Noord en Zuid. Jaargang 9

[p. 152]

Nog lang na zonsondergang schitteren de toppen der hooge bergen.

Er zijn in de taal figuurlijke uitdrukkingen, die zoo dikwijls en op zoo verschillende plaatsen gebruikt worden, dat men eenigszins moet opletten om ze als zoodanig te herkennen. ‘Wanneer men geen hart voor de studie heeft is het verstandiger zich een anderen levensweg te kiezen,’ zegt een hoogleeraar tot eenige studenten, waarvan hij gemerkt heeft, dat studeeren niet bij hen op de werklijst staat. ‘Zij hebben zoo geen hart meer voor hun volk,’ zegt op een hofje eene dienstbode in ruste tegen hare buurvrouw, wanneer zij wil uitdrukken, dat tegenwoordig de jonge dienstmeisjes geen liefde meer gevoelen voor de huisgenooten, waarmee zij dagelijks omgaan. De man der wetenschap en het bestje, dat misschien niet eens lezen kan, gebruiken beiden dezelfde figuurlijke uitdrukking en beiden onbewust. Het figuurlijke is bijna verloren gegaan; geen hart is op weg om de eigenlijke uitdrukking voor het begrip geen liefde te worden. ‘Op weg,’ zeggen wij, verstaat ons goed; nog is zij het niet en hoogstwaarschijnlijk zal zij het nooit worden. Het woord liefde hebben wij in onze taal te dikwijls noodig buiten het onderhavige geval om het te laten verdringen.

Zulke figuurlijke uitdrukkingen rangschikt men onder de rubriek ‘algemeen eigendom.’ Zij geven geen levendigheid aan den stijl, ten eerste omdat zij niet meer doen gevoelen, dat wij met oneigenlijke uitdrukkingen te doen hebben en zij dus al het verrassende missen, waardoor hare minder algemeen voorkomende zusters onze aandacht tot zich trekken, ten tweede omdat zij van den lezer geen inspanning vragen, waardoor de belangstelling in den inhoud van zelve verdooft. 't Is hiermede als met de spijzen, die wij tot instandhouding van het lichaam gebruiken. Een zelfde gerecht, b.v. eene versterkende soep zal nu eens walging verwekken, dan weer ons doen watertanden, al naarmate het wordt opgedragen in een morsigen nap of in zindelijk aardewerk.

Den geduldigen lezer moeten wij verschooning verzoeken voor onze afdwaling. Toch ligt zij niet geheel buiten ons onderwerp. O. i. moeten we evengoed de figuurlijke taal leeren verstaan als de eigenlijke. Zonder kleingeestig of minachtend te willen neerzien op andersdenkenden, wijzen wij er slechts op, hoe het niet hebben leeren verstaan der oneigenlijke uitdrukkingen in de poëtische bijbelboeken, tot het verkoopen van den meest tastbaren onzin aanleiding heeft gegeven en nog geeft. Het was alleen onze bedoeling om eene proeve - maar ook niet meer dan dat - te geven van het overbrengen der figuurlijke beteekenis uit de eigenlijke. Door stap voor stap den weg te volgen, die afgelegd moest worden om van

[p. 153]

het eene tot het andere te komen, door bij elke schrede voorwaarts zich rekenschap te vragen van ons handelen, worden wij geleidelijk gemeenzaam met dat middel der taal en zullen wij in het vervolg gemakkelijker den kunstenaar in zijne snelle bewegingen kunnen volgen. En dit is nog niet de schoonste vrucht, die wij van deze methode plukken. Het oordeel wordt er door gescherpt; wij leeren er door inzien, waar een schrijver van den rechten weg is afgeweken; wij behoeven niet meer te wachten op de voorlichting van anderen, maar kunnen zelf het kaf van het koren scheiden; ja, weldra valt het ons reeds bij eene eerste lezing in het oog of wij met zilver of lood te doen hebben.

Als voorbeeld kozen wij bovenstaande uitdrukking, die zeker niemand ‘gemeen goed’ zal noemen. Wij hoorden daarvan twee beteekenissen, die wij zonder nadere bespreking in twee zinnen zullen trachten neer te leggen.

I. Victor Hugo zal, zoo hij geen memoires heeft opgesteld, in zijne laatste levensdagen zich zeker niet alle bijzonderheden uit zijn veel bewogen leven hebben kunnen herinneren, maar een nacht als die na de eerste opvoering van zijn ‘Maria Tudor’ zal zelfs den stervenden grijsaard nog wel helder voor den geest hebben gestaan. Hij heeft in waarheid kunnen ondervinden, dat nog lang na zonsondergang de toppen der hooge bergen schitteren.

II. De wereldgeschiedenis in hare drie tijdperken is een leerschool voor de menschheid. Vol bewondering en eerbied slaan de zonen uit het derde stadium de blikken op naar de groote geesten uit de oude- en middelgeschiedenis, zetten zich luisterend aan hunne voeten en rijk verzadigd begeven zij zich in het bezige leven om zich heen, om daar te woekeren met de schatten ginds verzameld; onvermoeid arbeiden zij voort met woord en daad, want al moge hun arbeid nu vruchteloos schijnen, zij hebben in de werken hunner meesters bewaarheid gezien, dat nog lang na zonsondergang de toppen der hooge bergen schitteren.

