Noord en Zuid. Jaargang 9

Rinnen. Tiegen. Klikspaan.

Op bl. 276, zevenden jaargang van Noord en Zuid, lezen wij: ‘Geronnen, verleden deelwoord van het in onbruik geraakte gerinnen, enz.... Dit verloren rinnen niet te verwarren met het nog bestaande zwakke grondwerkwoord rennen loopen.’

Het werkwoord rinnen (niet gerinnen) ron, geronnen, is nog in 't geheel niet verloren, niet in onbruik geraakt. Het bestaat nog degelijk in den zin van samenvloeien, wat het ter bedoelde plaats ook beteekent. - In de Kempen hoort men nog dagelijks: Het melk is geronnen. 't Is te koud; het melk wil niet rinnen. Als 't warm is, rint het melk zeer spoedig. Wij kunnen niet boteren, het melk is nog niet geronnen, enz.

Wij weten niet, waarom rennen grondwerkwoord wordt geheeten. Dit rennen is niets anders dan eene klankverwisseling van rinnen en staat met dien stam nagenoeg in dezelfde verhouding als zetten met zitten, leggen met liggen, vellen met vallen.

[p. 29]

Op dezelfde bladzijde lezen wij:

‘Met nevels betogen. - Betogen, verl. deelw. van betien of betiegen, enz.... Betogen beteekent bedekt, beneveld.’

Betogen, beteekent daar niet bedekt, maar wel betrokken; met nevels betrokken, zooals men zegt: de lucht is met wolken betrokken, of, de hemel is overtrokken.

Dat het oude werkwoord tiegen, trekken, voortgaan, beteekent, blijkt uit al de afgeleide en samengestelde woorden, welke in onze taal ervan zijn overgebleven. Zulke zijn tocht (luchttrek) intocht, optocht, uittocht, doortocht, veldtocht, legertocht, krijgstocht, zegetocht, hertog (voor heirtog, legeraanvoerder) voortgetogen, weggetogen, doorgetogen, heengetogen, opgetogen, ingetogen, enz.

Uit al die voorbeelden blijkt ook dat de oude vorm wezenlijk tiegen is, en niet tien of betien. Dit laatste is een ander verouderd woord, dat men bij Van Maerlant en zijne tijdgenooten aantreft in den zin van handelen, doen, begaan, en nog overgebleven in ons betijen, zooals men zegt: Laat hem maar betijen.

Klikspaan en kliksteen, beteekenen beiden verklikker, overdrager. Waarschijnlijk nemen beide woorden hunnen oorsprong in de middeleeuwsche gewoonte, van in de vertrekken geheime luisterhoeken te maken. Zoo is in denzelfden zin de zegswijze bekend: Er zijn latten aan het huis, en ook wel: wees voorzichtig; de steenen (de muren) hebben ooren.

Als men nu nog spreekt van latten, steenen en muren, welke ooren hebben en geheimen kunnen uitbrengen, hebben onze voorouders zeer wel aan spanen (of spaanders) en steenen kunnen denken, die verklikkers speelden.

Antwerpen.

Frans Willems.