Noord en Zuid. Jaargang 6

[p. 59]

Tijdschriften.

Vlaamsche Wacht. Vijfde Jaargang. No. 2. a) Over het ontstaan van ‘militaire benamingen. 1e. Huzaren. Oorspronkelijk een Hongaarsch legercorps, in de XVe eeuw door de Kroaten gevormd, maar later uitsluitend uit Hongaarsche edellieden samengesteld. Husz beteekent in het Hong. ‘twintig.’ Ieder twintigtal huizen moest één ruiter leveren. Vandaar de naam Huzaren. In 1547 nam het korps voor de eerste maal onder Karel V deel aan den slag, namelijk bij Mühlberg. - 2e. Dragonder, waarschijnlijk ontstaan uit het Fransche woord dragon, draak, het veldteeken der eerste Dragonders. Tijdens Hendrik IV komen zij het eerst voor. - 3e. Grenadier, granatenwerper (Ital. grenada). De eerste compagnie werd in 1634 gevormd bij de belegering van Regensburg door Lars Kagge. - 4e. Ulaan, waarschijnlijk van Tartaarschen oorsprong. Ulans, d.i. vluggen, dapperen. Later gaven de Polen aan hunne ruiters denzelfden naam; de Poolsche Ulanen waren de eerste in Europa. In 1790 en 1791 werden ook Ulanenkorpsen samengesteld in Oostenrijk en Pruisen. - 5e. Infanterie, van het Spaansche Infanteria, waaronder men de lijfwacht der Spaansche Infanten verstond. Anderen beweren, dat de naam samenhangt met het Oudgerm. fant, d.w.z. jonge man. Cavallerie ontstond uit het Ital. cavallo (paard).

(In Hooft's Nederlandsche Historiën vinden we nog de benamingen: Vendel, eene compagnie voetvolk, staande onder een vaandel. Kornet, Fr. cornette, de standaard der cavallerie. De geheele compagnie werd vandaar ook kornet genoemd. Moskettier (thans musketier), voetknecht gewapend met een musket, It. moschetto, Allat. muscheta, Fr. émouchet, eene kleine soort van sperwer met mouches (spikkels) op de borst. Voor namen van vuurwapenen, aan die van jachtvogels ontleend, vgl. men terzerool (terzuolo = havik), falconetto (falcone = valk), eene soort van licht geschut).

b) Is volstaan in den zin van genoeg, voldoende zijn eene Hollandsche nieuwigheid? Dat volstaan in bovengenoemden zin van ouds gebruikelijk was, blijkt uit eene charter der stad Leuven van 1363: ‘Ende altoes selen si volstaen met haren rekeninghen na der usagen van der stat, ende nae der stat recht.’

c) Plechtiglijk, genadiglijk, gestadiglijk strijden met den aard onzer taal. Lijk, als uitgang is hetzelfde als het Nederl. ig. Men schrijve dus plechtig, genadig (of genadelijk), enz.

No. 1. Rare en nare woorden: Bemerking, in den zin van aanmerking. Bemerken is bespeuren, ontdekken, gewaarworden; bemerking kan dus nimmer de beteekenis van aanmerking krijgen en is aldus gebezigd een germanisme. - Billijk, in de beteekenis van goedkoop, is een germanisme. Het beteekent bij ons rechtvaardig. - Bloot voor ons enkel, alleen, slechts, louter is onaeste-

[p. 60]

tisch en onnoodig. 't Is ook al een germanisme. - Eigendommelijk komt van eigendom, dat bezit aanduidt en kan dus nooit den zin aannemen van eigenaardig. - Meerder ziet op den rang, den graad en kan bij ons niet als aantal of hoeveelheid gebruikt worden, Daarvoor dient meer.

No. 8. ‘Hij is versast’ is eene Gentsche spreekwijze in den zin van ‘hij is overleden, of vertrokken zonder zijn adres achter te laten.’ Sas = spei of spui. Vgl. Sas van Gent, Sas bij Goes, e.a. Versassen of verspeien (spuien) is dus de schepen door middel van sluizen in een kom brengen, met het doel ze van de eene rivier in eene andere over te brengen. Aanvankelijk gebezigd voor schippers, wanneer men nieuws vroeg van degenen, die uit de Lei naar de Schelde, of andersom moesten varen, is de zegswijze ook toegepast op andere personen.

