Noord en Zuid. Jaargang 7

De leer van den Volzin en de Zinsontleding.

Gelijk we op bl. 114 aankondigden, hebben we hier o.a. de vragen te beantwoorden:

Is de leer van den volzin onmisbaar voor de degelijke kennis der taal en zoo ja, in hoeverre?

Is de hedendaagsche wijze van behandeling der zinsontleding noodzakelijk of wenschelijk?

De leergang der Nederlandsche taal wordt gevoeglijk in de volgende deelen gesplitst:

1.	spelling: het woord en zijne beteekenis
2.	verbuiging en vervoeging: het woord in verschillende vormen
3.	zinsvorming: het woord in betrekking tot andere woorden in den zin.
4.	zinsverband: de volzinnen in betrekking tot elkander.

Bij deze onderscheiding spreekt het wel van zelf, dat geen dezer afdeelingen op zich zelf volledig is, maar dat soms de 2^e en de 3^e noodig is bij de 1^e, terwijl ieder der drie eerste bij de 4^e wordt tepasgebracht. De vormen zelve moeten vast worden ingeprent en het werktuigelijk verbuigen en vervoegen hoe afkeurenswaardig volgens sommigen in theorie, blijkt altijd toch maar in de practijk noodzakelijk te wezen. Heeft de leerling in de 1^e of laagste klasse enkele woorden in eenvoudige zinnetjes leeren verstaan en heeft hij de spelregels in hoofdzaak geleerd en leeren toepassen, dan heeft hij genoeg kennis van den uiterlijken woordvorm verkregen om met oordeel de leer van verbuiging en vervoeging in de tweede klasse te volgen. Daartoe zal hij kennis moeten maken met naamvallen

[p. 250]

bij de subst. en met verschillende verbaalvormen, die hij alleen uit zinnen kan leeren kennen en van zelf is dus hierbij reeds een begin gemaakt met het behandelen van zinnen. In de derde klasse zullen natuurlijk onverbuigbare woorden vooral ter sprake komen, zoomede de vormwoorden in het algemeen. Daarbij zullen enkelvoudige zinnen niet altijd voldoende wezen en er zal dus reeds een begin worden gemaakt met de behandeling van geheele zinnen van allerlei soort, waarvan in de vierde klasse de meer opzettelijke behandeling ons gewenscht voorkomt. Gaan we nu verder, dan zal bij het moeielijker worden der lectuur de noodzakelijkheid te dringender worden, om de geheele perioden in volzinnen en deze in hunne onderdeelen te ontbinden. Eerst dan toch is eene periode wel begrepen, wanneer de lezer in staat is, den korten inhoud weer te geven en het geheel, zonder het weglaten van éene bijzonderheid in andere woorden te zeggen. Daarbij komen letterlijk alle taalregels tepas, daarbij vooral is grondige kennis van den zinsbouw onontbeerlijk en het is daarom onmogelijk een schrijver van beteekenis, die eenige moeite bij de studie geeft, te lezen zonder dat men den zin, bewust of onbewust, vooraf behoorlijk heeft ontleed. Aan dat woord wenschen we ons echter in de volle en juiste beteekenis te houden, de zin moet ontleed dat is naar alle regelen der kunst in deelen ontbonden worden. Maar daarbij is het niet noodig, ook die deelen weder in het oneindige te gaan verdeelen. Wat elk deel is en hoe het aan het geheel is verbonden, dat is het eenige, waarop het aankomt. De anatoom zal waar hij den bouw van het menschelijk lichaam verklaart, wel de verschillende deelen van het menschelijk lichaam scheiden, maar niet elke spier en elke vezel afzonderlijk, veel minder die alle chemisch gaan ontbinden. De leer van den volzin is dus natuurlijk onmisbaar voor de degelijke kennis der taal, dewijl zonder deze het recht verstand van den schrijver die eenige moeielijkheden aanbiedt, onleesbaar zou zijn. Met alleen, dat men daartoe de verschillende woordvormen moet kunnen onderscheiden, maar men moet ook nauwkeurig kunnen bepalen, welke zinnen dienst doen als subst. en welke als adj. om daardoor te gemakkelijker, de eigenlijke kern van den zin te kunnen ontdekken. Hierbij is natuurlijk het doel, den waren zin van het gelezene te verstaan en alle bijzonderheden betrekkelijk onderdeelen behooren reeds in vroegere klassen zoo afdoende behandeld te zijn, dat men daarover het stilzwijgen kan bewaren. Slechts zeer zelden zal het noodig wezen op enkele bijzondere vormen afzonderlijk te wijzen en wel bij omzetting van zinnen, bij stukken geschreven in een stijl, die zich van andere onderscheidt door zonderlinge of althans van 't gewoon gebruik afwijkende woordorde. Dat onbewust ontleden is zeer velen niet eigen, niet tot een tweede natuur geworden en daarom verstaan zoovelen da Costa en Bilderdijk en Bakhuizen van

[p. 251]

den Brink en Potgieter niet. Wie alle geheimenissen der lange en korte klinkers en der soorten van zinnen kent, zal toch wat zijn taalkundige vorming aangaat inderdaad een onontwikkeld mensch zijn, als hem dat alles nog niet geleerd heeft, onze beste dichters en prozaschrijvers te verstaan en volkomen zonder eenige moeite zelfs, intezien, hoe onze beste stylisten hunne zinnen bouwden.

