Noord en Zuid. Jaargang 6

[p. 238]

Vraag.

Zou één der H.H. Medewerkers aan ‘Noord en Zuid’ mij willen verplichten met de verklaring van niettegenstaande? De vorming van dit voorzetsel is mij volstrekt niet helder, daar ik tot nog toe geen weg weet met het bijwoord niet, dat in deze samenstelling voorkomt. Vergelijkt men niettegenstaande met het Eng. notwithstanding, dan schijnt dit laatste het tegengestelde uit te drukken van het eerste. Of heeft tegen in meergenoemd woord soms eene bijzondere beteekenis?

G.J.V.

Antwoord.

In het voorzetsel (en voegwoord) niettegenstaande heeft noch het eerste noch het tweede lid der samenstelling eene bijzondere beteekenis. ‘Niettegenstaande deze zaak’ wil eigenlijk zeggen: ‘terwijl deze zaak niet tegenstaat’ (‘er zich niet tegen verzet,’ ‘niet in den weg staat’).

Voorbeelden: Hij bekleedt, niettegenstaande zijne jeugd, aanzienlijke ambten = Hij bekleedt aanzienlijke ambten, terwijl zijne jeugd hem daarbij niet in den weg staat. - De stad moest zich aan den vijand overgeven, niettegenstaande de inwoners zich kloekmoedig hadden verdedigd = De stad moest zich aan den vijand overgeven; dat de inwoners zich kloekmoedig hadden verdedigd, stond (der overgave) niet in den weg.

Het is dus duidelijk, dat na het woord niettegenstaande steeds het een of ander moet worden vermeld, dat geen afbreuk doet aan een feit, hetwelk reeds is medegedeeld (Hij bekleedt aanzienlijke ambten; dat hij jong is, doet daaraan geen afbreuk). Maar nu zullen alleen die zaken als ‘geen afbreuk doende’ (‘niet tegenstaande’) der vermelding waardig zijn, welke met het vooraf genoemde feit eenigszins in strijd schijnen te wezen (zoo schijnt jeugd moeilijk te vereenigen met het bekleeden van aanzienlijke ambten; eene kloekmoedige verdediging met overgave). Hierin ligt de oorzaak, dat velen, misleid door hun taalgevoel, in niettegenstaande alleen de beteekenis in strijd met kunnen ontdekken. Zij vatten dan den zin ‘Hij bekleedt, niettegenstaande zijne jeugd, aanzienlijke ambten’ op, als stond er: ‘Hij bekleedt aanzienlijke ambten, wat eigenlijk met zijne jeugd in strijd is’; de eigenlijke beteekenis is evenwel: ‘Hij bekleedt aanzienlijke ambten, wat (blijkbaar) niet met zijne jeugd in strijd is’ (‘.... waarbij zijne jeugd hem niet in den weg staat’).

Het Engelsche notwithstanding stemt met het Nederl. niettegenstaande geheel en al overeen, wat ieder, die het Engelsche woord

[p. 239]

verstaat, duidelijk moet zijn. Notwithstanding is samengesteld uit het bijw. not en het tegenw. deelw. van het werkwoord withstand, dat to oppose, to resist (verzetten, weerstaan, tegenstaan) beteekent en dus volkomen gelijk is aan ons niettegenstaande.

Ten slotte nog de opmerking, dat zoowel het Engelsche als het Nederlandsche woord hoogstwaarschijnlijk zijn gevormd naar analogie van de Latijnsche uitdrukking non obstante (non = niet, obstante van het werkw. obsto = in den weg staan, tegenstaan).

G. Lzg.

Vraag.

C.W. (?), Hoofd der O.L. School te D., vraagt eene verklaring van het volgende gedichtje:

Verhef geen psychologen,

Nakomers altemaal.

Voorganger in mijn oogen

Is hier alleen de taal.

Op een vergelijkend examen, te Hilversum gehouden, had men den candidaten deze vier regels voorgelegd met de vragen:

1o. In hoeverre heeft Beets recht dit te zeggen?

