Noord en Zuid. Jaargang 6

[p. 94]

Vragen beantwoord.
Vijfde Jaargang, No. 5.

Vraag 2. De hoogleeraar Brill en in navolging van hem de taalkundige Van Dale willen, dat men bijv. zegt:

De zonen van Lodewijk den Vromen.

Nu leerden wij voor dien tijd, dat we hadden te schrijven: den Vrome, op grond van overeenkomst met den rijke, den bode, enz. Mag men hier den vorm geheel negeeren door op te merken, dat de uitdrukking eigenlijk beteekent:

De zonen van den vromen Lodewijk?

Antwoord. Wanneer men schrijft: De zonen van Lodewijk den Vromen, negeert men den vorm volstrekt niet. Dit zou alleen dàn het geval wezen, wanneer Vrome een zelfstandig naamwoord was. Eertijds werd het attributieve bijvoegelijk naamwoord zoowel vóór als achter het zelfstandig naamwoord gezet: de oude knecht, de knecht oud en ook de knecht oude of de knecht de oude. Dus ook: de vrome Lodewijk, Lodewijk de vrome (adjectief).

Ter verduidelijking mogen nog de volgende voorbeelden dienen:

Ik spreek van Frederik den Wijzen (adject). Ik spreek van Confusius, den wijze van China (wijze = wijsgeer; zelfst. naamw.).

Neemt men eenmaal aan, dat vrome, wijze enz. in uitdrukkingen als: Lodewijk de Vrome, Frederik de Wijze bijvoegel. naamwoorden zijn, dan moeten deze natuurlijk ook als bijv. nw. verbogen worden. Vormen als (den) Vrome verliezen daardoor hun recht van bestaan.

G. Lzg.

Vraag 5. a. De boer ziet de ploeg drijven door de stoppels.

b. De zwaan zag den ring op de plompen drijven.

Drijven in zin a beteekent: gedreven worden.

Drijven in zin b beteekent: drijvende.

Hoe dien ik nu drijven in deze zinnen in de taalkundige ontleding te noemen?

Antwoord. Op de werkwoorden zien, hooren, laten, doen en eenige andere volgt dikwijls een zoogenaamde locatieve infinitief (zie daarover Van Helten, Nederl. Spraakkunst 2e deeltje, 2e druk, bl. 19 en 23.) B.v. Ik zie hem komen. Ik laat hem spelen. Die infinitief heeft meestal actieve, doch somtijds passieve beteekenis. Voorbeelden:

Ik zie den predikant het kindje doopen = Ik zie, dat de predikant het kindje doopt (actief).

Ik zie het kindje door den predikant doopen = Ik zie, dat het kindje door den predikant gedoopt wordt (passief).

Ik hoor den kunstenaar spelen = Ik hoor, dat de kunstenaar. speelt (actief).

[p. 95]

Ik hoor de symphonie spelen = Ik hoor, dat de symphonie gespeeld wordt (passief).

Ik zie den ring op de plompen drijven = Ik zie, dat de ring op de plompen drijft (actief).

Ik zie den ploeg door de stoppels drijven = Ik zie, dat de ploeg door de stoppels gedreven wordt (passief).

In de taalkundige ontleding noemt men dus het woord drijven in zin a: locatieve infinitief met passieve beteekenis, en in zin b: locatieve infinitief met actieve beteekenis.

G. Lzg.

Vraag 7. De Nieuwe Spelling wil, terecht: allerwegen en ieder moet dit billijken. Doch hoe te verdedigen de schrijfwijze halverwegen (Zie Woordenlijst) naast achterwege, deswege, mijnentwege?

En waarom wil zij: dienvolgens, dienovereenkomstig, naast blootshoofds enz.?

Antwoord. Het woord allerwegen is samengesteld uit het onbepaalde telwoord alle en het zelfst. naamw. weg, beide in den 2en nmvl. mannel. meervoud. Achterwege bestaat uit het voorzetsel achter, dat hier den 3den nmvl. regeert en het zelfst. nmw. weg in den 3en nmvl. mannel. enkelv. (vandaar de e achter het woord). Deswege en mijnentwege staan voor: van deswege, van mijnentwege; vergel: van rechtswege. Wege is in die uitdrukkingen 3e nmvl. mannel. enkelv. en wordt beheerscht door het voorzetsel van, dat vroeger den 3en nmvl. regeerde. Waarom schrijft men nu halverwegen? Omdat de vorm halver verbiedt hier aan een enkelvoud te denken. Weg is steeds een mannelijk woord geweest, dat sterk verbogen werd. De vorm halver kan dus alleen verklaard worden, wanneer wij aannemen, dat het bijvoeg. naamw. half in den 2e naamval meervoud staat. Hieruit volgt, dat weg óók in het meervoud gebruikt moet zijn, en dat men zoowel halverwegen moet schrijven, als allerwegen.

Onwillekeurig denkt men zich het woord weg in halverwegen in het enkelvoud; aan een meervoud kan echter in de meeste gevallen even goed gedacht worden.

Voorbeeld: De stad was omsingeld; in den ochtend deden de belegeraars een algemeenen aanval; halverwegen genaderd, werden zij met kanonschoten begroet.

Wanneer oudtijds een adjectief vóór een substantief stond, zonder te worden voorafgegaan door een lidwoord of voornaamwoord, werd het adjectief verbogen, zooals nu nog het bezitt. voornaamw mijn. Overblijfselen daarvan vindt men b.v. in blootshoofds, goedsmoeds, veelszins, gewapenderhand enz. (in al deze uitdrukkingen treft men genitieven aan).

Dienvolgens bestaat uit het aanwijzend voornaamw. die en het

[p. 96]

voorzetsel volgens, dat uit het tegenwoordig deelwoord volgend ontstaan is. Volgens regeerde den derden naamvl. Vandaar volgens dien (3en nmvl.) en dienvolgens. Vergelijk het Duitsche dem zufolge.

Overeenkomstig is ook een voorzetsel en regeerde vroeger den datief. Dus: overeenkomstig dien (3e nmvl. van het aanwijzend voornaamwoord) en dienovereenkomstig.

G. Lzg.

Vraag 10. Ik lees in Staring's ‘Verjaardag’ (Zie bl. 66 der Volksuitgave):

‘Zoo sprak het diep van Ons. Des Vreemdlings was het droog.

Hoe dien ik dit te verklaren?

Antwoord. Staring spreekt in zijn ‘Verjaardag’ van eene zeekaart,

‘die, aan den effen wand

Veelverwig pronkte.’

Edelard had er eigenhandig den weg op aangestipt, dien zijn houtschip meermalen ging.

‘Elk open ruim’ op die kaart was ingevuld met leerzame aanteekeningen en geschilderde tafereeltjes. Men zag te Duins onzen Tromp den wimpel hijschen; Evertsen werd herdacht, als de ‘Held der Maas.’ Zóó sprak het Diep van Ons: aldus vertelde de Zee van onze heldendaden. Des Vreemdlings was het Droog: het Land daarentegen deelde bijzonderheden van andere volken mede.

Op Groenland b.v.

‘Stond heel het Noorden om een klip geschaard:

Mensch, dier en plant.

G. Lzg.