Noord en Zuid. Jaargang 10

Taalpolitie. III.

In de twee vorige artikelen heb ik mij beziggehouden met fouten tegen de spelling en het gebruik der woorden en de aandacht op eenige barbarismen gevestigd. Thans wensch ik enkele oogenblikken stil te staan bij feilen tegen de woordvoeging. Ook hier is het vooral mijn doel er op te wijzen, hoe vaak de voorschriften onzer taalkundigen worden overtreden³⁾. Op hun gezag zal ik mij zoo-

3) Men houde het mij ten goede, als ik mij in dit artikeltje, evenals in de beide vorige, niet strong bepaal bij geschriften van den jongsten tijd, maar nu en dan ook voorbeelden aan werken van vroegere dagteekening ontleen.

[p. 20]

veel mogelijk beroepen. Immers als handhaver van hunne wetten en verordeningen treedt ik op en oefen ik deze taalpolitie uit.

33. Een fout, die zeer dikwijls voorkomt, bestaat daarin dat men het betrekkelijk voornaamwoord op een verkeerd woord laat terugslaan.

Onder het loffelijke dat Bakhuizen van den Brink gedurende zijn gansche leven kenschetste, behoorde eene groote piëteit jegens elk diergenen van zijne leermeesters, welke zich meer aan zijne ontwikkeling liet gelegen liggen, dan, enz.
Potgieter. Leven van Bakhuizen van den Brink, blz. 75.
Is het niet vreemd.... dat de heer De Beaufort, een der weinige Kamerleden, die in de algemeene achting hoog staat aangeschreven.... bij de bespreking van de onderwijs-quaestie zekere voorzichtigheid in acht neemt.
De Tijdspiegel, 1885, III, 118.
Daarop volgde een voortrukken der Russische troepen, die de Afghanen - terecht of ten onrechte - als een aanval opvatten.
De Gids, 1885, II, 370.

Men behoeft slechts even na te denken om in te zien, dat in het eerste voorbeeld welke.... liet moet zijn welke.... lieten, daar welke niet op elk, maar op diergenen, dat anders buiten het zinsverband zoude staan, betrekking heeft; om te gevoelen, dat in het tweede de woorden der weinige Kamerleden de vraag zoude doen rijzen: ‘welke weinige Kamerleden?’ als het betrekkelijk voornaamwoord daarop niet terugsloeg; om eindelijk te bespeuren, dat in het laatste voorbeeld die door dat (immers het voortrukken niet de troepen) vervangen moet worden.

34. Bij de volgorde der woorden hangt veel van de bedoeling des schrijvers af. De woorden, waarop de nadruk gelegd wordt, schuiven wij vaak naar achteren. Ook doet de welluidendheid soms hare eischen gelden. Toch bestaan er zekere regels - waarvan niet dan om zeer geldige redenen mag worden afgeweken. Een dier regels is, dat de datief aan den accusatief behoort vooraf te gaan. Bilderdijk laat zich - zooals in zijne natuur lag - daaromtrent nog al heftig uit: ‘En dan dat achter aan zetten van den Datief voor den Accusatief! Jammelijker wanspraak is ten aanzien van ons taaleigen niet te bedenken.’¹⁾ Prof. Cosijn verklaart op stelligen toon: ‘De datief gaat aan 't rechtstreeksch voorwerp vooraf: ik geef mijn broeder dit boek.’²⁾ De Groot minder stellig en voorzichtiger: ‘Heeft het gezegde twee voorwerpen; dan staat gewoonlijk de datief voor den accusatief.’³⁾ Prof. Brill zegt, na eenige voorbeelden gegeven te hebben, het volgende:

‘Uit de volgorde der woorden in deze voorbeelden blijkt, dat de

1) Van Vloten. Bloemlezing, 1e uitg., blz. 350 (noten bij de vertaling van Perzius, hekeldichten.)

2) Nederlandsche Spraakleer, 4e dr, § 121.

3) Nederlandsche Spraakkunst, § 669.

