Noord en Zuid. Jaargang 8

Antwoord aan den Heer R. Hartman.

1e. Lollaerd. Juist vóór dat ik mijne nalezing op Stellwagens uitgave van de ‘Zeestraet’ schreef, had ik mij eenigen tijd met

[p. 271]

Prof. Moltzers Middeln. Dramatiek bezig gehouden. De door dien geleerde gegeven afleiding van het woord Lollaerd was mij dus wel bekend. Zoo ik er mij niet mede heb kunnen vereenigen, geschiedde het op de volgende gronden:

a)	Kiliaen geeft voor lollen: mussitare.. numeros, non verba canere, d.w.z. brommen of mompelen en neuriën; voor lollaerd: mussitator, iemand, die bromt of neuriet.
b)	De benaming lolle-broeder, door Moltzer ook opgegeven en mede in Kiliaen te vinden, toont m.i. ten duidelijkste aan, dat het woord van lollen afkomstig is en niet van den eigennaam Lollard.
c)	't Kan zeer goed zijn, dat Walter Lollard zijnen naam gegeven heeft aan eene godsdienstige secte; doch het is door niets bewezen, dat die naam op rechtgeloovige ordebroeders is overgegaan. Kiliaen maakt tusschen beide wel degelijk onderscheid, daar hij van een derde woord lollaerd sprekende zegt: reus laesae fidei, vel laesae religionis (schuldig aan geloofs- of godsdienstschennis) vulgi lollardus. Ang. lolarde. Lolardus quoque dicitur haereticus Valdensis (Lollaerd wordt ook een Waldensisch ketter genoemd). Trouwens omtrent de persoonlijkheid van Walter Lollard, als stichter der secte, schijnt ook nog eenige twijfel geoorloofd. Vgl. Littré i.v. Lollard, nom donné à des hérétiques du commencement du XIVième siécle en Belgique et en Allemagne et qu'on dit provenir d'un certain Gauthier Lollard, allemand; cette doctrine abolissait la messe, les sacrements, l'ordination des prêtres, niait l'intercession des saints et prêchait la pauvreté. Sectateur de Wicleff en Angleterre au XIVième siécle, ainsi dit, par ce que les sectateurs prirent le costume pauvre des lollards.
d)	Winkler Prins, Geïll. Encycl.: Lollarden of Lolharden is de naam der leden van een godsdienstig genootschap, hetwelk zich wijdde aan de zorg voor zieken en gestorvenen. Het ontstond omstreeks het jaar 1300 te Antwerpen, alwaar eenige vrome lieden zich verbonden tot het ter aarde bestellen van dooden. Zij werden wegens hunne eenvoudige levenswijze en hun behoeftig voorkomen Matemans, naar hun beschermheilige Alexisbroeders, wegens het bewonen van cellen Cellieten en wegens hun lollen (zacht zingen) Lollarden genaamd, omdat zij bij begrafenissen op treurigen en gedempten toon zongen.... Houdt men bij al 't aangevoerde in 't oog, dat Huyghens het zingen van monniken bepaald lollen noemt, dan zal men het mij niet ten kwade duiden, dat ik voorshands bij mijne meening blijf; tot zoolang althans, dat de Heer Hartman door betere bewijzen dan door het aanhalen eener enkele autoriteit, hoe gezaghebbend die overigens ook zij, de onjuistheid daarvan aangetoond hebbe.

[p. 272]

2e. fraaij. De beantwoording van het hiertegen aangevoerde kan ik mij gemakkelijk maken. Prof. Verdam, wien ik een afdrukje der bovengemelde ‘Nalezing’ zond, had de heuschheid mij daarvoor een exemplaar zijner Dietsche Verscheidenheden, overgedrukt uit het Tijdschrift v. Ned. Taal en Letterk., 4e Jaarg. 1884, in ruil te sturen. Ik kan niet beter doen dan daaruit het volgende den Heer Hartman ter overweging aan te bieden:

‘De oorsprong van fraai is ergens anders (nl. dan in vrai en fair) te zoeken, en terloops is de ware afleiding reeds medegedeeld door Kern in een opstel in den T. en Letterb 6, 205, waar hij uit eene oude Nederduitsche geloofsbelijdenis het woord frâ, vroolijk, aanhaalt, en dan aldus voortgaat: ‘Om onbekende redenen, is de â in dit woord doorgedrongen tot dialecten, die anders in den regel oo hebben, zooals 't Saksisch van den Heliant in frâh, en 't Nederlandsch in fraai.’ Fraai is nl. een door dialectischen invloed ontstane vorm voor vroo in vroōlijk; mnl. vro; hd. froh; mhd. vrô (vrowes, vrouwes); onr. frár; ohd. frô (frâwer) enz.’

In het geheele stuk, waarvan ik de lezing den Heer Hartman, als een staaltje van nauwgezet taalonderzoek ten zeerste aanraad, is niets vermeld, waaruit blijken kan, dat frâ = vroo op zijne beurt van vrô = heer afkomstig is.

J. Franck zegt in zijn Etymol. Wdb. der Ned. Taal aangaande dit woord:

Fraai bvn. De gewone beteekenissen van mnl. vraey, fraey ‘waar, waarachtig, oprecht, gepast, aangenaam, bevallig’ wijzen op fra vrai ‘waar’, daarentegen de in later tijd voorkomende van fraei ‘frisch, in goeden staat, gezond, wakker, flink, knap’ op fra. frais ‘frisch, levendig’; de thans in het Hollandsch gebruikelijke, maar in het Vla. onbekende bet. ‘mooi’ laat zich uit de bovengenoemde bet. gereedelijk verklaren; uit ‘aangenaam’ of wel uit ‘oprecht, deugdzaam, zoet’ (nvl. fraai ‘deugdzaam, zoetachtig’) kan zich dat begrip hebben ontwikkeld; vgl. nhd. hübsch eigenl. ‘hoffelijk, fatsoenlijk.’ Noch in woordvorm noch in de beteekenis vinden wij eenigen grond om het adj. met on. frár ‘vlug, flink’, os. frao (genit. frahes) ‘blijde’ of nhd. froh in verband te brengen.’

De tijd ontbreekt mij om aan te toonen, waarom ik de afleiding van Prof. Verdam verre verkies boven die van den Heer Franck; doch dat is ook niet noodig. Ik ben bereid aan te nemen, dat fraai oorspronkelijk van vrô ‘heer’ afkomstig is, al reppen beide geleerden ook met geen enkel woord daarvan, mits de Heer Hartman mij zulks bewijze. Daartoe zal echter iets anders noodig zijn dan de vermelding van het overbekende feit, dat er een woord vrô = heer bestaan heeft en de apodictische verklaring dat: fraai en vroolijk, naar de letter opgevat, heerlijk beteekenen!

Maastricht, 22 April 1885.

H.J. Eymael.