Zetten wij nu de overbrengingen naast elkander om te zien of hier of daar eenige onjuistheid moge schuilen.

I.	II.
1. Een afgesloten merkwaardig tijdperk van het leven of eene enkele gewichtige gebeurtenis is de dag of wat eigenlijk den dag maakt: de zon. Alles is helder verlicht, het kleinste voorwerp is nog met het meeste gemak waar te nemen. Zoo ook is het in het leven gedurende een belangrijk	1. De zon is hier een groot man, een waarachtig kunstenaar, of degelijk geleerde. Evenals de dagvorstin voor haar licht de duisternis van den nacht doet wijken, door hare stralen den mensch verwarmt en vervroolijkt, zoo hebben de groote mannen met hun verstand hunne tijdgenooten

[p. 154]

tijdvak; elke gebeurtenis staat ons dan helder voor den geest. Maar de zon gaat onder; het tijdperk wordt gesloten.

voorgelicht in de oudheid en in de donkere middeleeuwen, hebben zij hen trachten te verheffen en te veredelen. Evenals de zon, schijnbaar het grootste der hemellichamen, aller aandacht tot zich trekt en alle hemellichamen door haar licht doet verbleeken, zoo valt ook het oog het eerst op de groote denkers en kunstenaars, en worden hunne medemenschen, bij hen vergeleken, nietige aardwormen, individuën, die in de groote menigte opgaan, omdat zij aan het oog van den waarnemer ontsnappen.

2. De verschillende min of meer merkwaardige bijzonderheden vloeien in één en vormen ééne massa, een berg. Het grootste gedeelte wordt met den sluier der vergetelheid omhangen evenals het grootste gedeelte van een berg door de nachtelijke duisternis onzichtbaar wordt. Een of meer gebeurtenissen blijven ons altijd bij; en staren wij later op die groote massa's, dan zijn die gebeurtenissen nog duidelijk te onderscheiden, omdat zij toen hebt genoeg ontvingen om nu, na het verdwijnen der bron, als zelf lichtende punten te kunnen optreden.

Een zaak is er echter, die eenige moeielijkheid oplevert. Het genie, zoowel als de nietigste sterveling, draagt een menschelijk kleed en wat is een menschenleven in vergelijking met de eeuwen, die de zon reeds bestaan heeft, die zij waarschijnlijk nog bestaan zal? Hier worden de uitdrukkingen ‘als een stofje aan de weegschaal,’ ‘als een druppel aan den emmer,’ te zwak; hier passen de woorden van Potgieter uit zijn ‘Florence’:

Verscheelt het iets, of ge op uw staf gebogen

De verste grens bereikt die 't leven kent,

Of afscheid neemt eer 't speeluur is vervlogen.

Na duizend jaar? Nog korter poos van tijd

Bij de eeuwigheid, dan de opslag duurt der oogen

Bij 't wentelen van de star die 't langzaamst glijdt!

Wanneer wij nu den mensch een zon noemen, dan vergelijken wij den tijd van zijn bestaan, bij den tijd, dien de zon noodig heeft om haren dagboog te doorloopen. De jeugd is de morgen, de mannelijke leeftijd de middag, de ouderdom de avond, terwijl het sterven zijn beeld vindt in het ondergaan.

2. Nu blijft ons nog over te beantwoorden, wat de toppen der hooge bergen zijn. Ook hier behoeven wij niet lang naar eene verklaring te zoeken. De gewrochten der groote meesters trekken wederom het eerst onze aandacht. Wanneer wij een zeker tijdperk

[p. 155]

der geschiedenis zullen gaan bestudeeren, is het alsof wij ons in een vreemd landschap verplaatsen vol afwisseling, vol van zaken, die ons uitnoodigen ons eenigen tijd bepaald met hen bezig te houden. Het landschap heeft zijne boomen, zijne kruiden, zijne planten, zijne menschen, zijne dieren en - zijne reusachtige gevaarten, die den beschouwer van ontzag en eerbied spreken; het tijdperk der geschiedenis heeft zijne gebeurtenissen, zijne zeden en gebruiken, zijne voortbrengselen van landbouw en nijverheid, zijne middelen van bestaan en ook - zijne kunstgewrochten en ook die spreken ons van eerbied en ontzag. En evenals de toppen der hooge bergen nog lang nadat de zon is ondergegaan, schitteren, en den dwalenden en zoekenden reiziger het einddoel van zijn tocht helpen vinden, eveneens zullen de schoonste gedeelten dier meesterwerken, nog lang nadat hunne scheppers in den schoot der aarde het moede lichaam hebben uitgestrekt, den mensch kunnen voorlichten op zijn moeielijk levenspad.

Wij hebben in bovenstaande verklaringen zoo objectief mogelijk trachten te zijn. Wij veroorloven ons nu een enkele vraag, n.l. is het gezond om een afgesloten tijdperk eene zon te noemen, zijn de bergen niet werkelijk massa's, of schijnen zij dit slechts als na zonsondergang de omtrekken der voorwerpen door de duisternis verloren gaan? Het zou een reuzenwerk zijn zoowel om de bergen als om hunne toppen als met den vinger aan te wijzen; trouwens is eenmaal de figuurlijke beteekenis begrepen, dan zal elk voor zich wel eens dikwijls het oog richten naar de ‘toppen der bergen, die nog schitteren lang na zonsondergang.’

11-12-1885.

Jan Maas.