[p. 21]

datief den accusatief voorafgaat, door dezen, als het ware, wordt omsloten, en zoodoende in den zin geïncorporeerd wordt. Bij het gemis, namelijk, van een duidelijk onderscheiden vorm voor den datief moet de plaatsing van een woord in den zin aanwijzen, dat het in den datief staat. Wordt nu een woord, hetzij door het regeerende woord, hetzij door eene bepaling van hetzelve, als het ware, omvat en omsloten, dan blijkt het daardoor in een afhankelijken naamval te staan. De accusatief echter heeft eene onafhankelijker plaats in den zin, daar hij, meer gewoonlijk voorkomende, ook lichter als zoodanig erkend wordt. Om nog een voorbeeld aan te voeren: men zal zeggen: Ik schrijf mijnen¹⁾ broeder een brief, niet een brief mijnen broeder. Hij zeide zijnen¹⁾ zoon de waarheid; niet de waarheid zijnen zoon.’²⁾

Waar de datief met aan omschreven is, geldt deze regel echter niet³⁾.

Zoo ik mij niet vergis, wordt de hier aangewezen fout meer begaan in de schrijftaal dan in de spreektaal. Dringen trouwens niet de meeste fouten door de schrijftaal de spreektaal binnen? Barbarismen althans hoort men zelden, maar ziet men vaak. Ook is soms in den deftigen stijl te dulden, wat in den gemeenzamen stijl verwerpelijk is.

.... dan vergunne men ons des te meer het gezegde tijdvak den romanschrijvers aan te bevelen.
R.C. Bakhuizen van den Brink. Vondel met Roskam en Rommelpot, 's-Grav. 1886, blz. 3.
De corporatie zelve heeft slechts een vaste opbrengst te betalen en een bepaalden dienst den landheer te bewijzen.
Nieuwe Bijdr. voor Rechtsgeleerdh. en Wetg., 1884, blz. 325.
Ook mocht geen burger zijne wapenen een buitenman ten gebruike geven om daarmede te Middelburg strijd te maken.
ald., blz. 334.
.... dat hij in bedekte termen de grievendste hatelijkheden zijn tegenstanders kon toevoegen.
De Gids, 1883, I, 143.
Hoe trotsch vertoont het zijn bloeiend stamhuis den vreemdeling.
ald., 1882, IV, 398.

1) Neen, dat is boekentaal; alleen op den preekstoel wordt dat gezegd. In de spreektaal bezigt men niet mijnen maar mijn. Ook in den derden naamval meervoud. Een reden te meer om ook in het meervoud den datief vóór den accusatief te plaatsen.

1) Neen, dat is boekentaal; alleen op den preekstoel wordt dat gezegd. In de spreektaal bezigt men niet mijnen maar mijn. Ook in den derden naamval meervoud. Een reden te meer om ook in het meervoud den datief vóór den accusatief te plaatsen.

2) Nederlandsche Spraakleer ten gebruike bij inrichtingen van hooger onderwijs. IIe deel, Leer van den volzin (syntaxis). Derde uitgave, Leiden, E.J. Brill, 1881.

3) Dr. Nassau. Geschriften, Gron. 1879, III, 105: ‘Komt d'accusatief vóór den datief, dan is aan volstrekt noodwendig: “De natuur heeft sterkte aan den leeuw gegeven.” Dit is eene onveranderlijke wet in onze taal, niet door deze of die grammatica voorgedragen, maar in 't spraakgebruik van allen, tot één toe, gevestigd, eene wet, waaraan niemand denkt, maar die allen houden: “Geef 't kind eenen appel,” geef eenen appel aan 't kind; “we zonden hem den brief,” we zonden den brief aan hem. Een regel zonder uitzondering.’

[p. 22]

Met een ijskouden, trotschen oogopslag reikt hij Nathalie's geschenken zijn vriend toe¹⁾.
ald., 1886, III 27.

