Noord en Zuid. Jaargang 10

[p. 274]

Nieuwer dan Phonetiek!

Het belangrijk werk van Dr. Moritz Trautmann, professor aan de Universiteit te Bonn, ‘over de klanken der taal in het algemeen en over die van de Engelsche, de Fransche en de Duitsche taal in het bijzonder’, dat in afleveringen is uitgegeven, is thans geheel compleet. Wij kunnen daardoor juister over de waarde van dezen omvangrijken arbeid oordeelen, dan de eerste afleveringen ons veroorloofden.

Het eigenaardig beginsel, dat aan Dr. Trautmann's systeem ten grondslag ligt en dat, volgens zijn eigen verklaring, in het geheele werk is vastgehouden, is, dat de klanken der spreektaal aangegeven moeten worden door hun ‘Klang’, of met andere woorden door de muzikale deelen, waaruit zij zijn samengesteld en niet door aanduiding van de wijze, waarop de spraakorganen aangewend worden, bij het uiten dier klanken. Hij stemt toe, dat het laatste een zaak van gewicht is en de kennis daarvan noodzakelijk, om een volledig begrip te krijgen van een bepaalden klank, maar oneindig belangrijker is het, te weten, uit welke tonen de gegeven klank bestaat. Van de verschillende argumenten, die hij voor deze stelling aanvoert, willen wij slechts dat aanhalen, waarop hij den meesten nadruk legt. Hij houdt vol, dat het moeielijk, onzeker en onvoldoende is, een bepaalden klank aan te geven, door de wijze, waarop de organen dienen gebruikt te worden, te omschrijven, terwijl de diapason van elken toon met volkomen nauwkeurigheid kan worden aangeduid en daardoor het doel geheel bereikt wordt. Het komt er maar op aan, of de diapason van elken toon, zelfs nog slechts veronderstellende, dat zoo iets bestaat, werkelijk gemakkelijk en nauwkeurig kan verkregen worden. Prof. Helmholtz is zonder twijfel de meest gezaghebbende geleerde op het punt van onderzoekingen van dezen aard, waarmede hij langen tijd is bezig geweest. Door zijne betrekking stond hem letterlijk elke mechanische vinding der moderne wetenschap ten dienste.

Ieder, die de vierde uitgave van zijn beroemd werk Die Lehre von den Tonempfindungen leest, is verbaasd over de menigte en de verscheidenheid der hulpmiddelen, die hij te zijner beschikking had. Alles, wat maar eenigszins in verband met zijne onderzoekingen stond of hem nader tot een oplossing kon brengen, gebruikte hij en toch komt hij niet alleen tot een algemeene theorie, geheel verschillend van Dr. Trautmann, maar bovendien bemerkt hij ten opzichte van enkele klanken, dat de moeilijkheden, om den middentoon vast te stellen, zoo groot zijn, dat hij ze niet geheel heeft kunnen overwinnen. Dit bewijst wel niet, dat Dr. Trautmann's theorie valsch is en Helmholtz' de ware, maar toch in elk geval, dat de bezwaren niet zoo gering zijn, als eerstgenoemde

[p. 275]

in zijn werk doet voorkomen en dat het argument ten gunste van zijne theorie van zeer geringe beteekenis is.

In werkelijkheid is de juiste oplossing nog niet gevonden, of indien zij gevonden is, nog niet wereldkundig gemaakt. Geleerden als Roorda, Donders, Sievers, Merkel, Brüche, Trautmann, Ellis, Sweet, Viëtor en zeer vele anderen hebben aan het onderzoek naar de taalklanken evenveel tijd en moeite besteed, als aan eenigen anderen tak der physische of physiologische wetenschap en zijn op de belangrijkste punten steeds tot een ontmoedigend resultaat gekomen. Een alphabet, op de geheele wereld gelijkluidend, waarvan Lepsius gewaagde en waarvan men zoo lang gedroomd heeft, behoort nog tot de toekomst.

Intusschen moet men Dr. Trautmann's systeem als een stap in de goede richting beschouwen en, ofschoon onder veel ongunstiger omstandigheden verkregen, gelooven wij, dat het hoofdbeginsel waarop het steunt, in zoover het verschilt met dat van Helmholtz, ons nader tot de waarheid kan voeren. Dr. Trautmann betoogt de noodzakelijkheid om eenheid te brengen in de spreektaal, zooals dat reeds in de schrijftaal bestaat, die voor alle Duitschers gelijk is. Daartoe zou hij niet de taal van de eene of andere stad of provincie genomen willen zien, maar eene naar bepaalde regels vastgestelde, zoodat iedereen zou kunnen weten, hoe hij spreken moet, ofschoon natuurlijk in den eersten tijd daartegen algemeen zou gezondigd worden. Verder dringt hij er op aan, dat Duitsche schrijvers, wanneer zij naar een equivalent voor een vreemd woord zoeken, in plaats van lange en onwelluidende samenstellingen te vormen, daarvoor korte en eenvoudige woorden uit het oud- en middelhoogduitsch en uit de verschillende levende dialecten der Duitsche taal zullen aannemen. Prof. Trautmann brengt het in zijn werk hier en daar in praktijk.

Wij geven daartegen echter in bedenking, dat, terwijl lange en samengestelde woorden algemeen bevattelijk zijn, zelfs voor hen, die slechts een oppervlakkige kennis van de taal hebben, dialecten en verouderde woorden, die Dr. Trautmann in sommige gevallen gebruikt of aanbeveelt, zonder eenige verklaring onverstaanbaar zijn voor de groote menigte, zoowel Duitschers als vreemdelingen.

De phonetisten zijn zeker heel nuttig werkzaam, hun arbeid heeft echter het bedenkelijk resultaat, dat er al weer meer gereglementeerd moet worden. Bij dergelijke bepalingen denk ik onwillekeurig aan Matthias Claudius' verhaal van de kippen, die een reglement vaststelden, waarbij bepaald werd, hoe hoog men kraaien zou bij elk merkwaardig voorval in de kippenmaatschappij. Vroeger was alles wel goed gegaan, maar zóo was het veel wetenschappelijker en dus.... veel mooier. De uitkomst was, dat de kippen de

[p. 276]

gegeven regels met elkaar verwarden en bij 't gekraai: ‘Een vos!’ kwamen aanloopen, denkende, dat er gekraaid was: ‘Gerst!’ of omgekeerd, om welke reden de kraaiwetten bij de kippen weer zijn afgeschaft.