Noord en Zuid. Jaargang 9

[p. 61]

Van drie Bewegingen.

Eerst had men:	de Vlaamsche Beweging.
Later kreeg men:	de Nederlandsche Beweging.
In Brugge ontstond:	de West-Vlaamsche Beweging.

Deze eenvoudige waarheden schilderen beter dan lijvige boekdeelen de uitkomst van het negentiende Nederlandsche Congres te Brugge.

Voor ieder, die van dit Congres op historische gronden veel heilzaams verwachtte, schijnt deze uitkomst weinig schitterend. Men vergunne mij dit oordeel nader te staven.

In de achttien vorige congressen heeft niemand ooit vermoed, dat er naast de oude Vlaamsche Beweging van 1849 nog eene West-Vlaamsche in 1884 zou ontstaan. Het algemeen gevoelen was, dat de Taal- en Letterkundige Congressen in Noord- en Zuid-Nederland niets anders beoogden dan nauwe aaneensluiting van de gescheiden deelen onzes volks. Men berustte in de staatkundige gebeurtenissen, maar begreep toch, dat het belang vnn Nederland vorderde elkaâr op nieuw de broederhand te reiken. Het ideaal van waarlijk vaderlandslievende Nederlanders in Noord en Zuid werd langzamerhand duidelijker uitgesproken, werd eindelijk nader omschreven als een bondgenootschappelijk voortbestaan van het ééne Nederland onder twee vorsten, dat is een Nederlandsche Bond met twee koninkrijken, België en Nederland.

Het negentiende Congres, door velen met zoo heuglijke verwachtingen begroet, heeft voor de vervulling van dit ideaal niets tot stand gebracht. Misschien heeft het ons zelfs meer dan ooit er van verwijderd. Laat mij de feiten vermelden. Het eerste deed zich voor in de eerste afdeeling van Taal- en Letterkunde. Taco H. de Beer hield eene even onschuldige als geestige voordracht over Noord-Nederlandsche dialecten en deze was oorzaak van groote dingen. Er stond een geestelijke op, met een vriendelijk gelaat en vriendelijke stem, de Eerw. heer Verriest uit Yperen, die geheel onverwacht de vraag stelde, wat men eigenlijk onder den term: Nederlandsche Taal had te verstaan - waar de waarachtige Nederlandsche Taal gevonden wordt; en of er reeds een algemeen aangenomen leerboek der Nederlandsche Taal werd geschreven?

Het hielp niet, dat met blijkbaar ironische bedoeling voorgesteld werd, dit diepingrijpend (?) vraagstuk niet terstond te beslissen - de Eerw. heer Verriest en zijne talrijke ambtgenooten hadden er gaarne vrede meê. Zij waren opgekomen voor de verdediging der

[p. 62]

rechten van hun West-Vlaamsch dialect. Van alles wat in achttien Congressen voor de aansluiting tusschen Noord en Zuid was gedaan, schenen zij blijkbaar geene de minste sympathie te koesteren. Hadden de voorgaande Congressen verbroedering en aaneensluiting bedoeld, zij wilden verdeeling. Had men met veel moeite eenheid van spelling en een algemeen Woordenboek der Nederlandsche Taal van 1849 tot 1884 tot stand gebracht, zij ontkenden, dat er iets algemeens bestond en meenden, dat het West-Vlaamsch zeer goed tot toongevend dialect der ‘verschillige Noord- en Zoid-Nederlandsche gewestelaike sproaken’ zou kunnen verheven worden.

Dit even onverwacht als onverkwikkelijk verschijnsel vormde op dit Congres het eerste levensteeken van wat men de West-Vlaamsche Beweging heeft genoemd. Geheel onpartijdig zou men eener dergelijke beweging even goed recht van bestaan kunnen geven, als bij voorbeeld, eener Friesche of Groningsche Beweging, wanneer op een aanstaand Congres Friezen of Groningers verschenen, die in hunne - hoogst merkwaardige - provinciale dialecten het woord vroegen en vol bleven houden, dat er eigenlijk geene algemeene Nederlandsche Taal bestond. Maar de Friezen - en zij bezitten waarlijk eene nationale, letterkundige taal - en de Groningers zouden zich wel wachten dit te doen, daar zij hun vaderland, hun Nederland, veel te lief hebben, om door eene moedwillige verbrokkeling onzer taaleenheid de eer van onzen Staat in de waagschaal te stellen.

De voorstanders der West-Vlaamsche Beweging zullen door dergelijke gewetensbezwaren zich niet laten weerhouden. Daar zij het werk van achttien Nederlandsche Congressen pogen af te broken, zal er bij hen weinig hart bestaan voor het behoud en de eenheid van het Nederlandsche vaderland. Nooit werd het ‘Divide et impera!’ stouter geslingerd in de rustige gelederen der Nederlandsche Congresbezoekers. In plaats van samenwerking, verdeeldheid - in stede van eenheid, particularisme!

Niemand zal eenig bezwaar opperen, wanneer men eenvoudig op het taalkundig gewicht der provinciale dialecten wijst. Dit is eene wetenschappelijke vraag, die beter in het studeervertrek dan in een Nederlandsch Congres kan worden beslist. Niemand zal het onbillijk vinden, indien de beoefenaars van het West-Vlaamsch er op aandringen, dat men in het Nederlandsch Woordenboek hunne spreekwijze ter bekwame plaatse gedenke! Dit alles en nog meer zou men toegeven, doch nimmer de vermetele vraag, of er eigenlijk wel eene algemeene Nederlandsche Taal bestaat.