Maar hoe, wanneer het eene woord een substantief het andere een voornaamwoord is? Dan staat, zegt Brill, het substantief, al is dit ook een datief, als het sterkst geaccentueerd, achter het voornaamwoord.²⁾. Ook Van Beers wijst hierop in zijne Nederlandsche Spraakleer (§ 155). Om eene onaangename herhaling van den zelfden klank te vermijden wordt van dezen regel wel eens afgeweken. Als voorbeelden hiervan haalt Brill aan: ‘Hoe gij uw volgend en maatschappelijk leven u voorsteldet’ (Van de Palm), voor hoe gij u uw volgend enz.; ‘om zelf haar lot haar bekend te maken’ (de zelfde); ‘Laat m' even aan uw haard mij warmen’ (Tollens). Den dichters komt natuurlijk in dit opzicht grootere vrijheid dan den prozaschrijvers toe³⁾. Van Beers merkt nog op, dat vooral het wederkeerige zich, door den invloed van het Fransch, bij sommige schrijvers van gezag van zijne natuurlijke plaats wordt afgerukt.

Zijn hoogste doel is, dezen jongen man in staat te stellen, om met behulp van vaders kennis en vaders ervaring, een plaats in de wereld zich te veroveren.
De Gids, 1885, I, 547.
..... dat de volksvertegenwoordiging nog iets anders tot taak zich behoort te stellen dan....
De Nieuwe Gids, Oct. 1886, blz. 24.
Walpole.... nam er genoegen in, dat Townshend de ambassade naar Holland hem aanbood.
De Gids, 1885, I, 557.
Diep heeft zijn beeld zich in de harten zijner kinderen afgedrukt, wien hij op dubbele wijs ten zegen was, door een gelukkige jeugd hun te bereiden, (enz.)
De Gids, 1885, II, 198.
Beets en van Lennep wisten dikwijls onnauwkeurigheden haar aan te wijzen.
De Gids, 1886, afl. 5, p. IV.
Slechts door groote behendigheid en handigheid weten zij den schijn van onmisbaarheid zich te geven. Ald. III, 66.
Bovendien valt men een meisje, dat na korte kennismaking haar liefde ons schonk, daarom nog niet dadelijk om den hals.
De Ned. Spect., 1885, blz. 114.

35. Over den zoogenaamden ablativus absolutus is in de vorige eeuw veel te doen geweest. Het gold daarbij echter alleen de vraag: of het zelfstandige naamwoord in den nominatief of in den ablatief moest staan. Balthazar Huydecoper⁴⁾ hield het laatste vol tegenover Matthaeus en Justus van Leeuwarden. Thans heeft het gebruik (ik zeide haast het wangebruik) ten gunste van den nominatief

1) Ik vind deze fout bij schrijvers als Potgieter, Busken Huet, A. Pierson, Conscience.

2) t.a.p. blz. 172.

3) Ook elders, waar de welluidendheid het niet eischt, komt deze woordschikking bij Van de Palm voor. Men vindt haar ook bij Wolff en Deken. Sara Burgerhart (1879), blz. 265.

4) Proeve van taal- en dichtkunde, blz. 572-576, 642.

[p. 23]

beslist. In het algemeen is de zoogenaamde ablativus absolutus met ons taaleigen in strijd. Weiland heeft er reeds tegen gewaarschuwd; later is dit ook geschied in het Magazijn van Nederlandsche Taalkunde¹⁾. Evenwel is deze vorm in enkele gevallen te verdedigen, voornamelijk dan, wanneer het verleden deelwoord min of meer de kracht heeft eener praepositieve uitdrukking (uitgenomen mijn broeder, de kinderen niet medegerekend, gesteld dat, toegegeven dat, enz.)²⁾. Sommige voorzetsels waren oorspronkelijk deelwoorden; gedurende de vacantie is eigenlijk een ablativus absolutus;³⁾ verg. staande de vergadering. Algemeen, maar niet fraai, is het opschrift op kantoordeuren: gesloten zijnde, brieven en boodschappen hier onder (of hier boven, of om den hoek).

De ongesteldheid, in Januari 1618, door zijn ijstocht veroorzaakt, medewerkende met zijne diepe teleurstelling, bleef hij lijdende, trouw verzorgd door zijne arme moeder, wier hart verbrijzeld werd van smart bij dit langdurig ziekbed.
Brederoo-Album, blz. 25.
Tot de conversie besluitende, kon deze slechts geschieden in 3½ pCts.
De Economist, 1886, blz. 530.
Neen, eene rentebesparing van 1/2 pCt. door conversie nog niet verkrijgbaar zijnde, verdiende het geene aanbeveling aanstonds tot conversie met iets mindere rentebesparing te besluiten, deze verkregen moet ende worden door de uitgifte van het 3½ pCts. fonds bene den pari.⁴⁾.
Ald., blz, 531.

