Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 249]

Taalkundig Politieblad.

De onderstaande vreemdelingen, zonder voldoende papieren bewijzen, op het gebied van de Nederlandsche Republiek der Letteren gevonden, gelieve men aan te houden en over de grenzen te zenden. Die hun huisvesting verleent of hen herbergt, zal van medeplichtigheid aan landlooperij verdacht worden.

1.	achter slot en grendel.
2.	dat ik er nauwelijks op kan ingaan (Dr. Fles, A.H.B.)
3.	van huis uit (N.v.d.D. Zondagsblad).
4.	Dat neemt zich goed uit.
5.	geld afdragen (Dr. Fles, A.H.B.)
6.	Dan blijft het kwik terug (Leerb. d. Scheikunde).
7.	Het gebouw is beteekenend vergroot.

1. Achter slot en grendel is een pleonasme, een dubbelvorm, gelijk het nhd. er vele heeft. Dat de Duitschers spreken van hinter Schloss und Riegel is geen reden voor ons, om het ook te doen. De dief zit bij ons wel eens achter slot, maar of de grendel er bij is, of bij komt, doet er minder toe, en is ook veelal twijfelachtig. Bij het bezoeken van oude gevangenissen - bijv. de gevangenpoort te 's-Hage, wordt ons door den geleider wel op deuren, sloten en tralies, maar niet op grendels gewezen, ook in de hedendaagsche cellulaire gevangenissen zijn de cellen met een slot, en zoover ik weet, niet met een grendel gesloten.

2. Ik kan er niet op ingaan d.i. ik kan het niet aannemen, ik kan er niet in bewilligen, ik kan er geen genoegen mede nemen. Twee voorzetsels bij een werkwoord geven buitengewone moeielijkheden; gaat de man er nu op of gaat hij er in? Die onverklaarbare samenvoeging is verwant aan: ‘Van uit mijn raam zie ik den toren van K,’ waarbij van doet vermoeden, dat de man buiten staat, uit zou doen gelooven, dat hij binnen zit.

Men kan op zijn beste schoenen in den tuin gaan, nog beter den tuin ingaan of in den tuin gaan wandelen, maar hoe iemand op iets ingaat is mij en zeker allen een raadsel.

3. Van huis uit staat daar ook met zijn beide voorzetsels, maar wordt er niet verstaanbaarder door. Iemand is van zijne geboorte (af) ziekelijk geweest, hij is van kindsbeen af een ondeugd geweest, hij is van het uur van zijne geboorte, van den beginne van zijn vroegste of prilste jeugd een onhandelbaar schepsel geweest; maar von Haus aus is hij dat alleen als Duitscher. In de beteekenis van ‘geboorte, jeugd’ en derg. komt huis nergens voor, we zouden van de wieg af kunnen zeggen, maar zeer zeker nooit uit.

4. Dat neemt zich goed uit of in het Ned. vertaald: dat staat goed of hoogstens dat komt goed uit.

[p. 250]

Een rozenperk is een fijn geschoren grasperk staat goed, maar hoe zou daar de reflexieve vorm komen. Deze uitdrukking behoort tot de vele, die door gekken en gekkinnen gebruikt worden om een dom publiek te doen gelooven, dat ze veel Duitsch spreken of lezen, zooveel.... dat ze hun moedertaal niet meer kennen. In de eerste plaats verleert een beschaafd en dus goed onderwezen mensch zijne moedertaal nooit geheel, maar zelfs niet eenigszins in een betrekkelijk groot aantal jaren, waarin hij de moedertaal niet gehoord keeft. Mij zijn personen bekend, die zelfs na veertig jaar hun moedertaal niet gehoord te hebben, deze nog vrij zuiver spraken, en andere, die na twintig en meer jaren zoo zuiver spraken, als hadden ze het land nooit verlaten.

Men moet zich verwonderen, dat er menschen zijn, die er eene eer in stellen iets niet te weten. Hoe beschaafd moeten volgens die krompraters, zij dan wel zijn, die in het geheel geen taal spreken, maar slechts enkele klanken laten hooren.

Bekend is de fabel van den hond, die de geluiden van alle dieren kon nadoen, maar verleerd had te blaffen. Zijne medehonden joegen hem vijandig uit hunne nabijheid. Laat die honden ons tot voorbeeld zijn.

5. Geld afdragen schijnt in de legeradministratie een geijkte term te zijn en ook bij andere administratiën in gebruik te wezen. Het kan niet anders beteekenen dan naar beneden dragen en heeft met overgeven, verantwoorden, ter hand stellen, overdragen (van de eene kas of uit de eene administratie in de andere) niets te maken.

6. Bij het uitdampen van een of andere bijgevoegde stof kan het kwik op den bodem overblijven, desnoods achterblijven maar terug niet. Het zou het tegenovergestelde kunnen beteekenen, nl. dat het kwik heenging, naar de plaats, vanwaar het gekomen was en dat is zeker de bedoeling niet, ook al paste dit bij blijven.

7. Het gebouw is beteekenend vergroot lees ik heden avond in eene advertentie. Dat ontbreekt er nog maar aan, dat men beduidend niet meer gebruikt, maar beteekenend invoert, waarom is aanmerkelijk vergroot niet te gebruiken?

Beteekenen is een transitief werkw. even als geven; nu kan men zeggen de gevende man en men heeft op de vraag: ‘wat geeft hij?’ een antwoord te wachten als: ‘Geld, een boek, veel geschenken’ enz., maar schreef men: een beteekenende vergrooting dan zou men op de vraag: ‘wat beteekent die?’ moeielijk een antwoord krijgen.

'k Weet, dat dergelijke aanmerkingen door eenigen betiteld worden met den weinig vleienden naam van ‘schoolmeesterijen;’ wij zullen er echter mee doorgaan: de arbeid aan de zuiverheid onzer moedertaal besteed moet geeerbiedigd worden: ‘De ziel van een volk is zijn taal!

De Beer.