Loquela, 1882. Zantekoorn, a) Eeblik, waar, onvervalscht, ongelogen, onversierd. Waarschijnlijk voortgekomen uit een blik, Gr. momoeidês (van monos, een, en eidomai, ik blijk), dat maar een aanzichte, maar een uitzien en heeft, dat unius-modi is, zoo van zijn als van schijn, zoo van wezen als van blijken. Voor het wegvallen der n vergelijke men o.a. ewijch, tweegevecht (= eenwijch). - Eeklipsch, ongepaard, ontpaard, zonder weerga; bijv. van twee rechtsche of twee linksche schoenen. Kil. geeft: Een-klippigh. Flandr. Brug. Coelebs, d.i. ongetrouwd. Waarschijnlijk afkomstig van het oude klippe, clipspaendere, klep der melaatschen, waarmede ze hunne nadering moesten te kennen geven; wanneer deze een klip kwijt waren, waren ze eenklipsch of ee-klipsch geworden. Wellicht heeft het Gr. coelebs (uitgespr. kebebs) invloed gehad op de beteekenis. - Eepijlde, dat maar een pijl of halm heeft. - Pronkette, een behaagziek meiske, een modepupke. (De uitgang ette zal wel Fransch zijn). - Bane, zijn bane gaan = vertrekken, verhuizen, weggaan, in slechten zin. - Verdrinken. Een kind verdrinken, d.i. drank gebruiken ter gelegenheid van een kinderdoop. Vgl. Taal- en Letterbode, 1871, bl. 9. - Weerzunne, weerkaatsing van de zon. - Penerye, pene, penne, penning, enz. Misschien ‘eindje afgeknipt goud- of zilverdraad, waarmede men placht te betalen.’ (La pinne, Fr. = le bout du nez, en un pinart, bij Rabelais = een penningske).

b) Kave = schoorsteen, en niet, zooals door T.v.L. in N. en Z. blz. 155-156 beweerd werd = kevie, cage. Het woord kave is trouwens genoeg bekend. Het komt voor bij Kil., in 't Belg. Museum, in 't Algemeen Vl. Idioticon van Schuermans, bij Hoffmann von Fallersleben (Horae Belg. p. septima), bij de Bo, in den Taal- en Letterbode (IV, 1, 6), enz. Daarbij hoort men dagelijks in Vlaanderen: Hij is zoo zwart als de kave. 't Hangen

[p. 61]

hespen in de kave. Als gij komt, wij zullen de kave doen rooken. 't Spookt in de kave. St. Niklaas komt de kave in, en Klaas Vaak ook. Iemand, die dit woord echter niet dagelijks of liever nooit in het dagelijksch leven hoort bezigen, kan zich licht vergissen in de beteekenis. Terechtwijzing is echter thans voldoende gegeven en dankbaar aangenomen. Kave met het Gr. kapnos, rook, in verband te brengen, of met het Got. af- hoap-jan, doen versmachten, is m.i. zeer gewaagd. Voor de Gr. k verwachten wij immers eene h, en overgenomen zal zulk een dagelijksch woord wel niet zijn.

c) In baren liggen (zie Taal- en Letterbode IV, 180). De Bo: Baar, bare, berrie, lijkbaar, fr. civière. Een lijk te bare leggen, in bare stellen (op de berrie plaatsen om naar de kerk en het graf gedragen te worden). In baren leggen, liggen, zetten, staan, wordt thans te Brugge en elders, even zoo goed verstaan als in Lod. van Velthem's tijd.

Loquela vermoedt, dat baren dat. plur. is. De bare nl. bestaat uit twee baren, aan elkander bevestigd of niet, waarop of waartusschen de last rust of hangt, die te beren of te dragen is. Men weet dat het Fr. bière van het Germ, bare of bier afkomstig is.

d) Hulde aan en instemming met het stuk van Taco H. de Beer in N. en Z.V, 240. Onverdiend is echter de aanwrijving, dat eerst nu de oogen ‘der Hollandsche Davidtjes’ zouden opengaan en dat ze zoo langen tijd ‘in Sauls koperen wapentuig gestreden hebben.’ Ik meende ten minste, dat genoemde de Beer er reeds lang op uit, was den ‘in- en doorbruischenden Goliath uit het land te keeren’.

