Noord en Zuid. Jaargang 5

[p. 189]

Boekbeoordeelingen.

Etsen en Schetsen op letterkundig gebied. Novellen van Willem Otto. Sneek, H. Pyttersen Tz. 1882.

Over 't algemeen is de kennis, die wij Nederlanders, van onze letterkunde opdoen, verre van voldoende. Deze klacht geldt niet alleen het gros van de natie, de mannen, die door de beslommeringen en zorgen des werkelijken levens, door den strijd om het bestaan, tijd en gelegenheid missen om kennis te nemen van het goede, dat door onze uitstekendste schrijvers is voortgebracht, maar ook velen van hen, wier werkkring meer belangstelling in de Nederlandsche letterkunde zou doen verwachten. Zou de oorzaak van dat gemis aan belangstelling niet te vinden zijn in de mindere aantrekkelijkheid der studieboeken over de geschiedenis onzer letterkunde? Wat voor andere vakken waar is, zal ook stellig hier gelden: Wilt ge onze litteratuur algemeen bekend maken, zorg dan haar in zulk een aangenaam en liefelijk kleed te steken, dat eene eerste kennismaking naar voortzetting der vriendschappelijke betrekkingen doet verlangen.

Beter dan door de ons bekende ‘Handboeken der Geschiedenis van de Nederlandsche Letterkunde’ wordt bovengenoemd doel bereikt door werken in den trant van Willem Otto's ‘Etsen en Schetsen’. Eigen ondervinding heeft dien schrijver geleerd, dat de weg, dien hij in dit werkje volgt, de kortste en aangenaamste is, om bij het lezend publiek liefde op te wekken voor onze taal en onze dichters.

‘Nog op de banken eener lagere school zittend,’ zoo schrijft hij in zijn Woord tot Inleiding, ‘maakte ik in een bloemlezing, die daar als leesboek werd gebruikt, kennis met een stuk van onzen Potgieter, getiteld: De Folio-Bijbel. Ik wist toen nog niet alle schoonheden naar waarde te schatten, doch mijn hart werd warm, toen ik las van den jongen dichter die zijn eersten bundel ter uitgave aanbood en angstig, dat hij daarvoor een te groot honorarium eischte, niets anders vroeg dan een bijbel, gedrukt met een bijzonder groote letter ten gebruike van zijn ouden vader, wiens oogen te veel verzwakt waren om een gewonen druk te kunnen lezen.’

‘Van dat oogenblik had ik Poot lief en ik rustte niet voor ik zijne gedichten in handen had.’

Ik twijfel niet, of het zal velen, na de lezing van Willem Otto's Etsen en Schetsen, zoo gaan als het hem ging, nadat hij met Potgieters meesterlijke karakterteekening van den jongen dichter Poot kennis had gemaakt. Velen zullen, na uit deze schetsen den mensch te hebben leeren kennen, begeerig de handen uitsteken naar de werken van den dichtcr, en dezen te beter leeren waardeeren.

Het aantal schetsen in de beide deeltjes, dte de Heer Otto onder meergemelden titel het lezend publiek aanbiedt, bedraagt twaalf.

Het spreekt van zelf, dat die twaalf tafereeltjes, hoe keurig ook geschetst, niet alle een even levendigen indruk bij mij hebben achtergelaten. Het zou mij ook niet verwonderen, dat juist die, welke mij het meest bevielen, in de oogen van andere lezers overtroffen worden door die, welke mij koud hebben gelaten.

De waardeering van sommige letterkundige voortbrengselen is dikwijls meer een verrichting van het hart dan van den geest. Daarom juist hebben de twee schetsjes; ‘Rouwbloemen’ (1e deel, pag. 21) en ‘Een

[p. 190]

Krans op het Graf van een Vlaamschen dichter’ (2e deel, pag. 165) den meesten indruk op mij gemaakt.

In het eerst vormen de dichterlijke smartkreten van Vondel, Poot en Smits bij de lijkjes hunner kinderen het onderwerp eener historische schets, die ons niet alleen een blik doet werpen in het huiselijk leven dier dichters, maar ons duidelijk aantoont, dat men door de studie hunner gcdichten hen tevens als mensch kan leeren kennen.

De drie gedichten worden op meesterlijke wijze ontleed, met een eerbiedige en zachte hand worden de bloemen aangewezen, die deze kransen zoo passend maken bij het floers, dat de lijkjes der geliefde kinderen bedekt. Wij zien, hoe bij Vondel de smart over het geleden verlies meer op den voorgrond treedt, hoe Poot op de vleugelen zijner fantasie het stof verlaat en, het onstoffelijke binnengedrongen, zijn smart vergeet; en in Dirk Smits' ‘Lijkkrans voor mijn Dochtertje’ vinden we niet den smartkreet van een bedroefd gemoed, maar wel een liefelijk, zangerig gedichtje, het werk van een kunstenaar, meer dan van een vader.