36. De verkorte bijzin behoort in onze taal een woord tot onderwerp te hebben, dat in den hoofdzin, liefst als onderwerp, voorkomt.⁵⁾ Zinnen als de volgende zijn uit een taalkundig oogpunt niet te verdedigen. Streng grammaticaal opgevat, zeggen zij geheel iets anders, dan door den schrijver bedoeld is. Zijn zij al niet onduidelijk, de vuurproef der ontleding kunnen zij niet doorstaan.

Diep in de veertig jaren oud, klein en mager van gestalte, bijna tandeloos, diende een half grijze en half zwarte baard,.... tot kenteeken, dat hij sterk op zijne godsdienst gesteld was.
Neêrl. Bibl. VII, 345.
Op de inrichting van mijn werk hebben intusschen die veranderde omstandigheden geen invloed uitgeoefend. Ondernomen met het doel om het onderwijs te dienen, ben ik aan dat doel getrouw gebleven.
J.T.B. De Grondwet, I, blz. V.

1) IV, 230.

2) Zie Brill, t.a.p. blz, 295.

3) Zie over gedurende het Woordenboek der Nederlandsche Taal, 3de reeks, 5de afl. kol. 648; verg. Eng. during, Hoogd. während, Fr. durant. Oudtijds zeide men niet gedurende het leven, maar het leven gedurende.

4) Het valt niet te ontkennen, dat de abl. abs. soms aan den stijl eene zekere levendigheid bijzet: ‘Dan gingen zij, hun maal gedaan, en de werklieden vertrokken, zich nederzetten in den tuin op eene bank, onder het lommer van eenen boom.’ Ned. Museum, 1886, blz. 312.

5) Brill, t.a.p. blz, 294-295.

[p. 24]

Door het huis van landverraad beticht, werd zijn schuld bewezen en Sir Balam moest hangen.
De Gids, 1885, III, 193.
Ten bloede toe vervolgd door eene overheid die aan den leiband der geestelijkheid liep en een god op aarde vereerde in den paus, brandde in hun binnenste de dorst naar vergelding.
Cd. B, H., Land v. Rembrandt, III. 25.
Grijs geworden in de dertig-jarige dienst op koopvaardijschepen hadden teleurstellingen zijn leven verbitterd.
W.A.v.R. Herinn. uit de loopb. v.e. Ind. off. 4e dr. I, 42.
Nog ellendiger was echter de toestand der belegerden. In het kleine fort opgesloten, begon weldra nijpende hongersnood zich te doen gevoelen.
Eigen Haard, 1886, blz. 463.

Vatten wij deze zinnen streng grammaticaal op, dan wordt er in den eersten gesproken van een baard, die diep in de veertig jaren oud, klein en mager van gestalte en bijna tandeloos is; in den tweeden, niet van een ondernomen werk, maar van een ondernomen schrijver; in den derden van een schuld, van landverraad beticht; in den vierden van een ten bloede toe vervolgde dorst naar vergelding; in den vijfden van grijs geworden teleurstellingen; en in den laatsten van een opgesloten hongersnood.¹⁾

37. Een fout die eveneens zeer dikwijls begaan wordt, is het gebruiken van zijn in plaats van hebben, bij de hulpwerkwoorden van wijze kunnen, mogen, moeten, willen, waar deze gevolgd worden door de onbepaalde wijze van een werkwoord, dat met zijn vervoegd wordt.²⁾

Als men zich herinnert, dat de liberalen 't nooit in de Kamer eens zijn kunnen worden over de meest bescheiden uitbreiding van het stemrecht binnen de perken der Grondwet.
De Tijdspiegel, 1886, I, 21.
Tot nog toe echter is men het over de beantwoording der vraag niet eens kunnen worden.
Mr. A. Bogaers, Taal- en Letterbode, I, 8.
Wie een zwaard was kunnen magtig worden, had de gelegenheid niet verzuimd.
Cd. B.H., Het land van Rembrandt, I, 40.
Maar hij was zoo algemeen bemind dat hij niet ongelukkig is kunnen zijn.
Nederland 1885, I, 147.

