Noord en Zuid. Jaargang 6

[p. 52]

Beantwoording van vragen.

(Zie vorigen jaarg. bl. 317).

No 3.

Ik eet om te leven.

Ik verliet de stad zonder hem gezien te hebben.

Ik verliet de stad na hem gezien te hebben.

Ik verliet de stad voor hem gezien te hebben.

In den eersten zin noemt ieder het partikel om een voegwoord. Kan men zonder, na, voor enz. evenzoo voegwoord noemen?

Antwoord: Neen. Het partikel om is werkelijk doelaanwijzend voegwoord, wel onderscheiden van het voorzetsel om in: ‘ik loop om de tafel’ en van het bijwoord om: ‘ik loop de tafel om, de kaars ligt om, de wind is om.’

Daarentegen zijn zonder, na en voor voorzetsels, zoowel als in: ‘Ik verliet de stad zonder geld, na zevenen, voor de opkomst der maan.’ In den beknopten zin heeft het werkwoord ook den naamwoordelijken vorm. Verandert men den beknopten zin in een' volledigen, dan veranderen de voorzetsels ook in de samengestelde voegwoorden zonder dat, nadat, voor dat. Om verandert echter in opdat.

Weiland noemt om slechts ‘het woordje.’ ‘§ 155. Om het oogmerk, of de beweegreden der handeling nader te doen blijken, wordt het woordje om daarbij geplaatst; bijvoorbeeld: ik kom, om u te spreken.’

Zonder duidt hij ook niet nader aan:

‘§ 156. Ook volgt de onbepaalde wijs met te op het woord zonder, als: hij is vertrokken, zonder afscheid te nemen.’

Kuyper, een zijner navolgers, noemt zonder voorzetsel (§ 404): ‘hij vertrok zonder te groeten,’ en om voegwoord (§ 406): ‘alleen om u te zien ben ik hier gekomen.’

Terwey (§ 78) noemt om weder voorzetsel: ‘Beknopte doelaanwijzende zinnen bestaan uit een' infinitief, voorafgegaan door een der voorzetsels: om (te) of ten einde (te).’ In § 69 heeten voor (dat), tot (dat), tot, voor in tijdbepalende zinnen voegwoorden; in § 89 wordt zonder dat in beperkende zinnen voegwoord, en in § 90 zonder te, voorzetsels genoemd.

Volgens de Groot vallen bij verkorte (= - in dit geval - beknopte) zinnen weg, het voegwoord of het betrekkelijk voornaamwoord, enz. (§ 106). Daaruit volgt dat, als van nadat, voordat, zonder dat, dat (het voegwoord) wegvalt, het overblijvende (na, voor, zonder) voorzetsel is. Men vergelijke ten slotte: ‘ik verliet de stad, zonder dat ik hem gezien had’ met ‘zonder hem gezien te hebben.’

No. 4. ‘Zij won het hart, nog eer zij sprak.’

[p. 53]

Om het antwoord op deze vraag te geven, neme men dezen zin en de daaraan gelijkvormige: ‘nog vóór zij sprak’, ‘nog na zijn dood verspreidde hij zegen,’ ‘reeds vóór de geboorte,’ enz., en plaatsen de bijwoorden nog, reeds, achteraan. Dan verkrijgt men: ‘eer zij sprak nog, na zijn dood nog, vóór de geboorte reeds,’ of ‘eer zij nog sprak, vóór zij nog sprak.’

Daaruit blijkt dat nog geen bepaling van het voegwoord of het voorzetsel is, maar van het werkwoord, en daarmede is de zwarigheid uit den weg geruimd.

No. 5. a. ‘De boer ziet den ploeg drijven door de stoppels.’

Dit beteekent: ‘de boer ziet iemand (zijn knecht, zijne paarden bijv.) den ploeg drijven door de stoppels.’

‘Ik hoor een schoon lied zingen,’ d.i.: ‘Ik hoor iemand een schoon lied zingen’ en niet: ‘ik hoor een schoon lied gezongen worden.’ Ploeg en lied verhouden zich tot drijven en zingen zoowel als object, als tot zien en hooren.

b. ‘De zwaan zag den ring op de plompen drijven.’ Hierin is ring het object van zien en het subject van drijven.

