Noord en Zuid. Jaargang 10

Een paar Synoniemen.

Een werkelijk goed boek, dat aan studeerenden gewichtige diensten kan bewijzen, is het Handwoordenboek van Nederlandsche Synoniemen, door H.V. Hendriks.

Toch is het, gelijk te verwachten was van eene eerste proeve op dat gebied, niet volledig. Zoo zocht een mijner kennissen er te vergeefs in naar de zinverwanten, die hieronder volgen. Ik bracht er eenige regelen van ten papiere, voor welke ik met tweeledig doel bij dezen een plaatsje in dit tijdschrift verzoek: vooreerst omdat ze op zichzelve wellicht in uitgebreiden kring eenig nut kunnen stichten; en ten tweede, omdat na mij misschien andere beoefenaars onzer Moedertaal de pen ter hand zullen nemen om eenige andere synoniemen, die het Handwoordenboek niet geeft, te verklaren, en in dit tijdschrift tot gemeen goed te maken. Zoodoende zouden bouwstoffen bijeengebracht kunnen worden voor een Woordenboek van Synoniemen, dat op betrekkelijke volledigheid kon aanspraak maken.

Wettig - Wettelijk.

Eene wettige bepaling is eene billijke, redelijke bepaling, zulk eene, wier naleving men dus op goede gronden eischen mag, zonder den schijn van willekeur op zich te laden: alzoo het tegengestelde van eene willekeurige bepaling.

Eene wettelijke bepalng is eene bepaling der Wet, zonder meer. Spreekt men van wettelijke bepalingen, dan blijft alzoo het oordeel over het min of meer billijke uitgesloten.

Wettige voorschriften zijn voorschriften, die kracht van wet hebben, ofschoon wellicht in geen enkel wetboek opgenomen. De gedragslijn, door vader, opvoeder of voogd voergeschreven, houdt wettige voorschriften in.

Wettelijke voorschriften zijn voorschriften der door de Regeering uitgevaardigde wetten.

[p. 214]

Dienovereenkomstig spreekt men ook van een wettig, eveneens, maar in anderen zin van een wettelijk nandeel; ook van een wettig huwelijk, een wettig vorst. Zoo is een wettig betaalmiddel, een wettig besluit, een wettige verhindering, een betaalmiddel, een besluit, eene verhindering, die niemand kan wraken, wijl ze op een even goeden grond steunen, alsof er eene geschreven wet aan ten grondslag lag.

Daarentegen spreekt men van eene wettelijke regeling, wettelijke verordeningen, eene wettelijke verplichting, een wettelijken termijn, al welke zaken voortvloeien uit werkelijk bestaande wetten; ook van eene wettelijke overeenkomst, d.i. eene overeenkomst, die op eene wet berust.

We zien derhalve, dat wettig beteekent: kracht van wet hebbend; wettelijk: tot de wet behoorend, er een deel van uitmakend, of althans er op berustend, er rechtstreeks uit voortvloeiend.

Opmerkelijk De wet schrijft voor, welke gewichten in den handel mogen gebezigd worden. Dat zouden alzoo wettelijke gewichten moeten heeten. Maar de ‘spraakmakende gemeente’ heeft goedgevonden, steeds te gewagen van wettige gewichten. Vanwaar die afwijking? Wij wagen de gissing, dat wettelijke met zijne drie toonlooze lettergrepen, slecht valt vóór gewichten, dat met ééne toonlooze lettergreep aanvangt. Hoe dit zij, zeker is het, dat het streven naar welluidendheid, vaak onbewust, grooten invloed heeft op de wording van woorden en uitdrukkingen, en dat daarmede m.i. bij de vaststelling van regelen der spelling niet altijd genoegzaam rekening is gehouden.

Doch hierover ware een afzonderlijk artikel te schrijven.

J.V. Boxmeer.