1) Ook hier zou men zich weder op Van der Palm kunnen beroepen. Deze schrijft in zijn beroemd geschied- en redekunstig gedenksckrift van Nederlands herstelling in den jare 1813. (Schiedam, 1863, blz. 13): ‘Door Engeland erkend voor eene vrije natie, de keus van ons opperhoofd in Londen met gelijke geestdrift gebillijkt, als in den Haag, was aan alle Bondgenooten de leus gegeven, om den Nederlandschen grond te ontzien, Nederlands onafhankelijkheid te achten en te eerbiedigen.’ Deze zin zondigt bovendien door den abl, abs. Ziehier nog een voorbeeld: ‘De resident was een allerbeleefst en vriendelijk man. Steeds er op uit om ons een dienst te bewijzen, kon ook de uit zoovele bestanddeelen samengestelde maatschappij der hoofdplaats zijn tact om orde en vrede te bewaren, niet genoeg waardeeren.’ Eigen Haard, 1886, blz. 501.

2) Hier wordt o.a. op gewezen door Prof. Verdam in zijne uitgave van Huygens' Costelick Mal en Voorhout, 2e dr. (Ned. klassieken, III, 57).

[p. 25]

Dat geheele geding, dat in eene reeks van jaren niet tot beslissing is kunnen komen.... liep - over een kleermakersrekening.
Lod. Mulder, De Gids, 1886, III, blz. 428.
Dit is niet mogen gebeuren.
G.K., Flikkerende Vlammen, II, 58.
Het overvoeren en plaatsen der schilderijen is op [sic] weinige weken moeten gebeuren.
De Gids, 1885, III, 285.
Zelf is hij er, met eenige regenten moeten verschijnen om te hooren wat men begeerde.
A. Ising., Haagsche schetsen, 1885, 300.
Doch het is ook waar, dat.... de behandeling der wet door de Eerste Kamer is uitgesteld moeten worden.
De Economist, 1886, blz. 529.
... en aanstonds is zijn beeld voor 's lezers geest moeten rijzen, toen (enz.)
Cd. B.H., Het land van Rembrandt, I, 5.
Er is geen nederlandsche taal willen ontstaan wier geslachtsregister, om zoo te spreken, wij van toen tot heden onafgebroken volgen kunnen.
Ald. II², 39.
Is Willem III koning van Engeland willen worden, het was in de eerste plaats ten einde den franschen vijand van het kalvinisme des te beter te kunnen wederstaan.
Ald. II², 105.

Omgekeerd wordt blijven somtijds te onrechte met hebben vervoegd.

Na op een degelijke doch eenvoudige schaal gewoon lager onderwijs genoten te hebben, trad hij in het plat getreden spoor der gewone kantoornamen en heeft zich daarop blijven bewegen.
Eigen Haard, 1886, blz. 258.
Falstaff, die ons in Koning Hendrik IV, ondanks alles, door zijn onverstoorbare luim had blijven boeien, wekt in de Vroolijke vrouwtjes van Windsor louter weerzin. De Gids, 1886, III, 1838.

38. Straf bedreigen is eene uitdrukking, die, ofschoon in strijd met den aard onzer taal, dikwerf gebezigd wordt, maar die toch, dank zij de waarschuwing van Prof. De Vries, niet in het nieuwe Wetboek van Strafrecht voorkomt.¹⁾

Eerst hielden zij zich nog voor Goedereede op, en daar maakte schipper Joachim Wendelman van de gelegenheid gebruik, om 't galjoen te verlaten en de straf te ontgaan, die bij 't plakkaat was bedreigd.
J. t. G., Geschiedenis van Amsterdam, IV, blz. 54.
Die rechtsgemeenschap of staat verzekert de rechten en vrijheden

1) Mr. H.J. Smidt, Geschiedenis van het Wetboek van Strafrecht, I, 200. In het Ontwerp werd het woord bedreigd altijd gebezigd. Om verschillende redenen meende Prof. De Vries dat het vermeden moest worden. Hij achtte den vorm verkeerd gebezigd en het woord slecht gekozen, omdat dreigen altijd hartstocht of toorn onderstelt, en omdat hij die dreigt zijne bedreiging desverkiezende buiten gevolg kan laten. Ten aanzien van het eerste punt schrijft hij: ‘Vooreerst is de vorm des woords, wanneer het in deze toepassing genomen wordt, zeer zeker grammatisch niet te rechtvaardigen. Bedreigen heeft een persoon als object: men bedreigt iemand. Maar iets bedreigen, een straf bedreigen is met de spreektaal in strijd Men dreigt iemand met iets, men bedreigt hem daarmede; maar datgene waarmede men iemand bedreigt, kan onmogelijk zelf het object van bedreigen zijn.’

