Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 317]

Vragen.

1. Hoe dien ik de cursieven te ontleden?

Ik ben mijne les vergeten,

De vijand was ons leger genaderd.

Ik ben hem overal gevolgd.

Hij was om 5 uur de wandeling al begonnen.

Het gaat toch niet aan, te zeggen, dat het werkw. zijn hier in de plaats is getreden van hebben, zooals in 't Fransch.

Is dan mijne les enz. voorwerp (4 nvl.) van vergeten zijn?

2. De hoogleeraar Brill en in navolging van hem de taalkundige Van Dale willen, dat men bijv. zegt:

De zonen van Lodewijk den Vromen.

Nu leerden wij voor dien tijd, dat we hadden te schrijven: den Vrome, op grond van overeenkomst met den rijke, den bode, enz. Mag men hier den vorm geheel negeeren door op te merken, dat de uitdrukking eigenlijk beteekent:

De zonen van den vromen Lodewijk?

3. Ik eet om te leven.

Ik verliet de stad zonder hem gezien te hebben.

Ik verliet de stad na hem gezien te hebben.

Ik verliet de stad voor hem gezien te hebben, enz.

In den eersten zin noemt ieder het partikel om een voegwoord. Kan men zonder, na, voor enz. evenzoo voegwoord noemen?

4. Tollens zegt in Bij den dood van een Kamermeisje:

Zij won het hart, nog eer zij sprak.

In den zin:

Zij won het hart, eer zij sprak,

noemt ieder eer een voegwoord. Maar, hoe noemt men nu het woordje nog. Kan een voegwoord dan een bepaling bij zich hebben?

5. a. De boer ziet den ploeg drijven door de stoppels,

(Hildebrand).

b. De zwaan zag den ring op de plompen drijven.

Drijven in zin a beteekent: gedreven worden.

Drijven in zin b beteekent: drijvende

Hoe dien ik nu drijven in deze zinnen in de taalkundige ontleding te noemen?

6. De werken over spraakleer zeggen ons, dat de vormen, wrocht, gewrocht ontstonden uit worken, werken. (Zie ook Woordenlijst van De Vries en Te Winkel.) Hoe dat te verklaren? Een wonder wrochten?

[p. 318]

7. De Nieuwe Spelling wil, te recht: allerwegen en ieder moet dit billijken. Doch hoe te verdedigen de schrijfwijze halverwegen (Zie Woordenlijst) naast achterwege, deswege, mijnentwege?

En waarom wil zij: dienvolgens, dienovereenkomstig naast blootshoofds enz.

8. Bij Van Dale (Zinsontleding 1e stukje) vind ik onder § 12 zinnen, als:

Hij is uit. Het liedje is uit. Die kaars is aan. De zon was op. Het geld was weg. De wind is om.

Hoe heeten de onderstreepte woorden? Is het wel geoorloofd hier als redmiddel de opmerking aan te wenden, dat de zinnen beteekenen:

Hij is uitgegaan. Het liedje is uitgezongen. Die kaars is aangestoken. De zon was opgegaan. Het geld was weggeraakt. De wind is omgedraaid? Bij 't ontleden geldt toch in de eerste plaats de vorm? En bovendien in uitdrukkingen, als:

Die jongen daar. Onze vriend hier. Grod hierboven. Reeds de Pheniciërs kenden het glas. Schier ieder groot genie is het kind van een grooten tijd enz., vinden we ook bijwoorden als bepaling van zelfstandigheden.

Nu is mijn vraag: Is de gewone definitie van het bijwoord te eng, of wel dienen we hier bij 't ontleden wat te geven en te nemen?

9. In: Ik schiet den haas dood.

heet dood een bijv. nw. als bepaling van haas, maar hoe heb ik dood te noemen in den zin:

Ik heb den haas doodgeschoten.

Het zal toch niet aangaan te schrijven:

Ik heb den haas dood geschoten.

Wie zal er op een dooden haas nog schieten?

Men zou dit ééne voorbeeld met tal van anderen kunnen vermeerderen bijv.

