Noord en Zuid. Jaargang 8

[p. 120]

Proeve van tekstverklaring.

De slag bij Nieuwpoort reg. 1-22 van da Costa:

Hoe zag in Nederland de zon zoo rood, de straten
zoo doodsch! Kasteel en burcht van Edelliên verlaten!
der burgren voorhoofd bleek en klam, terwijl de lucht
van 't zwaaien van het zwaard, den val der bijlen zucht,
de houtmijt riekt en rookt, - het lied der Martelaren,
gestemd in ballingschap en bange doodsgevaren,
tot op 't schavot niet zwijgt van God en van het Lam,
tot dat het stikt in 't koord, of wegsterft in de vlam!

Hoe viel een nacht zoo zwart op Nederland, na dagen
als sints de Aposteleeuw geen latere eeuwen zagen!
Want ook tot Nederland was doorgedrongen 't Woord
uit Wittenberg herleefd, en 't had van oord tot oord,
van Henegouwen en Artois tot aan de stroomen
des Amstels voortgesneld, de harten ingenomen, -
uitwendigheden, door der eeuwen duur versteend,
ontworteld, - plechtigheên van 't Heidendom ontleend,
of opgegraven uit de schaduwwet der Joden,
geheel haar grond betwist van menschelijke geboden, -
voor schitterschoon of schijn de rechten van ‘het Waar’
gehandschaafd - 't licht der Schrift op zijnen kandelaar
herplaatst, - de zuivere bron ontzegeld van het Leven, -
den eenigen Middelaar Zijn eeuwige eer hergeven!

Proza.

Wat al bloed drenkte den Nederlandschen bodem! Wat al bloed steeg er op naar den hemel, zoodat de zon er rood van zag! Wat waren de straten stil en doodsch! Hoe waren kasteel en burcht van Edelliên verlaten! Wat was der burgren voorhoofd bleek en klam van angst, terwijl de lucht in beweging geraakt van al 't zwaaien van het zwaard, van den val der bijlen, - terwijl de houtmijt zoo riekt en zoo rookt, - maar ook toch terwijl men andere dingen ziet geschieden: ook terwijl het lied der martelaren, ontstaan in, en niets ademend dan ballingschap en bange doodsgevaren, niet zwijgt, zelfs op 't schavot en op den brandstapel niet, totdat de strop het smoort, of tot de vlam het doet wegsterven. (Liever: uitsterven.) Hoe was 't mogelijk, dat zoo'n donkere nacht zijn floers uitspreiden kon over Nederland, daar men toch te voren zulke heldere dagen beleefd had, zooals men ze in latere eeuwen tevergeefs zoekt. Hoe kòn het, want toch ook in Nederland was de hervorming doorgedrongen, en ze had, van oord tot oord, van 't Zuiden tot het Noorden voortgesneld, de harten ingenomen.

[p. 121]

Zij had uitwendigheden, door der eeuwen duur versteend, ontworteld, - zij had plechtigheden, van 't heidendom ontleend, of opgegraven uit de schaduwwet der Joden, afgeschaft, omdat ze geen grond van bestaan hadden als menschelijke geboden. Zij had voor schitterschoon en schijn de rechten der waarheid doen gelden. Zij had het licht des bijbels weder over de menschheid doen schijnen, zij had de zuivere levensbron weder doen vloeien, en ze had den eenigen Middelaar zijn eeuwige eer hergeven.

Aanteekeningen.

Regel 3. ‘Bleek en klam.’ Bleek van schrik en klam van angst. Het klamme zweet stond den burgers op 't voorhoofd. Klam bet. eigenlijk: dof, vochtig; men zegt: de klamme lucht. Vgl. Hooger dan de klamme luchte, enz.

Regel 4. ‘Van 't zwaaien van het zwaard, den val der bijlen.’

Deze regel ziet op den oorlog, of op de verrichtingen van den beul.

Regel 5. ‘De houtmijt riekt en rookt.’ Het riekt naar den mutsert - beteekent: het riekt naar gewetensdwang, naar vervolging, maar, in deze duistere dagen, neen het riekt niet naar den mutserd, maar de mutserd riekt zelf, dus zooveel te erger - en wie hem niet ruiken kan, die kan hem zien branden en rooken.

Regel 7. ‘Van God en van het Lam.’ Het Lam Gods is Jezus, die riepen en prezen ze aan in hunne liederen.

Regel 8. ‘Of wegsterft in de vlam’. Liever uitsterft, omdat men alleen zegt: het geluid sterft weg in de verte.

Regel 10. ‘Ha dagen, als sints de Aposteleeuwen geen latere eeuwen zagen’ Met de Aposteleeuw bedoelt da Costa de 16de eeuw, hij noemt (naar ik meen) Luther op andere plaatsen ook een Apostel. Na die eeuw zijn er niet zulke schoone dagen weer beleefd, als de dagen dier eeuw zelve. Hier treedt het godsd. gevoel van da C. op den voorgrond, die streng orthodox protestantisch was.

Regel 11. 't Woord, uit Wittenberg herleefd.’ De R.C. kerk had het woord van Jezus (volgens d. C's meening) gesmoord, en Luther deed het opnieuw hooren, dus herleven.

Regel 15. ‘Uitwendigheden, door der eeuwen duur versteend, ontworteld.’ De uitwendigheden, die in de R.C. Kerk hoofdzaak waren geworden, die daar diepe wortels hadden geschoten, en welke wortels door ouderdom verstokt, verhard, versteend waren, werden door ‘Het nieuwe Licht’ met geweld uitgerukt.

Regel 16 en 17. ‘Plechtigheden van 't Heidendom ontleend, of opgegraven uit de schaduwwet der Joden.’ De R.C. kerk had vele gebruiken en plechtigheden (o.a. vele feesten!) van de Heidenen overgenomen. Ook had de Kerk in de oude Joodsche boeken gesnuffeld en daar veel in gevonden, hetwelk ze invoerde,

[p. 122]

maar d. C. zegt: die Joodsche wet deugde niet. Het was slechts een schaduw van de oude Israëlietische wetten, en sedert eeuwen zeer bedorven.

Regel 19. ‘Het waar’ ziet op: het eenige ware zaligmakende Geloof.

Regel 21. ‘De zuivre bron ontzegeld van het Leven.’ De zuivre bron van het ware Leven, van het ware Geloof, had vroeger gevloeid, ten tijde van Jezus, en in de eerste eeuwen der Chr. Kerk, maar die bron was door de R.C. later verzegeld, zoodat ze niet vloeien kon. Het zegel werd door Luther verbroken, om den bijbel aan ieder, die daar toe lust gevoelde, in handen te geven.

Regel 22. ‘Middelaar’ is Jezus. Vgl.:

Ik heb nu voor mijn zonden,
Mijn schuld, zoo eindloos groot.
Een Middelaar gevonden.

(Haze Gezang.)

Amsterdam, 22 November 1884.

J.G.W.Z.