De Vlaamsche mannen van 1849 - Willems, Snellaert, Heremans,

[p. 63]

Ledeganck, Blommaert, Serrure - later de academische jongelingschap, Vuylsteke, aan de spits, en al de jongeren: Rooses, Fredericq, de jonge Van Rijswijk en hunne vrienden in de kunst, met den maestro Benoit aan het hoofd, hebben nooit iets anders gewild dan vereeniging, broederlijke samenwerking van Noord- en Zuid Nederland. Heeft Ledeganck, heeft Willems, heeft Heremans, heeft Conscience ooit in het West-Vlaamsch geschreven? Welke taal gebruiken Jan van Beers, Frans de Cort, Max Rooses, Virginie Loveling, Pol de Mont? Zij allen hebben hun uiterste best gedaan Nederlandsch te spreken en te schrijven. Ledeganck schrijft even zuiver Nederlandsch als Bilderdijk; Heremans evenaart De Vries; Van Beers en De Cort zijn even zuiver in hun stijl als Tollens en de Genestet, Max Rooses even pittig en puntig als Busken Huet. Daarenboven behield ieder hunner zijne eigenaardige kleur. In warmte van gevoel overtroffen Conscience, De Cort en de Lovelings de beste Noord-Nederlandsche schrijvers en schrijfsters.

Zegeviert de West-Vlaamsche beweging, dan is het gedaan met de Nederlandsche in België. In plaats eener zedelijke en bondgenootschappelijke hereeniging van al de Nederlandsch sprekende onderdanen van H.H.M.M. Willem III en Leopold II - een volk van bijna acht miljoenen - zal dan Noord-Nederland alleen de eer der vlag ophouden en het zuiden tot groote vreugde der Fransch sprekende Walen zich verbrokkelen in even zoovele groepjes, als er dialekt, patois of idioom gesproken wordt.

Want de Noord-Nederlanders zullen nimmer willen terugkeeren tot den staat van dialecten-barbaarschheid, waaruit de historie hen heeft verlost. Even min als de Rhijn tot zijne bronnen zal terugvloeien, evenmin zal de verkregen taaleenheid ter kwader ure worden opgelost in de bontheid der gemeentelijke en provinciale idiomen. Ieder beschaafd Nederlander spreekt dezelfde taal, die hij schrijft, die hij dagelijks in welke provincie ook door welopgevoede landgenooten hoort spreken. Een fatsoenlijk man, die door zijn accent verraadt, dat hij Zeeuw, Groninger of Fries is van geboorte, wordt min of meer comisch. Zelfs ten platten lande spreekt men de beschaafde Nederlandsche taal, in de school, op den kansel, in het Raadhuis, ten postkantore, bij den ontvanger. Toen in vroegere jaren (1820-1830) een Groningsch professor in de Rechten, die eene boersche opvoeding genoten had, tot een student zeide: ‘Noa joun zeggen, zol 't net wezen of Justinioanus meer codices moakt hadde dan Nepoleon,’ dreunde het vertrek van het luid gelach en werden deze woorden historisch.

In Noord-Nederland vormde zich de beschaafde spraak- en schrijf-

[p. 64]

taal reeds in de dagen van Marnix en Coornhert, later onder den invloed van Vondel en Hooft, niet minder onder dien van de Staten-Vertaling (1634) waartoe - ik erken het met groot genoegen - de Vlaamsche predikanten Baudartius en Walaeus medewerkten. Eene taal- en letterkundige ontwikkeling van drie eeuwen laat zich niet vernietigen door eenige dilettanten, die aan dialecten doen. Of schuilt er wellicht meer achter deze onmogelijke West-Vlaamsche Beweging? Koesteren de heeren wellicht een heilzamen afkeer van ons Geuzen-Nederlandsch, geschreven door den aarts-geus Marnix, door den hervormden Stoïcijn Coornhert, door den libertijn Hooft, en door den bohémien Brederoo? Het ware dan wenschelijk te bedenken, dat Anna Byns en de grootste van allen, Joost van den Vondel, tot de hunnen behooren, dat thans 1,680,000 hunner geloofsgenooten in Noord-Nederland onze taal spreken. Maar zoo ook deze bedenking afstuit op hun Non-Possumus, zoo daarom eene verwilderde provinciale tongval - men heeft te Brugge er zeer onwelluidende staaltjes van gehoord! - opnieuw moet beoefend worden en zoo deze beoefening het groote werk der Nederlandsche Congressen wil stuiten, dan is er maar één woord meer, dat de toekomst der Nederlandsche Beweging in België schildert en dat woord luidt: ‘Finis Poloniae.’

Dat men niet zegge - het is zoo erg niet! Na het historische werk der achttien vorige Congressen te hebben tot stand gebracht, is het voor Noord- en Zuid-Nederlanders eene beleediging, te hooren vragen: ‘Weten de heeren ook waar eigenlijk goed Nederlandsch gesproken en geschreven wordt?’ Het antwoord ware licht te geven geweest, maar het is niet verstandig te antwoorden, wanneer verontwaardiglng tot heftigheid en heftigheid tot partijdigheid zou leiden. Mochten de nieuwe voorstanders der West-Vlaamsche Beweging willen weten, hoe eenige Noord-Nederlandsche leden van het mislukte negentiende Congres over hun arbeid denken, dan draag ik hun gaarne de bovenstaande regelen met beleefde broedergroetenis op.

Dr. Jan ten Brink.