Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 210]

II.
Zinverwante woorden en uitdrukkingen.

a. Ten opzichte van. Onder 't opzicht van.

De uitdrukkingen ‘ten opzichte van’ en ‘onder 't opzicht van’ worden van tot tijd voor elkander en dus verkeerdelijk gebruikt. Toch liggen hare beteekenissen hemelsbreed uit elkander. Dit valt niet moeilijk aan te toonen. Beluisteren we de taal van 't leven.

De Westindische slaven, die onder 't opzicht van een wreeden blankofficier moesten werken, hadden een hard lot.

De bestuurders van een gasthuis, die ten opzichte van de verpleging der zieken, die zoo goed mogelijk dient te wezen, eenstemmig denken, kunnen zeer goed in meening verschillen omtrent zaken, die met godsdienst of staatkunde aanrakingspunten hebben.

Zeer verschillend wordt er gedacht over de weezenverpleging. Maar ten opzichte van deze hoofdzaak, dat de kinderen, kan 't zijn, onder 't opzicht van een vader en eene moeder moeten komen, die deze eernamen waardig trachten te worden, is maar één stem.

Uit de gegeven voorbeelden blijkt al dadelijk, dat ‘onder 't opzicht van’ wordt gebruikt in de beteekenis van ‘onder 't gezag van’, ‘onder rechtstreeksch bestuur.’ Het is iets meer dit gezag of dit bestuur, dan wanneer we ‘onder het toezicht’ gebruiken, wijl dit een minderen graad van macht uitdrukt: ‘menige moeder laat hare kleintjes onder het toezicht van een zusje, zelf nog een kind, alleen in huis en zoo ontstaan de veelvuldige ongelukken, waarvan de couranten bijna dagelijks hebben te gewagen.’

‘Ten opzichte van’ heeft geene andere beteekenis dan: ‘wat betreft,’ ‘wat aangaat,’ zonder met eenig gezag hoegenaamd iets te maken te hebben. Een en ander schijnt mij daghelder en toch - in 't Vlaamsch wordt het verschil in de beteekenis der genoemde uitdrukkingen bijna nooit in 't oog gehouden, en meermalen blijkt het mij, dat zelfs in Noord-Nederland aan deze zinverwanten niet altijd recht wordt gedaan. Erger nog wordt de zaak, als men in de plaats van de genoemde uitdrukkingen het germanisme opzichtens bezigt. Dan wordt de taal niet slechts verarmd, maar ook geweld aangedaan. Opzichtens is van de soort als eerstens, tweedens, derders, alle vier zijn gelijkelijk af te keuren.

b. Iemand iets voor de voeten werpen; zich voor de voeten van iemand werpen. - Iemand iets onder 't oog brengen; iets onder de oogen van iemand brengen.

Wien zal 't ooit in de gedachte komen aan Zijne Majesteit, onzen

[p. 211]

geëerbiedigden Koning iets voor de voeten te werpen? Niet hij inderdaad, die zich bewust is van de kracht der woorden, ‘onze geëerbiedigde’ Koning. Wel hoort men ervan, dat iemand zich voor de voeten van Zijne Majesteit werpt om voor zich of anderen genade af te smeeken. De Hertog van Monnouth wierp zich voor de voeten des Konings om genade, om ten minste behoud van 't leven te erlangen. Mevrouw Buat wierp zich voor de voeten van de Witt om hem tot medelijden te bewegen, ten einde de voltrekking van het doodvonnis te voorkomen, over haar echtgenoot uitgesproken. Maar de Witt, ofschoon hij niet de hardvochtigheid had haar 't dubbelzinnig gedrag haars echtgenoots voor de voeten te werpen, bleef weigeren den loop van 't recht tegen te houden. Zoo kan, dunkt ons, uit de gegeven voorbeelden genoegzaam blijken, dat iemand iets voor de voeten werpen alleen dan mag gebruikt worden, wanneer men als aanklager tegen iemand optreedt, als men iemand wil doen gevoelen, dat en waarom hij zich den schuldige moet erkennen, als men hem 't kwade verwijt, toevoegt, ten einde hem te vernederen; terwijl iemand zich voor de voeten of ook wel aan de voeten van iemand werpt, indien hij erkennen wil, dat deze laatste zijn meerdere is en hij van hem eene gunst komt afsmeeken Hetzelfde onderscheid maakt de taal in 't gebruik der uitdrukkingen iemand iets onder 't oog brengen en iets onder 't oog van iemand brengen. ‘Wij allen, die 't goed met de taal meenen - om een voorbeeld te noemen - zullen weldoen elkander onze fouten onder 't oog te brengen, zonder bitterheid of pedanterie, maar toch ook zonder terughouding; zegt men en het taalgebruik hecht aan dit zeggen zijne goedkeuring. Maar wie, die zijne taal verstaat, durft zeggen, ‘gij moet uwen vader eens onder 't oog brengen, dat hij u eene goede opvoeding dient te geven,’ of aan wiens pen zou 't ontvallen te schrijven ‘de afgevaardiggen brachten den Koning onder 't oog, dat hij zich andere Ministers kiezen moest?’ Neen, dan alleen brengen we iemand iets onder 't oog, als hij zedelijk of maatschappelijk onze mindere, desnoods onze gelijke is. Want iemand iets onder 't oog brengen is eene vermaning aan zijn adres richten. Wil men dan, als mindere tegenover den meerdere, eene poging doen tot verbetering van eigen of anderer toestand, misschien wel tot verbetering van zekere bedenkelijke toestanden, dan brengen we onze belangen onder 't oog van den meerdere, in de hoop, dat hij ze, welwillend, in overweging nemen zal. De meerdere echter, is hij in de meening, dat wij te ver gaan met onze wenschen, in de meening, dat wij aanmatigend worden wellicht, zal ons die aanmatiging onder 't oog brengen en dan verwachten, dat we in alle nederigheid het hoofd buigen.