2o. In hoeverre is zijne uitspraak onjuist?

Antwoord.

De bovenstaande vier dichtregelen kunnen, uit een taalkundig oogpunt beschouwd, slechts ééne moeilijkheid opleveren: Waarop slaat het woordje hier uit den laatsten regel? - Indien het medegedeelde gedichtje geen opschrift heeft en geheel op zich zelf staat, is die moeilijkheid terstond uit den weg te ruimen, daar hier dan in de plaats moet staan van in de psychologie. Beets zegt: Steek de loftrompet niet over zielkundigen, die toch allen slechts nakomers zijn; in mijne oogen is het alleen de taal, die in de psychologie vóórgaat.

In hoeverre heeft de dichter recht, dit te zeggen?

De zielkunde (en ik heb hierbij hoofdzakelijk de empirische psychologie op het oog) is eene wetenschap der ervaring; hare beoefenaars houden zich dan ook vooral bezig met het bestudeeren van den mensch in zijn denken, gevoelen, begeeren en handelen. Een niet hoog genoeg te waardeeren hulpmiddel is hun hierbij de taal. Hij, die zijne taal verstaat, weet, dat de mensch zich toekent eene ziel, hij weet, dat die ziel denkt, gevoelt, begeert, wil; hij weet, welk onderscheid er bestaat tusschen eene gewaarwording (de passieve beteekenis wordt door het woord uitstekend weergegeven!), eene aanschouwing, eene waarneming (actief!), eene voorstelling (men

[p. 240]

stelt iets voor de oogen zijns geestes) en een begrip (van ‘begrijpen’ in den zin van ‘omvatten’); hij weet, wat herinnering, herkenning, verbeelding, bewustzijn, zelfbewustzijn (bewust in verband met weten) is; de taal heeft hem geleerd, wat een wil en wat een besluit is; dat er onderscheid bestaat tusschen bezorgdheid, vrees, angst, schrik, ontsteltenis, radeloosheid, wanhoop; de taal heeft hem verschillende hartstochten leeren kennen, naast de beteekenis van zedelijkheid en karakter.

Dit alles (en nog héél wat meer) leert ons de taal, en het is ongetwijfeld waar, dat iemand, die goed bekend is met de beteekenis en de kracht van woorden als de hierboven opgenoemde, eene niet geringe psychologische kennis moet bezitten. Dat taalkennis veelal (niet altijd!) helpen kan om ons het eigenaardige van een begrip duidelijk te maken, kunnen de meeste reeds aangevoerde voorbeelden getuigen. Wie weet, dat angst in verband staat met ons bijv. nmw. eng en dat het werkwoord schrikken oudtijds springen beteekende, zal zich het kenmerkende van angst en schrik beter kunnen voorstellen, dan hij, die met de etymologie dier woorden onbekend is.

Het zal dus wel geen nader betoog behoeven, dat de taal den psycholoog niet alleen opmerkzaam maakt op vele begrippen, die anders misschien aan zijne aandacht zouden ontsnappen, maar dat zij in onderscheidene gevallen ook begrippen verklaart.

In hoeverre is des dichters uitspraak onjuist?

De psychologie houdt zich niet uitsluitend bezig met het onderzoeken van de verschillende denkbeelden, gevoelens, hartstochten enz., die men in 's menschen ziel aantreft. Zij stelt ook vragen als de volgende: Wat is denken? Hoe vormen zich begrippen? Hoe ontstaan oordeelen? Hoe ontstaat de voorstelling van het Ik? Hoe schoonheidsgevoel? Hoe bestrijdt men zijne hartstochten? enz. enz. Wil men op deze vragen antwoord geven, dan zal men vruchteloos de hulp der taal inroepen. De psychologen, die hier en daar licht hebben ontstoken in deze duisternis, zijn dan ook verheven boven den naam ‘nakomers,’ dien Beets hun in zijne ondeugende scherts naar het hoofd slingert.

G. Lzg.