Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 253]

Boekbeschouwing.

Dr. W.J.A. Jonckbloet, Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde, derde geheel omgewerkte druk. (Compleet in 6 deelen, ingebonden f 2.90 per deel.)

Elk beoefenaar der Nederlandsche letteren zal zeker door bovenstaande annonce, onlangs in de onderwijsbladen te lezen, aangenaam verrast zijn geworden. De 1ste druk was van 1868 en 1872, de 2de droeg tot jaartallen 1873 en 1874 - en nu reeds de 3de in 1881 - dat bewijst voorzeker een onverflauwde belangstelling in de geschiedenis onzer letterkunde, en tevens, dat een beschaafd publiek een uitstekend werk, hetwelk van zulk een oorspronkelijke, onbevooroordeelde voorstelling getuigt, zich gaarne aanschaft.

Toen een herdruk noodzakelijk was geworden, besloot de Schr. die gelegenheid aan te grijpen het werk aan eene geheele herziening te onderwerpen, niet alleen om het ‘van de gebreken, die het na de omwerking in den tweeden druk, nog aankleefden,’ te zuiveren, maar ook om het vollediger te maken. Die volledigheid is in het bijzonder de 19de eeuw ten bate gekomen, omdat hij ‘ook daar den draad wenschte aan te wijzen, die door onze meer subjectieve kunstwerken loopt.’ De belangrijkheid van deze toezegging zal ieder toegeven, die juist de 19de eeuw wat schaars bedeeld vond; want hoe hoog men ook met het werk mocht wegloopen, eene zekere onevenredigheid tusschen de deelen viel niet te loochenen, en werd in de 19de eeuw niet het minst duidelijk waargenomen.

Door de uitbreiding, die het werk ondergaan heeft, is de Schr. eenigszins bevreesd geworden, dat het boek meer een leer- of studieboek, dan wel een leesboek zal geworden zijn, en dat zou hem spijten, ‘want daardoor toch zou hij niet geschreven hebben voor alle klassen van lezers, n.l. niet voor hen, die zonder zich tot een examen voor te bereiden naar wat meer dan een oppervlakkig overzicht van onze letterkunde verlangen.’ Ik geloof niet, dat het gevaar zoo groot is: het gebruik van een boek wordt niet uitsluitend bepaald door de uitgebreidheid van de behandelde stof, maar ook door de methode van behandeling, door de mate van oorspronkelijkheid in opvatting, waarvan het getuigt, en als we nu zien, dat, moge het werk in omvang zijn toegenomen, de deugden der beide vorige drukken ook dezen druk onderscheiden, en het geheel geschreven is in dien eenvoudigen, helderen, onopgesmukten stijl, den Schr. zoo zeer eigen, dan behoeft voor die vrees geen grond te bestaan. Iets anders is het, of het in het algemeen niet wenschelijk zou zijn in eene geschiedenis als deze bijna uitsluitend de resultaten van het letterkundig onderzoek op te nemen, en het voeren van polemiek, ook al is ze niet breed uitgemeten, te doen voorafgaan in onze tijdschriften, aan de studie der taal en hare letterkunde gewijd. Deed men dit meer algemeen, werd daar het voor en tegen van eene opvatting of beschouwing verdedigd, en werden nadat de strijd volstreden was de vruchten er van in onze leer- of leesboeken opgenomen, dan zou mijns inziens een voortreffelijk werk in juiste afmeting en evenredigheid der deelen uit een aesthetisch oogpunt nog veel winnen. Dan zou ook het vele onzekere, onbewezene in onze letterkunde, ten gevolge waarvan de Schr. niet volstaan kon met eene voorstelling van zaken naar zijn inzicht en waarom hij ‘niet altijd heeft kunnen vermijden bij tegenwerpingen stil te staan of wat meer be-

[p. 254]

wijzen aan te voeren dan oorspronkelijk in zijn plan lag,’ gaandeweg bij elken nieuwen druk minder worden.

Van de 6 deelen, waaruit het werk zal bestaan, zijn thans 2 deelen verschenen, bevattende onze letterkunde in de 17^de eeuw. Deze 2 maken een op zich zelf staand geheel uit, zijn keurig gebonden en de prijs van f 2.90 voor elk, maakt ze ook voor eene onderwijzersbeurs niet te duur.

De Schr. is met de tweede afdeeling begonnen, omdat voor de vaststelling der eerste ‘de volledige uitgave moet worden afgewacht van Maerlant's Merlijn, daar het aandeel, dat Lod. van Veltheim er aan gehad heeft, nog al belangrijke wijzigingen kan brengen in de tot nu toe aangenomen rangschikking.’ Eindelijk zullen de twee laatste deelen de 18^de en 19^de eeuw bevatten.