[p. 212]

c. Zich vernederen - Zich verlagen.

Hier zijn voorbeelden:

1^o. Het is zeker een moeielijk werk zich te vernederen voor hem, dien men beleedigd heeft, en hem vergiffenis te vragen, maar het is nu eenmaal de eenige koninklijke weg ter verzoening.

2^o. ‘Wie zich vernedert, zal verheven worden.’

3^o. Er zijn individuen van de soort gelijk van Effen ze reeds voor anderhalve eeuw teekende, ruw en lomp tegen hunne minderen, kruipend beleefd en onderdanig voor hunne meerderen. Het zijn van die menschen, die zich verlagen tot de meest slaafsche vleierij, tot oogendienst en kruipende onderdanigheid.

4^o. Toen Hugo de Groot overleden was, verlaagde zich de hoogleeraar Salmatius dermate, dat hij in een ongeteekend smaadschrift de nagedachtenis van den ‘grooten Huigen’ trachtte te bezoedelen.

Uit deze voorbeelden, en uit tal van andere, die in spreek- en schrijftaal overvloedig genoeg voorkomen, blijkt duidelijk, dat de gegeven zinverwanten eene overeenkomst in de beteekenis toonen, maar tevens, dat zij een, door het Taalgebruik in 't leven geroepen, tastbaar verschil aanwijzen. Die overeenkomst is te vinden, zelfs al bepaalt men zich tot de etymologische beteekenis dezer synoniemen. Neder heeft dezelfde beteekenis als laag. In den Lancelot, een der ‘Abele Spelen’, verwijt de moeder van dezen prins van Denemarken, die op Sandrine, een meisje uit den geringen stand verliefd is, aan haar zoon, dat hij ‘zijne liefde zoo neder draagt,’ dat is: dat hij zijne liefde zoo laag plaatst. Trouwens in het woord Nederland heeft neder evenzeer de beteekenis van laag. Alzoo: zich vernederen = zich verlagen = zich laag, neder, klein, gering, (de mindere) toonen. Tot zoover de afleiding, tot zooverre de gemeenschappelijke beteekenis. Nu die van het taalgebruik.

Dat er verschil is in de beteekenis, komt terstond aan 't licht, als men in de gegeven voorbeelden de gebezigde synomienen zou willen verwisselen Dit zou eene onmogelijkheid blijken, tennaastenbij onzin opleveren. Wie zich vernedert voor God of voor de menschen, die toont zich zeker den mindere, maar in goeden zin. Schuldgevoel en afhankelijkheid bepalen zijne gedragslijn en juist door deze, zijne zelfvernedering heft de meerdere, de beleedigde hem tot zich op, maakt hem in zekeren zin tot zijn gelijke, rekent de vroegere beleediging als uitgewischt. Zich vernederen is eene deugd. Geheel anders luidt het oordeel van de ‘spraakmakende gemeent’ over hem, die zich verlaagt. Ook hij toont zich den mindere, maar tot zijne oneer. Hij doet iets slechts; iets, wat men van hem niet had verwacht, wat zijner onwaardig is. Zich verlagen (tot iets is eene ondeugd, die iemand blootstelt aan de minachting, zoo niet aan de verachting zijner medemenschen.

20 Mei' '82.

A.W. STELLWAGEN.