Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 213]

Vergelijkend examen te Norg. December 1881.

Feestzang bij de inwijding van het Geldersche athenaeum te Harderwijk, den 28 Januari 1816.

De Hoogeschool te Harderwijk, in 1648 opgericht, werd op last van Napoleon in 1811 opgeheven. Bij de herstelling onzer onafhankelijkheid werd ook het Hooger Onderwijs weder in zijne eer hersteld, maar in plaats van eene academie vestigde men te Harderwijk een athenaeum, dat echter niet langer dan tot 1818 in leven mocht blijven. Bij de inwijding dezer instelling werd de volgende ‘Feestzang’ aangeheven:

‘De feestkelk klinkt; een lied zij aangeheven

Uit vrije borst - met blij gelaat!’

Een toast dus bij een welvoorzienen disch, ofschoon het te denken is, dat de maaltijd minder stijf en stroef geweest is, dan deze aanhef. Oordeel maar:

‘De feestkelk klinkt.’ Die opeenvolging van medeklinkers, die vier k's zijn bijna niet om uit te spreken. Hoe veel zangeriger is niet de bekende regel:

‘Bij het klinken der bokalen’?

Dat ‘blij gelaat’ is maar een stopwoord, om den regel vol te maken: wie zou er nurksch kijken bij een roemer wijn?!

‘Mocht Academus perk niet langer schaduw geven,
Athenes leerschool staat!’

Academus perk was een tuin of park even buiten Athene, en naar een zekeren Akademus: Akademia geheeten. 't Was oorspronkelijk een moerassige, ongezonde streek, maar Cimon maakte er een lusthof van met schaduwrijke lanen. In de buurt lag het buitenverblijf van Plato, die met zijne leerlingen er dagelijks heen wandelde en onder het prachtige bladerdak zijne stellingen voordroeg. Vandaar werd Akademie de naam voor een plaats, waar men onderwijs genoot.

Athenes leerschool is het Athenaeum. Dit woord is eigenlijk de naam voor een tempel van Athené of Minerva, de godin der wijsheid en de beschermgodin van Griekenlands hoofdstad.

‘Een milde hand zal 't licht des Bakens voeden,
Dat weer aan 't Geldersche oever glanst.’

Baken zinspeelt hier zoo wel op de ligplaats van Harderwijk aan den oever of het strand der Zuiderzee, als op het athenaeum zelf, dat het licht der wetenschap in wijden omtrek verbreidt. Maar gelijk het kustlicht niet branden kan, zoo het niet ruim van olie voorzien wordt, evenzoo zou het athenaeum niet kunnen bloeien, indien een milde hand, nl. die des Konings, niet voor de instandhouding zorgde.

[p. 214]

 

‘Den stoel der wetenschap zal 't zwaard des Helds behoeden,

 

Dien Schelde en Iler kranst.’

Die Held is de Erfprins, later Koning Willem I, die in 1793 en 94 roemrijk tegen de Franschen gestreden had in het zuiden van België aan de oevers van de Schelde.

‘Geen Gauler zal op nieuw ons smaad doen hooren.’

Met Gauler of Galliër wordt natuurlijk de toenmaals zoo gehate Franschman bedoeld.

‘Geen Omar, in Augustus schijn,

Drijft plundrend andermaal de wijsheid uit haar koren,

En roemt zich groot te zijn.’

Omar, de tweede Kalif (634-644,) wiens veldheer Amroe, volgens de overlevering, de bibliotheek van Alexandrië plunderde, en met de handschriften het vuur voor zijne warme baden stookte. Omar wordt dus voorgesteld als de verdelger der wetenschap, terwijl keizer Augustus als de bevorderaar daarvan bekend staat. Deze toespeling doelt op Napoleon, die door de oprichting zijner Keizerlijke Universiteit den schijn aannam, alsof hij Augustus wilde navolgen, en toch, evenals Omar, door de opheffing der Harderwijksche Hoogeschool, de verspreiding van kennis en beschaving benadeelde.

‘Geen storm (gelijk aan die zoo toomloos gierde!)
Die weer, daar Zwedens Plinius,
Daar Neerlands Hijppocraat eens de achtbre tabbaard sierde,
Het vlammend outer blus'.’