De inhoud van het 1ste deel bestaat uit 18 hoofdstukken, die de navolgende titels dragen: I. Karakter der XVIIe eeuw, II. de Amsterdamsche rederijkers, III. Taalstudie en taalzuivering, IV. Oude liedboeken, V. het dichterlijk Leiden, P. Scriverius, D. Heinsius. VI. Pieter Cornelisz. Hooft. VII. het romantisch Amsterdam, G.A. Brederoo, J.J, Starter, J. Coster, Th. Rodenburg, VIII. Poëtenstrijd, IX. Coster's Academie, X. Coster en Co. Contra Rodenburg, XI. Einde van den strijd, de Schouwburg, XII. Melpomene in Amsterdam, XII. het politiek-kerkelijk drama, XIV. Rodenburg's tooneelwerk, XV. Eglentier en Academie, XVI. Thalia in Amsterdam, XVII. Hooft en de Muiderkring en XVIII. Hoe de stukken vertoond werden. Aan het eind van het 2de deel is een register gevoegd, dat in nauwkeurigheid en uitvoerigheid bijna niets te wenschen overlaat, zoodat men om iets na te slaan niet tevergeefs behoeft te zoeken.

't Kan natuurlijk niet in mijn plan liggen eene doorloopende vergelijking van de beide drukken te geven, op elke bladzijde toch ontdekt men wijzigingen. toevoegingen, die altijd verbeteringen zijn. 'k Wil alleen met enkele proeven aantoonen, dat en in juistheid en nauwkeurigheid van uitdrukking, en is eene betere indeeling en afronding, maar bovenal in uitbreiding der stof de nauwlettende zorg van den Schr. valt op te merken.

Van Coornhert heet het in den tweeden druk: ‘Ofschoon slechts in eene ietwat meer verwijderde betrekking tot den Eglentier behoorende, van welks leden hij zich evenwel “de dienstwillighe en de jongstighe medebroeder” noemt, maakt C. met de beide anderen (R. Visscher en Spieghel) een driemanschap uit, door vriendschap en richting innig verbonden.’ Niemand zal dezen zin berispelijk vinden; en toch de hoogleeraar laat het deftige ietwat in den 2den druk weg, vervangt uitmaken door het meer juiste zinverwante vormen, terwijl richting voor 't nauwkeuriger wetenschappelijk streven plaats maakt.

Eenige regels verder heet het van C. ‘Van ‘Delft verdreven, waar hij zich na den dood zijner vrouw had willen vestigen, bracht hij eindelijk zijne Penaten naar Gouda over.’ In den verbeterden druk wordt Penaten geschrapt en in verblijf veranderd. Men ziet, hoe de uitdrukking, van den kinderloozen, door allen verlaten Coornhert gezegd, in juistheid gewonnen heeft.

Dit heet zijn stijl zorgvuldig kuischen.

De indeeling in paragrafen is in den nieuwen druk vervallen, daarvoor is eene verdeeling in hoofdstukken in de plaats gekomen. Dat daardoor eene betere afscheiding en afronding verkregen is, moge met een enkel proefje bewezen worden.

In den 2den druk heet het, dat ‘te midden ‘der onbeduidendheid en verbastering, die de Rederijkers meer en meer kenmerkten, de Amster-

[p. 255]

damsche Oude Kamer daar stond als de voorbode der toekomst - en onmiddellijk daarop in dezelfde paragraaf zegt de Schr. ‘Begînt met de 17^de eeuw een tijdperk van glorie voor Neerland's Kunst en Poëzie zoowel als voor Neerland's moed en handelsgrootheid en maakten de omstandigheden daarvan ontegenzeggelijk een belangrijken faktor uit, niet minder heeft daartoe bijgedragen de onuitbluschbare energie, enz. - In den 2den druk wordt die toekomst niet aanstonds ontsluierd, het hoofdstuk ‘Taalstudie en taatzuivering’ daarentegen gesloten en een nieuw begonnen.

Bovenal echter is de stof uitgebreid geworden. Hoewel de Schr. in hoofdzaak zijn vroeger oordeel handhaaft, zijn er én door hetgeen in de laatste jaren op het gebied der letterkunde is geschreven, én door de verandering van denkwijze bij den Schr. zelven, in tal van bijzonderheden wijzigingen of toevoegingen gekomen.

Zoo wordt bij Spieghel op zijn Epigrammen gewezen, geheel in den geest en toon van zijn vriend Roemer geschreven, en voorkomende in de uitgave van 1614 van Roemer's Brabbelingh, maar door Vlaming achterwege gelaten'

De galante Drost wordt gezuiverd van den blaam door Leendertz en Prof. Alb. Thijm op hem geworpen, als zou hij, om eene uitdrukking des laatsten te bezigen. ‘Christina Van Erp onthaald hebben op de minnezangen, die hij voor zijn huwelijk den jonkvrouwen Spieghel en Quekels geschoteld had.’ - Zij ongunstig oordeel over Hoofts Granida en zijn Treurspelen blijft hij handhaven, hij kan zich niet plaatsen op het standpunt van Busken Huët, die in den Gids van Maart 1881, de Granida ‘de bekoorlijkste kleine, gedramatiseerde liefdesroman in verzen noemt, dien de Nederlandsche renaissance heeft aan te wijzen.’