In zin a is drijven een overgankelijk werkwoord in de onbepaalde wijs; - in zin b: een onovergankelijk werkwoord, evenzeer in de onbep. wijs.

No. 9. Ik schiet den haas dood.

Dood is niet ‘een bijv. nw. als bepaling van haas,’ maar een scheidbaar deel van het samengestelde werkwoord doodschieten. Dat is het ook in den zin: ‘Ik heb den haas doodgeschoten.’ 't Is ook geen bijwoord, evenmin als leeg en blauw in: ‘ik drink het glas leeg, ik heb het leeg gedronken; ik verf de deur blauw, ik heb haar blauw geverfd.’ De reden ligt voor de hand. Men schrijft: ‘De paling wordt niet levend gevild,’ want de paling is nog levende, als men aan het villen denkt te beginnen. Levendvillen wordt niet gezegd, omdat het zou beteekenen: zoodanig villen, dat de paling levend wordt, hetgeen onzin is. Zoo schrijft men: ‘ik heb den haas dood gevonden, dat is: gevonden, terwijl hij dood was; en niet: doodgevonden = zoolang of zoodanig gevonden tot hij dood was. Daarom zijn in deze zinnen dood en levend bijvoegelijke naamwoorden. Het omgekeerde heeft hier plaats: ‘ik heb den haas dood geschoten en de deur blauw geverfd’ zou beteekenen: den haas geschoten, terwijl hij dood was en de deur geverfd, terwijl zij blauw was, - beide onzin. Daarom moet men doodschieten, blauwverven enz. aaneen schrijven, en dood, blauw, leeg enz. niet als bijvoeg. nw. of bijwoorden beschouwen, maar als deel der samengestelde werkwoorden.

No. 11. In het voorspel van Gijsbr. van Aemstel lees ik vers 56 en volgende:

[p. 54]

 

‘En 'k zie eerlang ons zilvren kruisen

 

Bezaait met goud van starren, eerst ontdekt,

 

En 't wapen, tot een Hemelsch teeken

 

Omhoogh, van mist noch aardschen damp bevlekt,

 

Den Zeeheld hart en moet inspreken.’

Het onderstreepte vooral is mij niet helder.

Tot zoover de Vrager.

Wij voegen er nog de beide slotregels bij:

‘Daer hij, beducht door 't gieren van de naeld

In d'IJszee drijft en dwaelt,’

of volgens den variant:

‘Door 't ijs naer Indus dwaelt.’

De eerste druk van den Gijsbrecht werd in 1637 bij Vondels vriend, Willem Blaeu uitgegeven. Deze was, behalve boekhandelaar, een uitstekend wis- en sterrenkundige en een leerling van Tycho Brahé. Zijn Atlas, door zijn zoon opnieuw uitgegeven, is algemeen beroemd. Al is het nu niet bekend dat Blaeu in de jaren aan de uitgave voorafgaande, belangrijke astronomische ontdekkingen gedaan heeft, en al zijn die door andere geleerden in dien tijd ook niet gedaan, - als men althans die van de libratie der maan door Galilei in 1637 uitzondert, - zoo mogen wij toch aannemen, dat Vondel het slot van zijn voorspel aan een opmerking of ingeving van Blaeu te danken heeft.

Immers, vooraf gaat:

‘Dat wij ter goeder uur beleven,

Nu Amsterdam en 't Aemstelers geslacht

Sijn kroon ten hemel heeft geheven!’

Die kroon is de wapenkroon, en en kroon kon dus niet ten hemel geheven zijn, of 't wapen was zulks ook.

En dit zal Blaeu hebben doen zeggen: ‘Zoodra ik een nieuw sterrebeeld ontdek, zal ik dat het Amsterdamsche Wapen noemen!’

Zoowel als er reeds een Noorder- en een Zuiderkroon waren, kon er ook een Amsterdamsch Wapen met de Keizerskroon aan 't hemelgewelf prijken. ‘En als dan,’ zegt Vondel, ‘een tweede Heemskerk en een andere Barends door 't ijs naar de Indiën willen stevenen, en de miswijzende magneetnaald geen vasten koers aangeeft, dan zal dat Sterrenbeeld, hoog aan den hemel, verre boven mist en nevel, hun den weg aanwijzen.’

Hilversum.

J.E. TER GOUW.