Uit het bovenstaande volgt ten duidelijkste, dat bij deze opvatting van hoogere taalkennis de hedendaagsche wijze van behandeling der zinsontleding evenmin noodzakelijk als wenschelijk is. De bewijzen liggen voor 't grijpen.

Met het bovenstaande doel voor oogen toch wordt de zinsontleding met den aankleve van dien geen middel tot recht verstand van den schrijver, maar een doel. Het eerste blijkt uit de alleronbeduidendst kleine hoeveelheid lectuur, die men maar altevaak aantreft bij hen, die men tot professor in de zinsontleding kon benoemen en die zich zoeken te verontschuldigen door te beweren, dat ze geen tijd tot lezen hebben, omdat de ‘studie’ der taal zooveel tijd kost. Het blijkt ten anderen uit den steeds toenemenden omvang, dien de handleidingen voor dit overigens zeer nuttige vak tegenwoordig krijgen. Ze blijkt verder uit het niet te weerspreken feit, dat van Schreven, Dr. Wieringen Borski, Prof. Roorda, van Dale - om van de andere niet te spreken - in bijna alle bijzaken met elkander in meening verschillen, maar het alleen eens zijn in de hoofdpunten, dezelfde, die wij met alle kracht wenschen te behouden. Men kan volkomen op de hoogte zijn, zelfs van den cogitatieven jussief van Dr. Wieringen Borski zonder nog iets te weten van het geheele stelsel van Van Dale, dat toch zeker evenveel, wat den aanhef betreft, zelfs meer recht van bestaan heeft, dan al de andere. Het oude, eenvoudige boekje van Andriessen Practische Logica, dat bij onze hedendaagsche taalbeoefenaars meerendeels een minachtenden glimlach zal wekken en hun allen met Wagner uit den Faust de zoete vreugde zal geven, dat zij het ‘zoo heerlijk ver gebracht’ hebben, dat eenvoudige boekje zal beter leeren, ingewikkelde zinnen te verstaan, dan eenige handleiding uit onze dagen.

Maar we achten de verwisseling van doel en van middel nog om eene andere reden niet alleen verkeerd, maar zelfs afkeurenswaardig. Immers wanneer zooveel wijsheid wordt uitgekraamd over elk deel van den zin, elk woord van het verhaal, dan zal men het geheel zoozeer verbrokkelen, dat het ieder lezer onmogelijk is, zich een denkbeeld van het geheel te krijgen. Niemand zal uit al de beelden van den ‘Schuttersmaaltijd’ een voor een genomen, zich een flauw denkbeeld kunnen maken van de heerlijke schepping van Van der Helst. Niemand zal een landschap leeren bewonderen door

[p. 252]

boom voor boom, plant voor plant, beekje voor beekje te bezien en naar den eisch van plantenkunde, geologie en zelfs dierkunde alles op te merken, wat zich aan het oog van den toeschouwer vertoont.

We brengen hulde aan den ijver, de volharding en vooral niet minder aan de scherpzinnigheid der hedendaagsche schrijvers over de leer van den volzin, de redekundige ontleding en alles, wat er bij behoort: we getuigen gaarne, dat zij zich een welbegrepen doel voor oogen stellen en dat hunne methode - voor ieder hunner - de ware weg is om dat doel te bereiken; maar we moeten als onze innige overtuiging uitspreken, dat dit doel niet bereikt wordt, dan ten koste van veel, wat volstrekt noodzakelijk is voor het recht verstand van den schat onzer letteren, dan ten nadeele van hen, die hunne algemeene ontwikkeling moeten putten uit de wijsheid der eeuwen en die de taal, den volksaard, de volksontwikkeling, het volksleven en vooral het geestelijk leven der Nederlanders nooit kunnen kennen, hoe noodig die kennis ook zij, wanneer zij niet, wanneer het hun lust, zonder inspanning en blijkbaar met genot geheel den rijkdom onzer letteren kunnen genieten van Maerlant tot heden. Dat dit alles echter noodig is, om wel ontwikkelde leerlingen te vormen, zal wel niemand durven tegenspreken en dat slechts enkele zeldzaam ontwikkelde personen èn het doel als doel, èn het doel als middel kunnen gebruiken en zelfs het laatste kunnen missen, dat voorzeker zal voor niemand die den stand van zaken van nabij bezien heeft, aan eenigen redelijken twijfel onderhevig zijn.

Amsterdam 22 Juni 1884.

Taco H. de Beer.