Noord en Zuid. Jaargang 10

Het rede- en taalkundig ontleden op de lagere school.

Wat is taal? - Taal is de uitdrukking der gedachten door woorden of gebaren. - De woordentaal, die wij hier op het oog hebben, heeft een schat van woorden ten dienste, welke, op de rechte plaats gesteld, in staat is elk denkbeeld, dat ender de bevatting der hoorders of lezers valt, op gewenschte wijze hoorbaar of zichtbaar voor te stellen.

Het doel van alle taalonderwijs is: de zichtbaar of hoorbaar uitgedrukte gedachten te leeren verstaan, en omgekeerd zijne eigene denkbeelden aan anderen op gepaste, juiste wijze te leeren weêrgeven.

Wil men recht verstaan, wat spreker of schrijver hebben willen zeggen, dan moet men niet alleen de kracht en beteekenis der gebezigde woorden of uitdrukkingen kennen, maar ook nauwkeurig acht geven op het zinsverband, waarin zij voorkomen.

Deze waarheden sluiten van zelve in zich tweederlei beschouwing van de moedertaal: 1. welke woorden zijn gebezigd en wat beteekenen deze, 2. in welk verband komen zij voor, opdat schrijver of spreker zijn doel bereike: het recht verstaan van de uitgedrukte gedachte.

In vroeger tijd legde men zich bovenal toe op het rede- en taalkundig ontleden, ten einde aan de tweede voorwaarde tot het rechte verstaan der taal te voldoen en gedeeltelijk ook aan de eerste; doch het opvatten van de juiste beteekenis der woorden, zoo dikwijls afhankelijk van vorm en samenstelling, bleef wat veel op den achtergrond. - Thans is men wel wat tot een uiterste vervallen en heeft bij het taalonderwijs aan laatstgemelde behandeling het leuwendeel toegekend.

De schoonste materialen maken echter nog geen hecht en sierlijk gebouw, wanneer niet een bekwame hand ze in juist verband bij elkander voegt en tot een geheel verwerkt.

Een en ander van het hier gestelde zal wel weinig tegenspraak ontmoeten.

De groote vraag bij ons taalonderwijs blijft zeker: op welke wijze bereiken wij het gemakkelijkst en zekerst het doel.

Zoowel de synthetische als de analytische leerwijze vindt op dit gebied hare voorstanders. Geeft den leerlingen een schat van woordenkennis; tracht vooral de rechte beteekenis ervan te doorgronden en doet dit door een zelfde woord in onderscheiden zinnen met verscheidenheid van beteekenis voor te stellen, en gij kunt

[p. 277]

daarna met de verkregen kennis overgaan tot het rechte gebruik der woorden in de uitdrukking der gedachten.

Neen, zegt de voorstander der andere richting: leert eerst den zin, als geheel beschouwen; ziet, wat spreker of schrijver heeft willen zeggen aan het verband, waarin de woorden voorkomen; let in de eerste plaats op het onderwerp, waarover gesproken wordt, vervolgens op hetgeen daarvan gezegd wordt en hoe het gezegd wordt, en gaat eindelijk over tot het leeren kennen der woorden, die gebezigd zijn om het geheel samen te stelten.

Wij komen bij de beschouwing dier beide zienswijzen op zielkundig terrein. De vraag geldt: wat zal de kinderziel het gemakkelijkst opnemen: de voorstelling van het geheel of van de deelen. Zal men, om het zuivere begrip van boom te doen ontstaan, beginnen met al de deelen van een boom, van de wortelvezeltjes tot het blad voor te leggen en te doen zien, hoe door de juiste samenvoeging en werking dier deeltjes het geheel ontstaat, dat men den naam van boom geeft, of zal men juist omgekeerd handelen? Het komt mij voor, dat de laatste handelwijze het eerst voor de hand ligt en zichzelve aanprijst.

Daarmede is het antwoord gegeven, op de vraag: of wij het rede- en taalk. ontleden in bescherming nemen. Wij dingen niet af op de waarde van de nieuwere richting bij het taalonderwijs, die op het verkrijgen van zuivere begrippen is aangelegd; maar wij zien niet in, waarom zij het ontleden moet verdringen. Zonder grammatikaal onderwijs, blijft men altijd sukkelen met het rechte gebruik van buigingsvormen en de vormen der werkwoorden naar gelang van de wijzen en tijden, waarin ze gebezigd worden. En dit grammatikaal onderwijs kan dan eerst slagen als de geheele zin begrepen is door hem in zijne deelen te ontbinden.

Of men daarmede vroeg kan beginnen? Men kan reeds in het derde en vierde leerjaar den enkelvoudigen zin behandelen en de leerlingen tot het juist opvatten van de deelen van dien zin brengen. Men wachtte zich echter om in haarfijne onderscheidingen te vervallen en dusdoende de nomenclatuur onnoodig uit te breiden. In deze klasse zij men tevreden, wanneer de hoofddeelen van den zin worden opgenoemd en de voornaamste onderscheidingen der bepalingen gekend worden. Hetzelfde geldt voor de woordontleding. In volgende klassen ga men tot den samengestelden zin over, en gerust kan men dan het samenstellen van volzinnen naar bepaalde gegevens daarmede gepaard doen gaan, om zoodoende tot het vervaardigen van eenvoudige opstellen te geraken. Dat men nu ook de gelegenheid niet verzuimt om bij de afleiding, samenstelling en het verschillend gebruik der woorden stil te staan, laat zich begrijpen, voor zooverre dit kan geacht worden onder het bereik van de leerlingen te vallen.

Nisse.

J. Kousemaker Pz.