[p. 26]

der leden o.a. door wetten, welke straf bedreigen tegen hen, die zich boven en dus buiten die gemeenschap plaatsen.
Mr. J.D.N., De gevangenisstraf, enz.
Gevangenneming, of, zoo de verdachte voorloopig is aangehouden, gevangenhouding, kan bij het verleenen van regtsingang, worden bevolen indien tegen het misdrijf als maximum eene gevangenisstraf van vier jaren of meer is bedreigd.
Wetb. van Strafvordering, art. 86.
Straffen werden bedreigd tegen hen, die aan de toen nog van hout opgetrokken stedelijke omheining, de ‘stads stakettinge’ schade deden door het uitbreken van palen en planken.
De Gids, 1886, III, 272.

39. Van af mag nooit origescheiden worden gebezigd¹⁾. ‘Van af het huis,’ ‘van af den 17^den,’ ‘van af zijn geboorte’ is allemaal ellendige wanspraak - zegt Van Lennep in zijne Alledaagsche bokken, en het Woordenboek der Ned. Taal (I, 831) verklaart, dat het meer veldwinnende van af lijnrecht tegen ons taaleigen aandruischt. ‘Van af staat volkomen gelijk met tot toe en met mede, ongerijmdheden, waaraan men zich nog wel niet schuldig heeft gemaakt, maar die op den duur niet kunnen uitblijven, wanneer het dwaze van af niet bijtijds geweerd wordt. Wie van af mijn huis zegt, behoort om consequent te zijn, ook te zeggen: “Ga met mede mij van af mijn huis tot toe de poort.”’ - ‘Wat Nederlandsch zou het zijn’ - vraagde reeds bijna veertig jaren geleden het Koninklijk Instituut²⁾ - ‘te zeggen van af meet aan, tot toe het het einde? Of wie zou ooit in plaats van ten voeten uit, van stonden aan, zeggen en schrijven ten uit voeten, van aan stonden? Het laatste zou echter niet verwerpelijker zijn, dan dat men b.v. Badeloch in de Gijsbrecht van Aemstel, naar de tegenwoordge verkeerde schrijf- en spreekwijze, liet zeggen:

“Als ik den ganschen tijd mijns levens overreken,
Van af mijn bruiloftsdag, van dat ik zat verloofd.”’

Niet minder sterk is Beets in zijne afkeuring, als hij zegt:

‘Van af’ is meer dan schennis van een wet

‘Door taalgeleerden ingezet;

Moedwillige verkrachting mag het heeten

Van taalgevoel en taalgeweten.’³⁾

Eindelijk wordt in het Magazijn van Nederl. Taalkunde (I, 42) van de jeugdige onderwijzers, die deze misgeboorte huldigen, gezegd, dat zij misschien met dichterlijke vervoering in gedachten uitroepen:

1) Mag, van Nederl. Taalk I, 42. Nieuw Nederl. Taalmagazijn II, 92. Archief voor Nederl. Taalk. I, 84, 282, III, 397. Jonckbloet in den Nutsalmanak voor 1862, blz. 83. Dr. Beets spreekt in zijne Verscheidenheden meest op letterkundig gebied. I, Haarlem, Erven Bohn, 1858, blz. 8, van het ‘afgrijselijk van af.’

2) Archief voor Nederl. Taalk. I, 283.

3) Dichtwerken [kleine] volledige uitgave. IV, 45.

[p. 27]

 

‘Zij van af aan deez' stond

 

Van af dit oogenblik

 

Tot toe het nageslacht,

 

Hem die 't van af uĭtvōnd, -

 

Ach, waarom was 't niet ik! -

 

Steeds hulde toegebracht.’