Het andere schetsje, de ‘Krans op het graf van een Vlaamschen Dichter,’ is eene warme hulde aan de nagedachtenis van den te vroeg gestorvenen Frans de Cort. Naar aaleiding van het algemeen bekende lied, ‘Moeder en kind,’

Wanneer ik weeldedronken

Mijn rozig kind beschouw

En die 't mij heeft geschonken,

Mijne aangebeden vrouw,

Zoo vraag niet wie van beiden

Mijn hart het meest bemint....

Mijn hart en kan niet scheiden,

De moeder van het kind.

schetst de Heer Otto ons het huiselijk leven van den dichter, wiens kindsheid en jeugd eerst geteekend zijn naar aanleiding der dichtregelen waarmede de bundel ‘Zingzang’ aan zijne moeder is opgedragen:

Anders vond of zag ik u nooit,

Dan den mond tot een lachje geplooid;

Zelfs in uren van smart en verdriet

Lag gedurig een hartelijk lied

Op de lippen gereed U.

Wie na het lezen dezer schildering zijn hart niet warmer voelt kloppen voor den edelen jongeling en liefdevollen echtgenoot en vader, behoort zeker tot die soort van praktische menschen, ‘matter of fact men,’ voor wie dichters niet anders zijn dan droomers, en de poëzie niet anders is dan een ijdel, nutteloos tijdverdrijf.

Dat er op de taal en den stijl van den heer Otto weinig of geen aanmerkingen te maken zijn, zal ieder begrijpen, die de vroeger van hem verschenen novellen gelezen heeft. De fout op pag. 2 van het 1e deel: ‘mannen van zekeren leeftijd, wiens hart jong gebleven is,’ alsmede die op pag. 21 van het 2e deel: ‘daardoor verkrijgen die gedichten een overeenstemming van vorm en gedachten, die ons weinig belust maken op meerdere’ behooren tot die lapsus calami, die bij eene zorgvuldige correctie zouden verdwenen zijn.

Ieder jong onderwijzer, wien de Nederlandsche Letterkunde lief is, zal deze bundel een aangename en nuttige lectuur zijn. Moge de schrijver het niet bij deze twee deeltjes laten!

C.A. HOFMAN.

[p. 191]

De Mannen onzer vaderlandsche Letterkunde. II. (Huyghens), door Crito. Dokkum. - J. Kromsigt.

Mochten wij in eene vorige aflevering van Noord en Zuid met lof gewagen van Crito's eerste stukje, dat bestemd was om de kennismaking met P.C. Hooft, en meer speciaal met zijn treurspel Geraert van Velzen gemakkelijk te maken, met niet minder genoegen hebben we het tweede stukje ter hand genomen en gelezen.

Het bevat, behalve eene vrij uitvoerige levensbeschrijving van den meer geleerden en geestigen, dan gevoelvollen en verheven dichter Constantijn Huyghens, zijn gedicht Eufrasia (Oogen-Troost), opgedragen aan Parthenine, ‘bejaerde maeghd’ en tevens vriendin van den dichter, n.l. Lucretia van Trello, voor wie hij groote achting koesterde en die in 1647, toen hij haar Oogen-Troost toezong, door blindheid werd bedreigd.

Even als in Geraert van Velzen zijn hier, in en tusschen de regels van het gedicht, verklaringen en ophelderingen ingelascht, die de moeielijkheid van het begrijpen tot een minimum herleiden, maar het lezen wel eenigszins belemmeren. Het is althans dikwijls noodig, na een volzin met de ophelderingen gelezen te hebben, hem te herlezen en de laatste over te slaan, ten einde zich van de bedoeling des dichters rekenschap te kunnen geven,

De schrijver veroorlove ons een paar opmerkingen. Wij lezen op pag. 68, dat Const. Huyghens nog zeer jong was, ‘toen zijne moeder hem reeds de berijmde 10 Geboden voorneuriede en alzoo bij het jongske reeds den grond legde voor het voorvaderlijk geuzengeloof.’ Die gevolgtrekking komt ons eenigszins vreemd voor: de ‘10 Geboden’ immers, hetzij berijmd, hetzij ongerijmd, vormen den grondslag van het godsdienstig zedelijk leven, zoowel der Joden, als der Christenen, en bij deze laatsten, van de Roomschen zoowel als van de Geuzen.