Literaturblatt für germanische und romanische Philologie. III Jahrg. 1882. No. 6. Beoordeeling van K.A. Hahns althochdeutsche Grammatik nebst einigen Lesestücken und einem Glossar. Fünfte wesentlich veränderte Auflage. Prag. Temsky. - Gunstige kritiek, doch niet zonder vlekjes aan te duiden. Vooral is het wegvallen van de i in ja-stammen onduidelijk behandeld. - Lübber, A., Mittelniederdeutsche Grammatik nebst Chrestomathie und Glossar. Leipzig, 1882. Behalve de opmerking, dat de schrijver te weinig rekening heeft gehouden met dialectische verscheidenheden, is de beoordeeling gunstig.

No. 7. Gunstige kritiek van W.L. van Helten's Vondel's taal, door Otto Behaghel van Heidelberg. Vooral de historische ontwikkeling der vormen wordt geprezen.

Korrespondenzblat des Vereins fur niederdeutsche Sprachforschung. VII Jahrg. 1882. No. 4. a) Bijdrage tot Nederduitsche kinderliederen: ‘Karne, karne botter, De hond die wou de schottel, Kattepoes likt de borden af!’ Enz. Zie Van Vloten, Nederlandsche

[p. 62]

Baker- en Kinderrijmen. Talrijk zijn de liederen van dit genre, die in het Korrespondenzblatt worden medegedeeld; hunne variatie is groot. In enkele er van leest men ‘de Katt de hoard de Botter.’ Dit haren wordt weer elders kemmen genoemd, d.i. rein maken. In vroegere tijden, toen de boer bij het boter maken nog niet zoo nauwkeurig te werk ging als tegenwoordig, moest werkelijk de boter gehaard en dientengevolge ook onthaard worden.

b) In het vroeger vermelde Nederd. glossarium, gevonden te Koppenhagen, kwamen de volgende fouten voor: Afkernen voor afkennen = afzeggen, afstand doen; vornust voor vornuft = verstand. Aangaande sludde, attutus, wordt vermeldt, dat inderdaad het Duitsche ‘schlaw’ en ons ‘slu(w)’ daarvan afkomen.

c) ‘Ein ridder wilen enen wint Hadde alse lef vil alse sin kint.’ Wint beteekent hazewind(hond) en komt onder dien naam ook herhaaldelijk in het Mnd voor. Wordt nu en dan winden in vereeniging met honden gebezigd, dan komt dit daar vandaan, dat de eerste aan een band en de tweede los den jager verzelden, zij vormden dus inderdaad twee categoriën van hetgeen de jager op de jacht medenam.

d) In Pommeren wordt het adj. twell of dwall gebezigd in den zin van het Got. dvala, dwaas. Hamburg kent dwalsch; dwaas, onnoozel, zinneloos. Wij kennen dwalen, dol en dolen, alle van denzelfden stam.

Am Urdhs-Brunnen, 1882. No, 9. In Onze Volkstaal, afl. 2, blz. 120, lezen wij: Garfkamer, sacristy, eigenlijk kleedkamer (vgl. vergerven, ruien, van kleed verwisselen der kippen); oorspronkelijk beteekende het: ‘Kamer waar men zich gereed maakt.’ Naar aanleiding hiervan geeft ‘am Urdhs-Brunnen’ het volgende ten beste.

Garfkamer = ger- garkamer, Nd. gär-, garf-, garv -, garvekamer, Mnd. gere-, ger-, gerwe-, garwekamer, Nld. gerfkamer, garfkamer, Mnld. gaerwkamer van gaerwe, garwe = Ohd. garawi (kleeding, gewaad). Het woord behoort tot den stam gaar, d.i. gereed; thans alleen op spijzen toegepast = gekookt. Het Hd. gerben - das Leder gahr (gereed) maken. - Sacristy komt van het Lat. sacrare, heiligen, sacer, sacra, sacrum, heilig, sacra, heilige zaken. De sacristy is dienvolgens de plaats waar de gewijde dingen bewaard worden.

T.v.L.