Door de uitoefening van het compensatie-recht is echter van af het oogenblik dat [enz.], zijne schuld vernietigd.
Rechtsgel. Magazijn, 1885, 20.
Om half-elf is een bataillon infanterie en haye geschaard van af de sluiswacht tot aan het Groote Huis.
W.A. v. R., Herinneringen uit de loopbaan van een Indisch Officier, I, 169.

40. In zijn Nederlandsche Spraakkunst (§ 632) wijst Prof. Cosijn er op, dat de uitlating of ellips slechts dàn geoorloofd is, wanneer de woorden, die de volzinnen gemeen hebben, in de zelfde beteekenis en den zelfden vorm voorkomen, en dat alleen het werkwoord in persoon en getal mag verschillen. Hij keurt daarom volzinnen af als deze: ‘De vriend, dien ik lief had en mijn vertrouwen schonk, verried mij’, omdat dien niet tegelijk in dativo en in accusativo kan staan. Eveneens: ‘Het boek, dat ik gelezen heb en mij zeer geboeid heeft, zend ik terug’, omdat het zelfde woord niet te gelijk onderwerp en voorwerp kan zijn¹⁾.

In die dagen zijner droefheid had het Felix aan de noodige wilskracht ontbroken om de erfenis te beheeren en zulks opgedragen aan zijn zwager
Nederland, 1885, I, 319.
En, wat nog erger is, ieder, die eene vergoelijkende houding tegenover het Naturalisme tracht aan te nemen, verplettert men onder eene algemeene minachting, en staat onmiddelijk bloot behagen te scheppen in het vuile schuim eener buitenlandsche letterkunde.
Ald. 1885, II, 434.
Zij werden bang voor die altijd gesloten luiken, voor die deur, die niemand binnenging en niemand uitliet.
De Tijdspiegel, 1886, I, 115.
Ook Mevrouw Van Balen schreef zijn opgewonden taal toe aan de neiging naar het dichterlijke, die zij zoo dikwijls in haar zoon had bewonderd en steeds voedsel gegeven had.
Ald. 1886, II, 446.

‘Ook mag een substantieve zin, zoo hij aan twee hoofdzinnen gemeen is, niet tot den éénen in de betrekking van een anderen naamval staan, dan tot den anderen. Hiertegen zou zondigen: Dat hij zich niet heeft laten overhalen, doet u genoegen, maar bejammer ik. De substantieve zin geldt hier in betrekking tot doet u genoegen voor subjekt, en tot bejammer ik, voor objekt.’²⁾.

1) Zie ook D. de Groot, Nederl. Spraakl. 4e dr. § 87; Jan van Beers, Nederlandsche Spraakleer, § 167, en vooral Brill Nederl. Spraakleer, II blz, 238-239.

2) Brill, aangehaald werk, blz. 239/240. Zie J. van Beers, aangehaald werk, § 168.

[p. 28]

Dat de bijdrage van Z.M. den Koning.... wisselvallig is, heeft de ondervinding reeds vroeger geleerd en vloeit voort uit de onmogelijkheid om [enz.] De Tijdspiegel, 1885, II, 224.

41. ‘Zeer zelden’ zegt Prof. Brill in zijn meermalen aangehaald werk (blz. 135) - ‘doet zich het geval voor, dat een adjektief in het praedikaat met het lidwoord een (en dus in het meervoud zonder lidwoord) voorkomt. Uitdrukkingen als: zijne keus was eene gelukkige (hetgeen in het meervoud zou moeten zijn: hunne keuzen waren gelukkige); zijne stemming was eene geduldige hebben in onze taal iets gezochts. Wij zeggen liever: hij deed eene gelukkige keus, hij onderscheidde zich door eene geduldige stemming, en schroomen niet het zelfst. nw. te herhalen in zinnen als: een onderhoudend boek is daarom nog geen nuttig boek, in plaats van is daarom nog geen nuttig.’ En na opgemerkt te hebben, dat goede schrijvers deze constructie soms niet vermijden (een voorbeeld ontleent hij aan Beets), voegt hij er bij: ‘Voorts dient men wel te zeggen: deze hoek is een rechte; deze lijn is eene kromme; minder geschikt toch ware: deze hoek is recht, deze lijn is krom, vermits men hier geene toevallige eigenschap eens hoeks of eener lijn opgeeft, maar eene bijzondere soort van hoek of lijn bedoelt, welke door de attributieve verbinding dier adjektieven met deze substantieven aangeduid wordt.’ Dit laatste is volkomen juist, maar kan men zich meestal niet evengoed aldus uitdrukken: dit is een rechte hoek, dit is eene kromme lijn? - Beets zelf keurt de hier gewraakte zinwending af, als hij - ironisch - Van der Palm ‘bekrompen genoeg’ noemt om te schrijven: ‘De onderneming tegen Woerden was niet onberaden: zij was mogelijk,’ in plaats van de onderneming tegen Woerden was geene onberadene; zij was eene mogelijke¹⁾. Dat deze fout dikwerf begaan wordt, kan uit de volgende voorbeelden blijken²⁾.