Daar deze stukjes, luidens den titel, voornamelijk ten behoeve van onderwijzers bewerkt zijn - en hiermede zal Crito wel de jongeren bedoelen, degenen die nog veel voorlichting en raad noodig hebben -, zou het, dunkt ons, raadzaam zijn, alle vreemde woorden en eigennamen, wier verklaring niet in 't eerste boek het beste over taal- of letterkunde te vinden is, door middel van eene noot begrijpelijk te maken. Zoo kon b.v. in 't levensbericht medegedeeld zijn, wat Batava Tempe (dat eens door een kandidaat voor de akte M.O. vertaald werd met Bataafsche tijden!!) wat Vita propia sermones, enz. beteekenen, wat een promotor is, wie Daniel Heinsius was, wiens vriendschap voor Huyghens een bewijs is, ‘dat ontwikkeling meermalen de klove der leeftijden dempt’

De druk is zeer duidelijk, en de zorg waarmede de correctie geschied is, verdient allen lof.

C.A. HOFMAN.

De Leestoon en het Lees-Onderwijs met het oog op beschaafde voordracht, door C. van der Zeijde. Amsterdam, H.J. Otto, 1881. Prijs f 0.90.

Ook na het bekende werk van Prof. Lulofs, ‘de kunst der mondelijke voordracht of uiterlijke welsprekendheid,’ dat in 1877 op nieuw door Dr. J. van Vloten werd uitgegeven, kan het boekje van den Heer Van den Zeyde den onderwijzers en taalleeraren niet anders dan eene welkome verschijning wezen.

Het groote nut van goed leesonderwijs en de gunstige invloed, dien een

[p. 192]

beschaafde en behoorlijke leestoon op de voordracht bij het spreken uitoefent, zijn dingen, die voor de lezers van dit tijdschrift niet behoeven bewezen te worden. En toch zal ieder met mij instemmen, als ik beweer, dat, in den regel, bij het leesonderwijs te weinig nadruk wordt gelegd op het belang van die oefeningen, welke zouden kunnen leiden tot eene aan de eischen der kunst beantwoordende voordracht.

De lagere school kan, m.i., in dezen niet anders dan voorbereiden. Om den leerling zuiver te leeren spreken en smaakvol te leeren voordragen, moet de onderwijzer tevens physioloog zijn. Niet alleen moet hij de gebreken van den leerling opmerken, maar hij moet bovendien de middelen ter verbetering aanwijzen; en dat is niet mogelijk, wanneer hij het instrument - het spraakorganisme - niet volkomen kent; wanneer hij de plaats niet weet aan te wijzen, waar de klanken gevormd worden, en de wijze, waarop zij ontstaan. Het gaat niet aan, dien eisch aan de onderwijzers der lagere school te stellen; maar de taalleeraar is de aangewezen man om die taak als de zijne te beschouwen.

Het werkje van den Heer Van der Zeyde bevat zeer belangrijke aanwijzingen en wetenswaardige bijzonderheden, die zoowel den onderwijzer als dengene, die zich in uiterlijke welsprekendheid wenscht te oefenen, goed te pas kunnen komen. Het behandelt achtereenvolgens: de voorwaarden voor eene goede voordracht; de noodzakelijkheid voor den lezer om zich te verplaatsen in den toestand, waarop het onderwerp betrekking heeft; de middelen, waarover de stem te beschikken heeft en de eischen, waaraan zij voldoen moet; het articuleeren, de afronding, het versterken van den klank; den klemtoon; de uitdrukking (en in verband hiermede den invloed op het spreken van den zang); de opvatting, en eindelijk eenige misbruiken, hebbelijkheden en onhandigheden bij het lezen en voordragen.

Wat het werkje veel aan waarde doet winnen, is het aanhangsel, bevattende eenige hoofdstukken over het spreken. Niet ten onrechte wijst de Schr. op de wenscheiijkheid, om bij alle onderwijs steeds op goed gearticuleerde en behoorlijk ingekleede antwoorden aan te dringen. Wanneer zijne wenken in dat opzicht door alle onderwijzers, middelbare zoowel als lagere, werden nagekomen, dan zou onze taal in gesprekken en in openbare redevoeringen veel minder gehavend worden, dan thans gewoonlijk het geval is. ‘Ieder zal zeker gaarne toestemmen,’ (pag. 89) ‘dat we met alle kracht behooren te ijveren tegen het gebruik van wanstaltige zinsvormen als de volgende, die ik bij het laatste eindexamen door een overigens niet onbegaafd candidaat hoorde uitspreken, en die bij dat examen lang geen witte raaf mocht heeten: - “De Palamedes, dat is een treurspel, - dat is op de dood van Oldenbarneveld, - de rechters - daar is het een satire op, - en op de Prins, - dat vond Vondel zoo onrechtvaardig.” - Dit eene staaltje, dat met eene menigte dergelijke zou kunnen vermeerderd worden, moge voldoende zijn om aan te toonen, hoezeer de zaak onze opmerkzaamheid verdient.’

Haag.

C, A. HOFMAN.