Noord en Zuid. Jaargang 10

[p. 364]

Driemaal grooter en driemaal zoo groot.
Mijnheer de Redacteur!

Eene vraag of eene klacht. Ik heb twee zusters die ‘bij het onderwijs’ zijn. Heden met een van deze jonge dames pratend, laat ik mij ontvallen: ‘driemaal grooter’... - ‘O, dus viermaal zoo groot?’ - ‘Neen! driemaal zoo groot!’ - ‘O, dus tweemaal grooter?’ - ‘Neen, driemaal grooter!

Trois fois plus grand! Dreimal gröszer! Three times greater!’

Ik vernam toen, dat er onder de onderwijzers onderscheid gemaakt wordt tusschen ‘driemaal zoo groot,’ en ‘driemaal grooter.’ Heeft dat eenige reden, terwijl toch het onderscheid in de gewone Nederlandsche spreek- en schrijftaal, en voor zoover ik weet in andere talen, niet gemaakt wordt? Men zegt toch, dat eene zaak grooter is dan eene andere, en dat wel eenige malen. Hoeveel malen? drie malen, zoodat de verhouding is 1: 3.

Ik geef toe, dat wij in eenige gevallen niet consequent zijn: al te rijk. Voor ‘tweemaal grooter’ of ‘tweemaal zoo groot’ bestaat ook de volksuitdrukking: ‘nog ééns zoo groot’, of ‘ééns zoo groot’. Wij maken wel is waar onderscheid tusschen ‘de helft grooter’ en ‘half zoo groot’; maar dat hier niet het onderscheid in ‘zoo groot’ en ‘grooter’ ligt, blijkt uit het feit, dat men niet kan zeggen ‘de helft zoo groot’ of ‘half grooter.’ Is het dan niet onbehoorlijk, de verwarring in de taal te willen vermeerderen, door te onderscheiden, hetgeen noch schrijvers noch sprekers ooit onderscheiden, en te beweren, dat ‘trois fois plus grand’ vertaald moet worden door ‘tweemaal grooter’?

De meening van uwe autoriteiten hierover eens te vernemen, zou aangenaam zijn aan

Uw Dw. Dr.

M.G.L.v.L.

Bussum, 24 Juli '87.

We deelen volkomen de meening des inzenders; de schoolboeken maken die onderscheiding, dat feit bestaat; op welken grond, dat moge een of ander dienstvaardig lezer verklaren.

Red.

Antwoord.¹⁾

Volgens het oordeel van Prof. de Vries is het gebruik van den comparatief na het woord maal in het geheel niet goed te keuren.

1) Even voor het afdrukken van vel 21 en 22 moest er nog eene verschikking plaats hebben en daardoor viel 't art. van Mr. v. L. uit. Dit verschaft ons de gelegenheid, het antwoord van den Heer Simons, die de proef inzag, hier onmiddellijk te doen volgen.
Red.

[p. 365]

Ik vind nl. in zijn dictaat aangeteekend: ‘Men hoort dikwijls zeggen: De een is ‘tweemaal rijker dan de ander; dit moet zijn: tweemaal zoo rijk ‘als de ander; want 2maal rijker = 2maal zoo rijk als de ander + ‘2maal nog iets dat de ander rijker is.’ - Met andere woorden: Als de een f 100 rijk is en ik zeg dat een ander tweemaal rijker is dan de eerste, dan is de ander f 200 rijk + nog tweemaal een onbepaald bedrag.

Ik heb, afgescheiden hiervan, nog enkele mijner vrienden gevraagd, hoe zij de uitdrukkingen opvatten. De antwoorden waren verschillend. De éen zei: 3maal rijker dan = het oorspronkelijk getal + 3maal datzelfde; anderen waren van meening dat 't eenvoudig beteekende, 3maal het getal. De eerste opvatting steunt blijkbaar op de volgende ontleding: Als ik zeg A is driemaal rijker dan B, dan zeg ik eerst dat A rijker is, en noem dan het verschil driemaal zoo groot als 't oorspronkelijke van 't kleinste getal. Daarentegen steunt de andere opvatting duidelijk op deze redeneering: A is driemaal rijker dan B, d.w.z. A is rijker; hoeveel maal? antwoord: ‘driemaal’. De redeneering van Prof. de Vries schijnt nu deze: Als ik zeg: A is driemaal rijker dan B, dan heeft dit rijker zijn driemalen plaats; 't ‘rijker zijn’ veronderstelt een surplus, hoe groot of klein dan ook, dus: A = 3 (B + x).

Waar eene uitdrukking zoo velerlei interpretaties toelaat, dunkt me haar gebruik zeker minder gewenscht; te eer, wijl de andere ‘3maal zoo groot als’ minder dubbelzinnig is. Opmerkelijk blijft 't intusschen dat in de uitdrukking: ‘hij is wel eens zoo groot als zijn broeder’ de bedoeling duidelijk is: A = B × 1 + B, derhalve hier met ‘eens zoo groot als’ 'tzelfde wordt uitgedrukt als sommigen met den comparatief doen. Want eigenlijk is ‘eens zoo groot’ = even groot, daar 1 × a = a blijft.

Het streven der grammatici, die in het gebruik van den comparatief na 't herhalingsgetal eene nieuwe vaste schakeering willen leggen, is, op zich zelf, geenszins in strijd met 't taalgebruik, dat vaak tot dergelijke splitsingen overgaat. Maar waartoe 't dient is m.i. niet duidelijk. Met ‘zoo als’ kunnen we alles zeggen, wat er te zeggen valt; den comparatief met dan hebben wij niet noodig; de taal zal er dus wel bij varen indien we deze dubbelzinnigheid eenvoudig verwijderen. ‘Trois fois plus riche’ worde dus overgezet door ‘driemaal zoo rijk’ en de gezochtheid, neen 't is = tweemaal rijker, geschrapt; te eer, wijl het noemen van het getal twee en ‘tweemaal rijker dan’ den hoorder uiterst moeilijk maakt te denken aan eene vermenigvuldiging met drie.

L. Simons Mz.