Noord en Zuid. Jaargang 10

Een duistere plaats in het Pascha van Vondel.

Dus slaet dit inde wint, en laet vrij aender Eycken
De Schilden hanghen, die ghy niet en meucht bereyken
Met uwen lammen erm al veel te kort en stram,
En voor dien Scepter eel van dynen Gheytschen Ram
De kromme hoornen grijpt, twelck beter u zal voeghen,
Oft 't Kouter, om de borst des Ackers te doorploeghen
Vant Palestijnsche lant.

Alzoo spreekt Pharao tegen Mozes en Aäron.

Van Lennep teekent hierbij aan:

‘1286-1289. Hier is waarschijnlijk een misstelling ingeslopen. Want zoo 't kouter afhangt van 't voorafgaande grijpt, gelijk men uit het voegwoord of zou moeten opmaken, dan heeft het woord Palestijnsche geen zin, dewijl het toch niet dat land was, 'twelk de Farao hun wilde laten beploegen. Wel wordt de zin meer verstaanbaar, als men voor of - dan in de plaats stelt; maar dan wordt de tegenstelling tusschen den Gheytschen ram en den Scepter eel verzwakt en verlamd’

Van Lennep weet dus geen raad.

Mr. S.J.E. Rau zegt in zijn ‘Proeve van Aanteekeningen op de Treurspelen van Vondel’ het volgende:

‘In deze plaats vindt men een opmerkelijk voorbeeld van de zorgeloosheid, waarmede dit stuk in 't licht is gegeven, of liever door de zetters gehavend, misschien naar de copieën der rollen van de tooneelspelers. De heer V.L. heeft te-recht opgemerkt, dat Pharao de Israëliten niet kan verwijzen naar het “Palestijnsche lant”, waar hij ze juist af wil houden; maar ook “het kouter” kan hij hun niet te kiezen geven, daar hij hen bij hun bedrijf in Egypte, de veeteelt, wil bepalen.’ Enz.

De heer Rau stelt verder voor, het voegwoord of, waarmede vers 1288 aanvangt, te vervangen door als (tegenwoordig: dan). Wel verkrijgt men op die wijze een verstaanbaren zin, maar de heer Van Lennep heeft terecht opgemerkt, dat de tegenstelling tusschen

[p. 155]

den Gheytschen ram en den Scepter eel alsdan verzwakt en verlamd wordt.

Dr. J. Van Vloten verandert Van, 't eerste woord van den laatsten regel, in Dan, en zegt: ‘Zoo lees ik, voor 't onverklaarbare van.’

't Moet gezegd worden, door die verandering wordt de zin verstaanbaar. Maar, wat noch de heer Van Lennep, noch de heer Rau, noch de heer Van Vloten bemerkten, de zin is duidelijk zonder eenige verandering. Men oordeele:

't Gesprek tusschen Pharao, Aäron en Mozes wordt voorafgegaan door eene alleenspraak van den Pharao, welke ons licht kan verschaffen.

Pharao, die erkent, dat er eene macht boven de zijne is, daagt eerst den hemelkoning uit en spreekt dan verder:

Oft ghy al schoon d'Hebreen die mijnen Scepter druct
Van hunnen halse scheurt, en Pharao ontruct
'T joc van hun dienstbaerheyt, werwaerts wilt ghyse brenghen
Dat sy de hoornen van u altaren besprenghen?
Sy raken elders licht in dieper slaverny,
Oft onder een ghebiet van strengher heerschappij.

Gaen sy hun by den Moor oft Etiopier voeghen,
Die heeft noch 't meeste deel wel van syn Rijc te ploeghen;
Oft hyse schoon ontfanght, en loopt se al int ghemoet,
D' wtheemsche als een Slaef syn ackers bouwen moet.
Den ruyghen Barbaros ooc binnen syn limiten
Gheen vreemdelinghen lyt, noch Meden, nochte Sciten,
Noch over onsen vloet, noch over de Jordaen
En zal de Philistyn ooc gheen Hebreen ontfaen.
Den vrecken Arabier sy passen op hun stukken,
Is ooc ghenoech bekent noch om syn oude tucken,
Hy vilt, besteelt en pluct wie in syn handen raect,
En die hij borgher zalft hy eyghen Slave maect.
Noch daer den Assyrier der Koninghlijcker staten
Toneel eerst bouwen dorst, by 't stroomen der Euphraten,
Noch nerghens waer het licht de duysternis verdooft,
Oft d' inghezeten is der vremden overhooft.

Pharao weet niet, waarheen de Israëlieten zich willen begeven, doch welk land het doel van hun tocht zij, overal zullen zij in slavernij geraken.

Nu komen Mozes en Aäron meedeelen, dat zij naar Kanaän, hun door God beloofd, willen trekken.

Dit wekt in hooge mate de verbazing van den Pharao. Hoe, zij zouden Kanaän veroveren, het machtige Kanaän?

[p. 156]

 

‘Waer voor zoo menich Rijc syn wapens heeft geschorst.

 

Daer elck Inwoonder stout is eenen Giges hooghe,

 

En ghy Sprinckhanen teer en Musschen in hun ooghe.

 

 

 

Help! 't gheeft my wonder wt wat borsten ghy ghezogen

 

Hebt dees hoochdraghentheyt, en hoe ghy zoo verruct

 

Dees stoute dwaesheyt in u herssens hebt ghedruct.’

Na met hun plan nog wat den draak te hebben gestoken, eindigt hij met de woorden, die aan 't begin van dit opstel staan, en die mijns inziens niets auders kunnen beteekenen dan: ‘Laat u niet in met den krijg, daarvoor zijt gij niet geschikt. En grijpt niet naar den scepter eel van 't land Kanaän, maar blijft bij uw vee: dat past u beter. Of in slavernij de akkers van het Palestijnsche lant beploegen, ook dat zou een werk uwer waardig zijn.’

En volgens den Pharao zouden ze, waarheen ze zich ook wendden, stellig in slaverny geraken.

Men lette slechts op het cursief gedrukte in de woorden van den Pharao.

Slaven in Egypte, of slaven in Palestina, of slaven, waar ge maar wilt, de plaats komt er niet op aan, - daarvoor waren de Israëlieten volgens den Pharao geschikt. De laatste twee regels behooren dus niet bij grijpt, maar bij voegen, zoodat er in het geheel geen sprake is van een ‘verwijzen naar het Palestijnsche lant.’

Ziedaar eene verklaring, die mijns bedunkens voor de hand ligt.

Haarlem.

W.A.P.F.L. Bakker.