De agitatie was eene tamelijk kunstmatige geweest.
De Gids, 1885, I, 182.
Is de motie van afkeuring, welke Sir Stafford Northcote heden zal voorstellen, eene ernstig gemeende. Ald., 1885, I, 612.
De indruk, dien zij wederkeerig op jaar onderdanen maakte, was evenmin een onvoorwaardelijk gunstige.
Ald. 1885, II, 204.
De stelling door Boileau ingenomen was een veel zuiverder dan die van Pope.
Ald. 1885, III, 196.
Welnu, die waarschuwing is een onnoodige, die vrees een ongegronde.
Nutsalmanak, 1886, 88.

1) Nieuwe verscheidenheden meest op letterkundig gebied (1ste stuk, Haarlem, de Erven Bohn, 1885, blz, 117, 118.)

2) Potgieter, goed stylist maar niet altijd vrij van gemaaktheid, schrijft in zijn Leven van Bakhuizen van den Brink (uitgave van 1885): ‘tot in de navolgingen van vreemde dichters toe, waren de schreden der voorloopers onzekere’ (blz. 19), ‘die eisch is geen grillige’ (blz. 29.)

[p. 29]

Want de natuur van prinses Alice was geen wijsgeerige.
De Gids, 1885, II, 221.
De vraag: Prins of Koning? die zijn oom hem gesteld had, mocht voor haar een onverschillige zijn. Ald. 1885, I, 60.

42. Niet van gemaaktheid vrij te pleiten is ook eene zoodanige wijze van uitdrukking, waarbij men om te doen uitkomen, dat de meerderheid eene zekere eigenschap mist, die eigenschap aan de minderheid toekent.

De minsten hunner, durf ik beweren, paarden aan afkeer voor ‘de droeve kwestiën van den dag’ veerkracht genoeg om uit hunne antipathie of hunne apathie zich op te heffen zooals Kiliaen en hij.
Cd. B.H. Het land van Rembrandt, I, 674.

Waarom hier niet eenvoudig gezegd: de meesten paarden aan [enz.].... geen veerkracht genoeg?’

Thomas van Cantrimpré is slechts apostel met de pen; maar de minste kanselredenen zijn zoo fraai als zijne beschrijving van den stervenden Vlaming op het slachtveld van Westkappel.
Ald. I. 638.

Waarom niet ‘de meeste kanselredenen zijn niet zoo fraai?’ Ware dit niet eenvoudiger en duidelijker geweest? Bij de minste kanselredenen denkt men allicht, dat de slechtste bedoeld zijn.

Prins Lodewijk is niet rijk, gelijk de minste Duitsche vorsten.
De Gids, 1885, II, 203.

Zal men dat ooit - ik bedoel niet in de preektaal - maar in de spreektaal zeggen? Waarom niet liever: ‘Evenmin als de meeste Duitsche vorsten is Prins Lodewijk rijk?’

Mij dunkt, de les, waarmede Van Lennep zijne Alledaagsche bokken besluit, kan wel niet te vaak worden herhaald.

Geen mensch, hoe geleerd, spreekt of schrijft er ooit goed,

Dan die het natuurlijk en duidelijk doet?

Mr. C. Bake.

(Wordt vervolgd.)