Omtrent Coster vernemen wij vrij wat bijzonderheden, voor het meerendeel te danken aan de uitstekende monographie van Rössing. De hoofdstukken: VII. het Romantische Amsterdam, G.A. Brederoo, J.J. Starter, J. Coster en Th. Rodenburg VIII. Poëtenstrijd IX. Costers Academie X. Coster en Co. Contra Rodenburg en XI. Einde van den strijd, de Schouwburg - zijn zeer uitgebreid en bevatten veel nieuws. De studiën door Loffelt, Rössing, dr. Gallee en Wijbrandts over den strijd tusschen de Oude Kamer met Rodenburg en de stichters der Academie, of tusschen de laatsten en den kerkeraad, veel meer een strijd van personen dan van beginselen, hebben tal van wetenswaardige bijzonderheden aan 't licht gebracht, die door den Schr. met op- en aanmerkingen verrijkt en tot een geheel verwerkt, onze kennis aangaande dit veelbewogen tijdperk uit de geschiedenis onzer letteren, zeer doen toenemen.

De hoofdstukken waarin over Rodenburg wordt gehandeld hebben bovenal uitbreiding ondergaan. Wij worden gewezen op zijne kunstheorie, gedeeltelijk eene vertaling van Philip Sidney's: An apologie for poetry; op den aard zijner stukken en wat vooral de aantrekkelijkheid er van uitmaakte, n.l. ‘de snaar van gevoel, die overal trilt en zijn tegenstanders ontbrak’ - dit verklaart tevens den toeloop, dien zijne werken zoo lang behielden.

Hierbij voert de Schr. polemiek met hen, die minder groote bewonderaars van den Ridder zijn. De oorzaak van de mindere ingenomenheid ligt z.i. hierin ‘dat niemand het geduld schijnt te hebben gehad om zijne werken te doorlezen.’ Deden zij dat, ‘dan zouden zij spoedig van hun vooroordeel, dat alleen uit gebrek aan kennis is ontstaan’ - genezen zijn. ‘Men geve zich de moeite Rodenburg te lezen, en men zal veel gunstiger

[p. 256]

oordeel over hem vellen. Ik durf zelfs de vergelijking van zijn best geslaagde stukken met sommige comedies van Shakspere aanraden,’ heet het verder. Men zet groote waardeering eenerzijds en loochening van dichtverdiensten ter andere zij. En het beschaafd publiek, hoe begeerig ook om uitspraak te doen, kan geen partij kiezen, omdat de werken van een Rodenburg zoo goed als niet te krijgen zijn, zelfs niet voor veel geld. Waarom geeft Prof. Jonckbloet, of een zijner leerlingen onder zijn leiding ons niet eene kritische uitgave van Rodenburg? Ik weet wel daaraan zijn bezwaren, zelfs veel bezwaren verbonden. 't Is niet gemakkelijk in ons kleine land een voldoend aantal inteekenaars te vinden om de onkosten, aan zulk eene uitgave verbonden, te dekken. Maar waarom het niet beproefd? Wij hopen nu binnen kort een compleeten Coster, Brederoo en Starter in handen te hebben, waarom zouden wij nog langer Rodenburg's werken missen?

En nu nog een aanwinst. Was de Schr. vroeger wel eens wat al te sober in het geven van proeven als voorbeeld, thans hebben wij ons daarover niet meer te beklagen. Men ontvangt nu uit de oude liedboeken proeven, welke de juistheid der uitspraak wettigen, ‘dat het Amsterdam der 17e eeuw zangeriger was dan wij tegenwoordig zijn.’ Behalve uit den Nieuwen Lusthof, treffen wij uit den Apollo van Brederoo en uit diens Liedtboek een viertal proefjes aan van zijn zangerig talent, waaronder ‘vooral dat van ‘Een oudt Bestevaertje met een jongh meijsje’ om zijn gelukkig refrein opmerking verdient. Ook bij Hooft's minnepoëzie wordt nu het allerliefste ‘Vluchtige nimph waerheen soo snel’ in zijn geheel opgenomen.

Ziedaar dus een derde druk, die in alle opzichten vermeerderd en verbeterd mag heeten. Verdient hij in handen te komen van elkeen, die belang stelt in onze Nederlandsche letteren, in het bijzonder geldt dit voor den onderwijzer, die in de geschiedenis der letterkunde van ons land geen vreemdeling mag zijn. Hier vindt hij een uitmuntend lees- en studieboek, dat door heldere uiteenzetting, vloeienden stijl en onbevooroordeelde voorstelling tot het beste mag gerekend worden.

En nu ten slotte nog een wensch, dien ik noode tot de vrome zou gerekend zien: mocht de geleerde Schr. door de belangstelling waarmede deze druk ongetwijfeld zal ontvangen worden, zich genoopt voelen ons eerlang met een herdruk zijner voortreffelijke, thans uitverkochte Geschiedenis der Middel-Nederlandsche dichtkunst te verblijden.

Amsterdam 25 Mei 1882.

F.J. Heeris.