Ik heb het glas leeggedronken,
Ik heb de deur blauwgeverfd.

Is in dit geval dood, leeg, blauw dan niet een bepaling van de werking en dus bijwoord?

R.

10. Ik lees in Staring's ‘Verjaardag’ (Zie bl. 66 der Volksuitgave):

‘Zoo sprak het diep van Ons. Des Vreemdlings was het droog.

Hoe dien ik dit te verklaren?

[p. 319]

11. In het Voorspel van Gijsbr. van Aemstel lees ik vers 56 en volgende:

‘En 'k zie eerlang ons zilvren kruisen
Bezaait met goud van starren, eerst ontdekt,
En 't wapen, tot een Hemelsch teeken
Omhoogh, van mist noch aardschen damp bevlekt,
Den Zeeheld hart en moet inspreken.’

Het onderstreepte vooral is mij niet helder.

12. Men heet het woordje niet in de taalk. ontleding ontkennend bijwoord. Is dit wel juist? Was het een bijwoord, dan moest de zin: Ik lees niet - toch uitgebreid of bepaald heeten. Hoe heb ik nu een zin als: Ik lees niet - taalkundig te ontleden?

13. Moet ik zeggen:

De omtrek eens cirkels is 2 maal den straal of de straal.

Waarom?

14. Hoe dien ik in de taalk. ontleding te benoemen een derde, een vierde enz. in uitdrukkingen als:

Dit kost een derden, een vierden gulden of
Dit kost een derde, een vierde deel van een gulden!

15. Is het werkwoord beteekenen transitief? Dien ik dus te schrijven:

Het woord dwerg beteekent eenen kleinen man.

En in den lijdenden vorm:

Door het woord dwerg wordt een kleine man beteekend!

Staat dus b.v. in den zin:

Volgens het volksbijgeloof beteekent een komeet oorlog, pest, hongersnood,....

oorlog, pest, hongersnood als rechtstreeksch voorwerp in den 4en nvl. Hoe dit dan te rijmen met den zin:

Dit portret is de koning (1 nvl.)

Dit portret beteekent den koning (4 nvl.)

16. V. Dale zegt § 8 van het 1e stukje der Zinsontleding:

‘Hij lijkt of schijnt een dwaze (1 nvl.)

Hij geleek of scheen een razende (1 nvl.)

wat eigenlijk zijn moest:

Hij lijkt eenen dwaze (3 nvl.)

Hij geleek eenen razende (3 nvl.)

Zoo ook zegt men:

Hij lijkt een eerlijk man te zijn.’

[p. 320]

Nu vraag ik, hoe heb ik taalk. te ontleden uit de Opgaven (bl. 11.)

Zij leken razenden;

Hij zal een dwaze gelijken;

Is dit: razenden, een dwaze, nu 1e of 3e nvl.? En is men niet verplicht te schrijven:

Hij lijkt eenen eerlijken man te zijn,

als een uitheemsche vorm voor:

Hij (het) lijkt, dat hij een eerlijk man is;

Zooals men zegt:

Laat dit uwen vriend zijn,

d.i.

Laat toe, dat dit boekje uw vriend is.

(Dit is immers de accusatief cum infinitivo?)

17. In den zin:

Het is goed, dat gij gekomen zijt, of:

Het ontbreekt hem aan geld,

noemt men het: persoonlijk vnw. onz. enkelv. 1 nvl.

Hoe moet ik nu benoemen, het woordje er in

Er ontbreken boeken.

Er is een man, die u wil spreken.

Is dit ook persoonlijk vnw.? En heeft het ook geslacht, getal en naamval!

Of moet ik met Terwey § 22 (2e druk) aannemen, dat er (eigenlijk daar) eene bepaling is van plaats dus bijwoord; en niet mag gelijk gesteld worden met het gramm. onderwerp het.

X en Y.

18. Is de uitdrukking: Heelkundige gebreken, voor: Gebreken waarvan de genezing tot het gebied der heelkunde behoort, te verdedigen en aanbevelenswaardig?

S.