Noord en Zuid. Jaargang 9

[p. 137]

Verklaring van uitdrukkingen uit Huygens.

Naar aanleiding van ingekomen vragen ontvingen wij het volgend schrijven:

Geachte Redactie.

Volgaarne voldoe ik aan Uw verzoek en laat de beantwoording der vragen van den Heer J.L. te W. hieronder volgen. Ik maak tevens van deze gelegenheid gebruik om hem en al degenen, die mij de eer bewezen, privatim mijne hulp in te roepen tot opheldering van passages, welke hun duister gebleven waren, te berichten, dat eerlang eene verbeterde en veel vermeerderde uitgave mijner Nalezingen het licht zal zien, waarin ik hoop alles, wat eenige moeilijkheid oplevert, te bespreken en, zooveel in mij is, te verklaren. Vragen of wenken, daarop betrekking hebbende, zullen door mij met erkentelijkheid ontvangen worden.

Hoogachtend,

H.J. Eijmael.

Blz. 209 r. 1 v.o.

Waarom en ben ick niet soo kostelick als flus?

Flus beteekent zoowel daareven, zoo even, straks, als aanstonds.

Er woei een vlaag, het kind glêe uit

En tuimelde in het diep.

‘Ter hulp!’ zoo krijscht het noodgeluid,

Waar flus het knaapje liep.     (Bogaers).

Ik zal flus of flusjes komen.

Blz. 212 r. 19 v.b.

ons recht, dat overlangh verschenen,

Gereet staet te voldoen.

Deze uitdrukking wordt opgehelderd door wat er onmiddellijk op volgt:

ons recht ter heerlickheit

Van's Vaders erffenis en eewigh' eewigheit.

Ons recht beteekent dus ons aandeel aan de eeuwige zaligheid, ons door Christus' kruisdood gekocht; het wordt hier vergeleken met eene schuld, wier vervaldag lang verschenen is en die men bereid is te voldoen.

Blz. 214 r. 13 v.o.

Totdat sy 't samen sien en voelen en besinnen.

Versta: totdat zij het, tegelijkertijd, waarnemen en beseffen; d.i. zij gelooven niet, dat zij weder gezond kunnen worden, totdat zij het zien en gevoelen en dus tot de overtuiging komen, dat het zoo is.

[p. 138]

Blz. 218 r. 6 v.b.

Is reden voor haer, sy verduyv'lense met vreesen.

D.w.z. Hebben zij (de weduwen en weezen) rede en billijkheid voor zich, dan overduivelen de machtigen ze door hun vrees aan te jagen, d.i. maken zij ze door vreesaanjaging beangst, om voor hun goed recht op te komen.

Blz. 218 r. 13 v.b.

Sy sien maer door de duygen

Van haer bekuypingen, onachtbare getuygen

Van wel-geworven eer.

Onachtbare getuygen heeft betrekking op de eerzucktige, niet op bekuypingen. Versta dus: Zij zien slechts door het weefsel hunner intriges (de duygen van haer bekuypingen), zij, de verachtelijke getuigen van rechtmatig verkregen eer. (Huygens heeft hier, gelijk later blijkt, voornamelijk de hovelingen op het oog).

Blz. 219 r. 4 v.b.

't Vel-diepe rood en wit, dat met den dagh verdwijnt,
Eerbieden sy niet min dan boter tot den boêm toe.

De roode en witte gelaatskleur, die niet dieper dan het vel gaat en met den dag aan frischheid verliest, wordt door hen even hoog geschat, als drong zij door tot het vleesch, en was dus zoo duurzaam als het leven. Zij stellen dus eigenlijk een vat, dat slechts aan de oppervlakte met boter gevuld is, gelijk aan een, dat boter tot den bodem toe heeft.

Blz. 219 r. 19 v.o. en vlgg.

En de bruyd werdt een versleten pop enz.

Versta: De bruid wordt gelijk aan eene oude, versleten pop, welke de kinderen wel op nieuw kleeden en kappen, maar toch nooit met die ambitie, welke ze hen in des kramers winkel voor de volmaaktheid der volmaaktheden deed aanzien, voor aleer zij hun kermisgeld aan den aankoop er van verspild hadden.

Blz. 223 r. 3 v.b.

en sy gaen op het merck

Van eer en onderhoud stantvastelick te werck.

De moedigen hebben steeds als doel of oogmerk voor oogen twee

[p. 139]

zaken: het behalen van eer en het voorzien in bun onderhoud. (Huygens doelt hier op de huursoldaten, die hij vijfstuyvers-blinden 's daeghs noemt).

Blz. 223 r. 6 v.b.

Als de spruyt het water over bloemen

Of over webben drijft.

Webben beteekent hier weefsels, linnen, dat gebleekt wordt en te dien behoeve met water begoten.