In den tempel van Athene wordt geofferd, dat is: er wordt hulde bewezen aan de Godin der wijsheid, en die hulde bewijst men door de beoefening der wetenschap. Nu wenscht de Zanger, dat geen storm, geen vreemde overheersching, andermaal het vuur der offers uitdoove, het studeeren onmogelijk make. En met des te meer aandrang wenscht hij dit, omdat juist Harderwijks Hoogeschool twee beroemde mannen tot doctor heeft zien promoveeren, namelijk in 1693 Hermanus Boerhaave en in 1735 Karel Linnaeus. De eerste wordt de Nederlandsche Hippokrates genoemd, omdat hij de grootste geneeskundige uit den nieuweren tijd was, gelijk Hippokrates van Kos (460-377,) de Vader der Geneeskunde, bij de Grieken. De andere, geboren in Zweden (1707) en beroemd door zijne beoefening der natuurlijke historie, zoodat hij als de schepper dier wetenschap mag beschouwd worden, wordt vergeleken bij Plinius den Oude (23-79), die als de ijverigste natuurbeschouwer bij de Romeinen bekend staat.

‘Het vlamt; de wierook geurt; den reinen Tempel

Vervult een heilge Priesterschaar!

[p. 215]

Zij roept: Kom Jongelingschap! kom nader, van den drempel;

Zoek leering bij 't altaar.

Veredel 't hart, door 't Goede en 't Schoone tevens:

Wordt ingewijd, uit liefde en plicht;

Grijpt aan, met mannenmoed, de groote taak des levens,

Die wachtend voor u ligt.’

Het altaar vlamt, de wierook is er op uitgestort en vervult de luch, de priesterschaar wacht de Nederlandsche Jongelingschap af en noodigt haar uit binnen te treden. Ziedaar de klassieke voorstelling: de school - een tempel, de onderwijzer - een priester.

‘Zij volgen 't woord met vaderernst gesproken,

En jeugdige ijver spoort hun treên,

De zegels der Natuur zijn voor hen opgebroken,’

- het onderwijs in de natuurwetenschappen zal gegeven worden -

‘Der tijden nacht verdween’

- en dat in de geschiedenis. -

‘Hun leerzucht weidt langs de Idumeensche stranden,

Zij gaart gebloemte in 't Attisch veld,

Het roemrijk Latium ontsluit hun zijn waranden,

Daar gouden ooft in zwelt.’

De Idumaeërs of Edomieten waren de afstammelingen van Edom of Esau, en dus aan de Israelieten na verwant. Attika was het voornaamste gewest van Griekenland, en dat, waarvan Athene de hoofdstad was. Latium was een koninkrijk in Italië, binnen welks grenzen Rome gebouwd is; de inwoners heetten Latijnen, en hunne taal de Latijnsche.

Het is duidelijk dat met de Idumeensche stranden, (een kustland aan de Middellandsche zee,) het Attische veld (de vlakten van Hellas) en den tuin van Latium (thans de Campagna di Roma) bedoeld worden: de Hebreeuwsche, Grieksche, Latijnsche taal en letterkunde.

De beide laatste coupletten van dezen Feestzang zinspelen dus op het onderwijs in de natuurkennis, de geschiedenis en de oude letteren.

Overigens munt dit geheele gedicht, evenmin als het eerste vers, uit door vloeiende taal en schoone versificatie. 't Is veeleer stroef en gewrongen, er zijn taalfouten in om de maat of 't rijm in orde te krijgen; bijv. ‘'t Geldersche oever’ en ‘bluss’ voor blussch.

Driemaal 't in denzelfden regel is af te keuren:

‘Veredel 't hart, door 't Goede en 't Schoone tevens.’

‘Wordt ingewijd’ en ‘grijpt aan’ moeten zijn word en grijp.

‘Daar Zwedens Plinius,’ ‘daar Neerlands Hyppocraat’ en ‘daar gouden ooft,’ in al deze regels moet daar vervangen worden door waar; - en dergelijke meer.

H.

J.E. t. G.