig poëzie in dien toestand, dan dat hij den onbevangen blik der jeugd zou kunnen aanlokken.’

‘Er valt niets op hem te zeggen, dan dat hij lui is.’

a.	Welken dienst doen hierin de afhankelijke zinnen?
b.	zijn dan dat hier twee voegwoorden of mogen ze hier vereenigd gedacht worden? Zoo ja, waarom, zoo neen, waarom?
c.	Verklaar naar vorm en beteekenis bevangen; waarin verschilt het van overmeesteren en dit laatste van vermeesteren?
d.	Verklaar: een onbevangen blik, een ontzenuwd volk, onze ontluikende zeemacht.

Arnhem, 20 December 1882, geen taalwerk.

Blauwkapel, 17 Nov. 1883, district Utrecht.

Rekenen 9½-11

Opvoeding 11-2½.

Geschiedenis 1½-2½.

Maak een leerles voor goed ontwikkelde leerlingen van 12 à 13 jaar over ‘Eerre waterleiding.’

Hiervan werd gezegd:

Nederl. taal 2½-3½ uur.

Soest, 16 Februari 1884, district Utrecht, geen taal.

Smada.