Vergel. Cost. Mal. v. 139: nieuwe Wormenwebb; en ibid. v. 365: Waer' 't onze webben, enz.

Dat hier niet aan spinnewebben gedacht kan worden, hoop ik in het hierboven aangekondigde werk nader aan te toonen.

Blz. 223 r. 13 v.b.

Ja, maer van achteren maekt yet den stouten krijger
Den honger en de eer.

Yet, iets, heeft tot verklarende appositie: De(n) honger en de eer. Dit zijn de drijfveeren, welke den krijger stout maken. Vergel. boven: Eer en onderhoud.

Blz. 223 r. 13 v.b.

in d' eere wil yet blaecken,

Dat schijn heeft van een man recht tot een man te maecken.

In de eer schittert iets, dat den schijn heeft van iemand eerst recht tot een man te maken. Waarom dat echter slechts een schijn is, wordt in de onmiddellijk volgende regels verklaard.

Blz. 224 r. 7 v.o. en vlgg.

Zij wijken onbesuisd, en die zich het spoedigste omkeert, den vijand de hielen laat zien en zorgt, dat hij den wind van achteren krijgt, (het gevaar den rug toekeert) meent dat hij scherper in den wind zou zien (een meer voorzichtigen maatregel neemt), dan zij, die aan het onweêr het hoofd bieden; zij (die aldus te werk gaan) zien niet in, dat de man, die zijnen vijand moedig tegentreedt, hetzelfde vermag als deze, en hij dezen kan overwinnen en verslaan; dat men bij het op de vlucht gaan - wij zullen eens niet van schande of eer spreken - alle hoop op overwinning laat varen; eindelijk, dat een man, die vlucht, zijn lijf prijs

[p. 140]

geeft, en, zoo hij or in slaagt zijn leven te redden, in 't vervolg zijne oogen van schaamte zal moeten neerslaan.

Blz. 227 r. 12 v.o.

en sy en siet het niet,

Onnoosel' oogeloos, dat hy se niet en siet;

Sy siet het snel en wel.

De geblankette juffrouw ziet niet (beseft niet) dat haar bewonderaar haar eigenlijk niet ziet, daar zij haar gelaat met ‘een smeerigh rood’ en ‘een konstigh wit’ bedekt heeft; of liever, hervat Huygens, zij ziet dat dadelijk heel goed, maar zij wil het zich niet bewust zijn, (dan 't lust haar niet te weten). Er is dus slechts eene schijnbare tegenstrijdigheid tusschen de gecursiveerde woorden.

Blz. 227 r. 6 v.o.

En soo bedrogh en liegen

Van 't naeste maegschap zijn noodsakelick, bedriegen

Hoort liegen met vermaeck;

Plaats nog ééne komma vòòr noodsakelick en de zin zal duidelijk zijn: wanneer bedrog en leugen nauw aan elkander verwant zijn, dan is het noodwendig, dat het bedrog gaarne de leugen hoort.

Vgl. blz. 230 r. 11 v.o.: Sy lyden, billick, niet, dat enz. en blz. 210 r. 11 v.o.: En wij, als recht, die 't let en de aanteek. daarop in Noord en Zuid VIII No. 5.

Blz. 229 r. 1 v.o.

De man draeyt spits-gewijs.

Bij dit soort van dans draait de cavalier heel kort om zijn middelpunt, terwijl de dame als het ware om hem heen zwaait.

Blz. 231 r. 10 v.o.

Ick zweer het op myn boeck: 't is langh mijn stijl geweest,
En, naer ick hoop of vrees, hij sal 't noch lange blijven.

Ten aanzien der eerste uitdrukking moet ik vooralsnog het antwoord schuldig blijven. Mijne zienswijze dienomtrent is in den laatsten tijd gewijzigd: in de boven aangekondigde uitgave hoop ik J.L. te vreden te stellen.

Naer ik hoop of vrees. Ik zal nog wel lang hoveling moeten

[p. 141]

blijven, zegt Huygens, en ik weet niet, of ik dat hopen of vreezen moet. Die betrekking toch heeft hare licht- en schaduwzijden.

Blz. 231 r. 8 v.o.

het schoonst van sijn bedrijven

Betrouwt hij op syn oogh, dat door de mode siet.

Met het schoonst van sijn bedrijven bedoelt H. de kleedij, den opschik; in het oog der hovelingen van dien tijd zeker eene der voornaamste bezigheden. Bij de beoordeeling van wat mooi is of niet, vertrouwt hij op zijn oog en dit is geen vertrouwbaar richtsnoer, daar het door de mode ziet, dien nevel enz. Dat H. hier op de Kleedij doelt, blijkt uit zijne zinspeling op het Costelick Mal: 'k most noch eens Kost'lick Mallen.

Maastricht, 2 November 1885.

H.J. Eymael.